Εισαγωγή στη Νοομαχία (διάλεξη 5) Λόγος του Διόνυσου

Πρωτεύουσες καρτέλες

Εισαγωγή στη Νοομαχία (διάλεξη 5) Λόγος του Διόνυσου

Τώρα, στην προοπτική της γεωσοφίας, καταλαβαίνουμε καλύτερα τι σημαίνουν ο Λόγος του Απόλλωνα και ο Λόγος της Κυβέλης με τη συγκεκριμένη έννοια και με την έννοια των πολιτισμών και των υπαρξιακών οριζόντων. Έτσι, τώρα θα μιλήσουμε, όχι με τη γενική έννοια, για τον Λόγο του Διόνυσου, αλλά με τη συγκεκριμένη εθνο-κοινωνιολογική, ιστορική, κοινωνιολογική και οικονομική έννοια. Έχουμε καθορίσει την πολύ σημαντική στιγμή της Ευρωπαϊκής ιστορίας που καθόρισε την κύρια δομή της Ευρωπαϊκής Νοομαχίας, την Ευρωπαϊκή ιστοριακή αλληλουχία των γεγονότων. Το κλειδί για την ερμηνεία της Ευρωπαϊκής ιστορίας στην οντολογική και υπαρξιακή της διάσταση είναι να ακολουθήσουμε και να παρατηρήσουμε πώς αναπτύχθηκε αυτή η διαδικασία της Νοομαχίας ή πώς αναπτύχθηκε αυτή η αλληλεπίδραση μεταξύ δύο αντίθετων υπαρξιακών οριζόντων μέσα από τις ιστοριακές εποχές(epochs), τις περιόδους και τους κύκλους. Έχουμε ήδη ένα είδος συστήματος ανάγνωσης grilles de lecture ερμηνείας, ερμηνευτικής(hermeneutic) της Ευρωπαϊκής ιστορίας, διότι, όπως είδαμε, βασίζεται στην αμοιβαία επανερμηνεία των ίδιων συμβολικών και μυθολογικών δομών, θρησκευτικών δομών και πολιτισμικών δομών από δύο αντίθετες οπτικές γωνίες. Αυτή είναι η Νοομαχία με την πιο αγνή έννοια. Ο Λόγος της Κυβέλης προσπαθεί να επανερμηνεύσει το ίδιο σχήμα ή να επιβάλει το δικό του σχήμα στο πλαίσιο του μικτού πολιτισμού. Και αυτό είναι ένα είδος μάχης για το φύλο της θεότητας, του θείου, διότι η θεότητα θα μπορούσε να ερμηνευτεί με την υλιστική Κυβελική προοπτική ή με την πνευματική και πατριαρχική, ουράνια, κάθετη, Ινδο-Ευρωπαϊκή (με την αρχική της έννοια).

Έχουμε ένα είδος τομής ή πεδίου μάχης της Ευρωπαϊκής ιστορίας μεταξύ δύο Λόγων, που απαιτεί μια συνάντηση, ένα σημείο συνάντησης μεταξύ δύο υπαρξιακών χώρων. Και αυτό το πεδίο μάχης δημιουργεί ένα είδος νέας δομής, μια τρίτη δομή, διότι με την πιο καθαρή έννοια, ο Λόγος του Απόλλωνα αντιπροσωπεύεται από την Τουρανική νομαδική κοινωνία. Με την πιο καθαρή της έννοια, ο Λόγος της Κυβέλης αντιπροσωπεύεται από την αγροτική, μητριαρχική, καθιστική κοινωνία. Δημιουργείται όμως μια νέα διάσταση που είναι ακριβώς το πεδίο ή ο χώρος του Διόνυσου, όπου η πατριαρχική έννοια του ανθρώπου κατεβαίνει στο βάθος της ύλης. Αυτό που ανήκει στον ουρανό έρχεται στη γη και μπαίνει στο κέντρο της γης, στο κέντρο του υπογείου. Ο Διόνυσος έγινε βασιλιάς της κόλασης ως Ζαγρεύς στον Ελληνικό μύθο. Υπάρχει λοιπόν ένα είδος διαφοροποίησης αυτής της Απολλώνιας δομής. Ο αγνός Απόλλωνας δεν έχει άμεση επαφή με την ύλη του Λόγου της Κυβέλης. Μένει έξω απολύτως ανέγγιχτος. Ανήκει στον ουρανό, την ημέρα, το φως. Δεν έχει καμία επαφή. Είναι αγνός. Η τάξη του Απόλλωνα είναι η τάξη του πατέρα, της καθαρότητας, του Λόγου, της λογικής και της μεταφυσικής αυστηρότητας. Υπάρχει ο νόμος του Ουρανού, των Πλατωνικών ιδεών, του φωτός, των άστρων. Αλλά όταν ο ήλιος του ουρανού έρχεται στη γη, τότε αρχίζει μια νέα διάσταση και αυτή η διάσταση είναι η διάσταση ή το επίπεδο του Διόνυσου. Υπάρχει ένα εντελώς νέο πεδίο πραγματικότητας. Ένας νέος Λόγος εμφανίζεται. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα είδος αποτελέσματος της συνάντησης, της συνάντησης ή του πεδίου μάχης μεταξύ δύο Λόγων, αλλά σιγά-σιγά θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί ως κάτι αυτόνομο που δεν είναι προϊόν της συνάντησης δύο αντίθετων Λόγων, αλλά ο τρίτος Λόγος ως τέτοιος.

Αυτό δεν το βλέπουμε στην Ευρωπαϊκή ιστορία αλλά το βλέπουμε σε άλλους πολιτισμούς. Για παράδειγμα, στον Κινεζικό πολιτισμό ή στους Πυγμαίους στην Αφρική. Οι Κινέζοι και οι Πυγμαίοι έχουν τη Διονυσιακή κοινωνία με την πιο αγνή έννοια, και όχι ως αποτέλεσμα μιας υπέρθεσης δύο υπαρξιακών οριζόντων, αλλά κάτι πρωτότυπο και αυτόνομο. Θα πρέπει να επιμείνουμε σε αυτό τον Λόγο. Γιατί μιλάμε για τρεις Λόγους και όχι για δύο; Επειδή υπάρχει η δυνατότητα σε ορισμένες κοινωνίες, (όχι στις Ινδο-Ευρωπαϊκές καθιστικές ή νομαδικές) αλλά σε άλλες κοινωνίες, να έχουμε δομές που βασίζονται πλήρως στην απόλυτη κυριαρχία σε αυτόν τον Διονυσιακό Λόγο. Αλλά στην περίπτωση του Ινδο-Ερωπαϊκού πολιτισμού, υπάρχει πάντα ένα πεδίο μάχης. Ο Διόνυσος είναι ένα πεδίο μάχης. (Σε άλλες κοινωνίες, όχι απαραίτητα.) Πρέπει να το λάβουμε αυτό υπόψη μας προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα τι είναι ο Λόγος του Διόνυσου. Αλλά στην Ινδο-Ευρωπαϊκή κοινωνία, έχουμε να κάνουμε ακριβώς με τον πόλεμο μεταξύ του Λόγου του Απόλλωνα και του Λόγου της Κυβέλης. Με την Εθνο-κοινωνιολογική έννοια, μεταφράζεται από τα θεμελιώδη γεγονότα και τις διαδικασίες που εξελίσσονταν στο πεδίο της τρίτης Ινδο-Ευρωπαϊκής λειτουργίας, όπου υπήρχε μια σύνθεση μεταξύ της τρίτης λειτουργίας (κτηνοτρόφοι), της λειτουργίας των βουκόλων του Τουρανικού καθαρά Ινδο-Ευρωπαϊκού υπαρξιακού ορίζοντα και της καθιστικής γεωργικής μητριαρχικής κοινωνίας. Σε αυτό το τμήμα της κοινωνίας, στην Eυρωπαϊκή αγροτιά ήταν ο ιδιαίτερος χώρος του Διόνυσου. Υπάρχει ο αγρός και το βασίλειο του Διόνυσου. Είναι το βασίλειο της γεωργίας. Ο Διόνυσος είναι ο θεός της γεωργίας και ο θεός του κρασιού, αλλά είναι επίσης και ο θεός της θυσίας του ταύρου και της αγελάδας. Και στα μυστήρια και κυρίως στα Ελευσίνια μυστήρια, συνοδεύεται πάντα από τη Δήμητρα, τη νέα μορφή. Ο Διόνυσος και η Δήμητρα είναι τόσο οι θεότητες όσο και οι μορφές της γεωργίας. Και αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό ζεύγος και μια πολύ σημαντική δυαδικότητα μεταξύ του Διόνυσου και της Δήμητρας που παίζουν κεντρικό ρόλο στα Ελευσίνια Μυστήρια. Τα Ελευσίνια Μυστήρια ήταν τα μυστήρια του κρασιού και του ψωμιού- το σταφύλι του κρασιού αντιπροσωπεύεται από τον Διόνυσο και το φύτρο του σιταριού αντιπροσωπεύεται από τη Δήμητρα. Αυτό το ζεύγος της μητέρας και του ουράνιου υιού και του πατριαρχικού σπόρου που δεν δημιουργήθηκε από αυτήν, αλλά τοποθετήθηκε μέσα της, στο κέντρο της γης, για να αναγεννηθεί, για να αναστηθεί, για να επανέλθει. Αυτή ήταν μια εντελώς νέα εκδοχή της γεωργίας, της πατριαρχικής αντίληψης της γεωργίας.

Η Δήμητρα δεν είναι το ίδιο με την Κυβέλη. Είναι μια εντελώς διαφορετική αντίληψη για το τι είναι η μητέρα γη. Αυτή είναι η έννοια της πατριαρχικής ερμηνείας της μητέρας γης. Είναι η μητέρα γη που βλέπεται από ψηλά και όχι από την εσωτερική πλευρά. Είναι μια επιχθόνια και όχι υποχθόνια θεότητα. Η επιχθόνια είναι πάνω από την επιφάνεια της γης. Αυτό είναι το πεδίο. Η Δήμητρα είναι η μητέρα των χωραφιών που έχουν κοπιάσει, προετοιμαστεί και κατευθυνθεί προς τον ουρανό, που είναι ανοιχτά προς τον ουρανό και ανοιχτά στις επιρροές του ουρανού. Αυτή είναι η μορφή της μεγάλης μητέρας που αναγνωρίζει την υπερβατικότητα, την υπερβατική αρχή του ουρανού και του πατέρα. Και είναι υποταγμένη και εξημερωμένη μητέρα. Είναι η μητέρα με την πατριαρχική έννοια, ενσωματωμένη στην πατριαρχική κοινωνία και αποδεκτή υπό τέτοιες συνθήκες ακριβώς ως γεωργία. Υπάρχει η μετατόπιση από την Κυβέλη στη Δήμητρα. Είναι μια πολύ σημαντική μετατόπιση. Είναι η μετατόπιση από την άγρια μητέρα στην εξημερωμένη μητέρα. Η μητέρα που δημιουργεί αυτόνομα τον κόσμο και η μητέρα ως αρωγός στον πατρικό σπόρο για να μεγαλώσει. Αυτή είναι η διαφορετική αντίληψη της γυναικείας αρχής της γυναίκας που είναι εδώ ανέπαφη. Ο Διόνυσος είναι ζευγάρι- είναι γιος και είναι εραστής και είναι σύζυγος. Είναι επίσης πατέρας της Δήμητρας. Είναι εντελώς νέες σχέσεις. Και εδώ βλέπουμε σε αυτό το ζευγάρι στα μυστήρια της Ελευσίνας της Ελλάδας, της περιοχής της Θράκης (και θα εξηγήσω γιατί η περιοχή της Θράκης είναι τόσο σημαντική και η Θράκη κάλυπτε εν μέρει τη Σερβική επικράτεια) ότι είναι ένα μυστήριο της μετατόπισης από τον καθαρά Κυβελικό υπαρξιακό χώρο στην αγροτιά στον πατριαρχικό Δημητριακό χώρο της μικτής Ινδο-Ευρωπαϊκής αγροτικής κοινωνίας. Και εκεί εμφανίζεται ο Διόνυσος ως εντελώς νέα μορφή. Δεν είναι ο Απόλλωνας αλλά ούτε και ο Άττις από τον Κυβελικό κύκλο. Είναι μια νέα φιγούρα της ενυπάρχουσας υπερβατικότητας - κάτι που έρχεται από τον ουρανό για να πάει στο κέντρο της γης και μετά να σώσει τη γη από το χάος ή τη βαρύτητά της ή αυτή την κυβελική όψη. Πρόκειται για τον εξαγνισμό της γης από το κρασί. Το μυστήριο του κρασιού είναι κάτι σαν το μυστήριο του αίματος του Θεού που κατέβηκε στο κέντρο της γης προκειμένου να σώσει τον κόσμο, την ίδια την ύλη.

Το κρασί είναι ο Διόνυσος ως ένα είδος ελευθερίας από τη Μεγάλη Μητέρα. Η ελευθερία είναι δυνατή και ο Διόνυσος είναι το σημάδι της ελευθερίας. Η επιστροφή είναι δυνατή. Η ελευθερία είναι δυνατή. Η φυγή είναι δυνατή. Θα μπορούσαμε να πεθάνουμε αλλά πρέπει να αναστηθούμε με τον Διόνυσο. Αυτή λοιπόν είναι μια πολύ σημαντική υπερβατική διάσταση που εγκαθίσταται στο πλαίσιο της αγροτικής καθιστικής μητριαρχικής κοινωνίας ή του υπαρξιακού ορίζοντα. Υπάρχει μια πολύ σημαντική πτυχή στον κύκλο των μύθων και των τελετών γύρω από τον Διόνυσο. Υπήρχαν βακχικές ομάδες γυναικών, οπαδών του Διόνυσου. Υπήρξε μια στιγμή που οι Βάκχες άκουσαν το κάλεσμα του Διόνυσου. Αυτό ήταν ένα είδος σιωπηλής φωνής που μόνο οι μυημένες γυναίκες των Βακχών μπορούσαν να ακούσουν. Και αυτό ήταν ένα είδος κλήσης να πάνε στα βουνά. Και οι Βάκχες, ακούγοντας το κάλεσμα του Διόνυσου, έγιναν τρελές και παλαβές και διέσχισαν τα χωράφια και τα δάση σαν τρελές, διαλύοντας ό,τι συναντούσαν στο δρόμο τους, προκειμένου να φτάσουν στη σπηλιά του Διόνυσου, γιατί αυτό ήταν το κάλεσμα ότι ο Διόνυσος είναι ζωντανός. Και αυτή η τρελή ψυχική κατάσταση έμοιαζε πολύ με το μητριαρχικό όργιο, αλλά με μια πολύ σημαντική διαφορά. Αυτή ήταν η εμφάνιση της υπερβατικής ανδρικής φιγούρας. Αυτή ήταν η βαθιά αίσθηση της ύπαρξης ή της άφιξης του σωτήρα (αρσενικού σωτήρα). Αυτό δεν ήταν η αυτόνομη δημιουργία θηλυκού ανδρόγυνου (Άγδιστις) όπως στον κύκλο της Κυβέλης. Αυτό ήταν ένα είδος εμφάνισης υπερβατικού σπόρου που δεν αποτελούσε μέρος της μεγάλης μητέρας. Αυτό ήταν γυναικεία τρέλα που συναντούσε την πραγματική υπερβατική ανδρική μορφή, εντελώς διαφορετική από την προηγούμενη οργιαστική παράδοση. Και αυτή η συνάντηση με αυτή την υπερβατική κάθετη όψη ήταν η ουσία αυτού του καλέσματος του Διόνυσου.

Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι στην Ινδο-Ευρωπαϊκή παράδοση δεν βλέπουμε ποτέ τον Διόνυσο στην καθαρή του κατάσταση. Είναι πάντα ο Διόνυσος ως αδελφός του Απόλλωνα, ως φορέας του φωτός. Έτσι ερμηνεύουμε τη μορφή του Διόνυσου και τον Λόγο του Διόνυσου από την Απολλώνια οπτική γωνία. Δεν έχουμε άλλον Διόνυσο. Υπάρχει μόνο ένας Διόνυσος στην παράδοσή μας. Είναι ο Διόνυσος του Ινδο-Ευρωπαϊκού υπαρξιακού ορίζοντα. Υπάρχει όμως πάντα η δυνατότητα να επανερμηνεύσουμε αυτή τη μορφή στην προοπτική της Κυβέλης. Η Κυβέλη προσπαθεί να θεωρήσει αυτή την έλευση της ανδρικής μορφής, της υπερβατικής πατριαρχικής μορφής, στην αρχαία μητριαρχική κυβελική προοπτική της και να αντικαταστήσει τον Διόνυσο με τον Άδωνη. Ο Άδωνις ήταν η μορφή του μητριαρχικού κύκλου, με τον Άττη. Και αυτή η μικρή αλλαγή του νοήματος ανέτρεψε τα πάντα. Γι' αυτό ο Διόνυσος ήταν και είναι πεδίο μάχης μεταξύ δύο Λόγων στο Ινδο-Ευρωπαϊκό πλαίσιο. Η Ινδο-Ευρωπαϊκή ανάγνωση του Διόνυσου ήταν Απολλώνια, αλλά λειτουργούσαν σε έναν πολύ επικίνδυνο χώρο όπου η δύναμη της Μεγάλης Μητέρας και των ερμηνειών της και της ερμηνευτικής της ήταν πάρα πολύ ισχυρή. Και αυτός είναι επίσης ένας από τους λόγους για τους οποίους δεν υπήρχαν ειδικές τελετές και μύθοι αφιερωμένοι αποκλειστικά στον Διόνυσο. Και η πλειονότητα των τελετών, των πομπών, των μύθων, των μορφών του Διόνυσου ήταν παρμένες από τις ειδικές λατρευτικές πρακτικές της Μεγάλης Μητέρας. Αυτό περιγράφεται πλήρως σε δύο βιβλία που σας προτείνω να διαβάσετε. Το βιβλίο του Carl Kerenyi- Dionysus- Archetypal Image of Indestructible Life, και Dionysian and Pre-Dionysian (δηλαδή Vyacheslav Ivanov, στη Ρωσική Γλώσσα.) Όταν ο Carl Kerenyi (Ούγγρος συγγραφέας και φίλος του Mircea Eliade, ένας πολύ ενδιαφέρων και βαθύς συγγραφέας) προσπάθησε να αποκαλύψει τις πηγές της λατρείας του Διόνυσου, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πριν από τη μορφή του Διόνυσου υπήρχε κάτι πολύ κοντά και πολύ κοντινό σε αυτόν, αλλά σε εντελώς διαφορετικό πλαίσιο. Αυτή ήταν καθαρά μητριαρχική λατρεία με σχεδόν τις ίδιες πομπές, σχεδόν τις ίδιες τελετές του σπηλαίου, των Βακχών, της τρέλας, των οργίων, αλλά εντελώς μητριαρχική. Αυτό είναι το πιο σημαντικό και το πιο ενδιαφέρον σημείο. Στο πεδίο των τελετών, των λατρειών, των θρύλων, των μύθων του Διόνυσου στην προέλευσή τους ήταν μητριαρχικές παραδόσεις, που μεταμορφώθηκαν με την έλευση του νέου Ινδο-Ευρωπαϊκού υπαρξιακού ορίζοντα.

Η λατρεία του Διόνυσου και ο Λόγος του Διόνυσου ήταν ο Λόγος, η δομή και η λατρεία της Μεγάλης Μητέρας που μετασχηματίστηκαν από την κάθοδο της υπερβατικής πατριαρχικής αρχής. Έτσι, όλα τα σύμβολα του Διόνυσου ήταν προ-Διονυσιακά και μητριαρχικά. Μερικές φορές εμφανιζόταν σαν φίδι. Άλλοτε εμφανιζόταν περιτριγυρισμένος από τις μορφές των σατύρων μισών ανθρώπων, μισών θηρίων. Συνήθως ήταν σύντροφοι της Μεγάλης Μητέρας. Και αυτές οι πομπές του Διόνυσου ήταν επίσης συνέχειες των πομπών της Μεγάλης Μητέρας, με τις ίδιες τελετές, με τον ίδιο συμβολισμό- ο συμβολισμός του Διθύραμβου που συνδεόταν με τον Διόνυσο ήταν επίσης ο συμβολισμός της Μεγάλης Μητέρας. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτό ήταν ένα είδος κατάκτησης της επικράτειας του μύθου από τους Ινδο-Ευρωπαίους. Ήταν κατάκτηση και εσωτερικός σημασιολογικός μετασχηματισμός. Οι Ινδο-Ευρωπαίοι δεν κατέκτησαν μόνο τον φυσικό χώρο ή τα χωριά ή τους λαούς. Κατέκτησαν τον χώρο του μύθου. Κατέκτησαν επίσης, τις λατρευτικές πρακτικές. Και μεταμόρφωσαν σημασιολογικά τη μορφή της Κυβέλης που περιβαλλόταν από όλα τα σύμβολα και όλα τα σημεία και όλες τις πρακτικές και τη λατρεία και τη θρησκεία στη μορφή της Δήμητρας και του Διόνυσου. Αυτός ο μετασχηματισμός ήταν επίσης ένα είδος κατάκτησης. Οι Ινδο-Ευρωπαίοι ήταν κατακτητές που οικειοποιήθηκαν το χώρο που δεν τους ανήκε, διότι στον Τουρανικό τρόπο ζωής δεν γνώριζαν τέτοια πράγματα. Το είχαν πάρει και το είχαν κατακτήσει και είχαν επιβάλει την ανάγνωσή τους. Αυτό ήταν ένα είδος επίθεσης στο νέο πεδίο από τον Ινδο-Ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Με τη μεταφυσική έννοια, στη Νεοπλατωνική παράδοση, ο Διόνυσος παρουσιάστηκε ως νους. Ο κύριος μύθος του Διόνυσου ήταν ο μύθος πώς οι τιτάνες είχαν διαλύσει τον Διόνυσο. Το μικρό παιδί Διόνυσος που έπαιζε στον Όλυμπο δέχτηκε επίθεση και διαλύθηκε και φαγώθηκε από τους τιτάνες για να κερδίσουν τον Όλυμπο, προκειμένου να σκοτώσουν τον Διόνυσο. Η Νεοπλατωνική ερμηνεία του Διόνυσου είναι ένας νους που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο αλλά ως ένα είδος σπίθας του Διόνυσου. Διότι στην Ορφική ερμηνεία, στη Νεοπλατωνική ερμηνεία της ανθρώπινης φύσης, η ανθρώπινη φύση είναι διπλή. Από τη μία πλευρά είναι Τιτανική από το σώμα και από την υλική όψη και από την άλλη πλευρά είναι Διονυσιακή. Και αυτή είναι η ανθρώπινη ψυχή και ο ανθρώπινος νους. Η ανθρώπινη σκέψη είναι Διονυσιακή. Ο Διόνυσος κατασπαράζεται ως πνευματική διανοητική αρχή που παρουσιάζεται στα πλήθη, αλλά είναι ενιαίος, μοναδικός στον πυρήνα του. Αυτή είναι η έννοια της ενυπάρχουσας διανόησης. Όχι το παράδειγμα της διάνοιας στον πατέρα. Αλλά αυτό είναι ένα είδος Υιου του Θεού που είναι παρών στην ανθρώπινη φύση και απέναντι στην άλλη πλευρά αυτής της φύσης που είναι τιτάνια. Αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα της μεταφυσικής του Διόνυσου και της μεταφυσικής του ανθρώπινου πολιτισμού. Είναι διπλή (η ανθρώπινη κουλτούρα) επειδή αποτελείται από δύο ορίζοντες. Υπάρχει ο τιτάνιος ορίζοντας που δεν είναι το σώμα ως τέτοιο και δεν είναι η ύλη αλλά είναι η Κυβελική ανάγνωση αυτού που είναι σώμα. Αυτή είναι η Νοομαχία. Ο Διόνυσος είναι ο άνθρωπος. Ο Διόνυσος είναι το άλλο όνομα για τον άνθρωπο ως πολιτισμικό ον στο πλαίσιο της υπέρθεσης δύο υπαρξιακών οριζόντων. Αυτό λοιπόν είναι το πρόβλημα όλης της Ινδο-Ευρωπαϊκής κοινωνίας - το πρόβλημα του Διόνυσου. Ο Διόνυσος ως πεδίο μάχης μεταξύ της πατριαρχίας και της μητριαρχίας που είναι ενσωματωμένες στον πολιτισμό μας. Αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα του Διόνυσου. Είναι το πρόβλημα του Ινδο-Ευρωπαϊκού πολιτισμού και είναι το κλειδί για τη Νοομαχία της Ινδο-Ευρωπαϊκής κοινωνίας, στη Δυτική Ευρώπη ή στην Ασία. Διότι στο Ιράν και στην Ινδία, υπάρχει ακριβώς η ίδια δομή του πολιτισμικού προβλήματος. Δεν υπάρχει μια τέτοια φιγούρα όπως ο Διόνυσος στην Ινδική κουλτούρα, αλλά υπάρχει ο Σίβα, μια παράδοξη φιγούρα. Και δεν υπάρχει άμεση ισοδυναμία, αλλά υπάρχει πάντα αυτό το πεδίο μάχης ανάμεσα σε δύο Λόγους.

Και το ενδιαφέρον είναι ότι στις Ινδο-Ευρωπαϊκές κοινωνίες, αυτός ο Λόγος του Διόνυσου είναι ασταθής. Υπάρχουν και οι άλλοι πολιτισμοί που ανέφερα ήδη (Κινεζικός και των Πυγμαίων και ίσως μέχρι ενός σημείου ο πολιτισμός των Αζτέκων στο νέο κόσμο [στην Αμερική, Νότια Αμερική, Κεντρική Αμερική] με τη φιγούρα του Κετσαλκόατλ που είναι λίγο πολύ μια συνδυαστική φιγούρα, ένα φτερωτό φίδι). Αλλά στην Ινδο-Ευρωπαϊκή κοινωνία, η φιγούρα του Διόνυσου και το πεδίο του Διόνυσου είναι ασταθές επειδή είναι πολύ ανταγωνιστικό και συγκρουσιακό. Υπάρχει η σύγκρουση μεταξύ νου και σώματος, όχι λόγω της φύσης του νου και του σώματος, αλλά λόγω της ανάγνωσης της φύσης του νου και του σώματος. Ο νους όπως τον θεωρούμε είναι κάτι που ανήκει στον Λόγο του Απόλλωνα και στην ενυπάρχουσα αναπαράστασή του στον Διόνυσο. Και το σώμα μας διαβάζεται (δεν είναι μέρος του Λόγου της Κυβέλης) ως κάτι υλικό, κάτι με βαρύτητα. Αυτό δεν είναι απαραίτητο. Υπάρχουν άλλοι πολιτισμοί που έχουν εντελώς διαφορετική αντίληψη για το σώμα χωρίς υλικότητα στο εσωτερικό του. Αλλά το δικό μας Ινδο-Ευρωπαϊκό πρόβλημα, με το βάρος του σώματος, της υλικότητας του σώματος είναι το ίχνος του Λόγου της Κυβέλης και όχι η αντικειμενική φύση του σώματος. Όλα όσα αντιμετωπίζουμε είναι οι προβολές αυτού του παραδείγματος. Έτσι, ο υπαρξιακός ορίζοντας της Κυβέλης υπαγορεύει την ποιότητα του σώματός μας, κάτι που είναι βαρύτητα, που είναι ένας περιορισμός της ψυχής. Δεν είναι φυσικό. Είναι πολιτισμική κατασκευή (η αντίληψή μας για το νου, το σώμα κ.ο.κ.). Αυτό όμως που έχει σημασία είναι ότι η μορφή του Διόνυσου στους πολιτισμούς μας είναι ασταθής. Το κέντρο του Λόγου του Διόνυσου είναι πάντα μετατοπισμένο. Ή προς τον Απολλώνιο Λόγο που είναι η κανονική κατάσταση. Έτσι δεν γνωρίζουμε τον Διόνυσο ως τέτοιο. Οι Ινδο-Ευρωπαίοι γνωρίζουν τον Διόνυσο στην Απολλώνια προοπτική ως αδελφό του Απόλλωνα, όχι καθαυτό. Έτσι, το κέντρο της Διονυσιακής κατανόησης του κόσμου μετατοπίζεται προς τα πάνω. Ανήκει στο Απολλώνιο σύμπαν που κυριαρχεί στους Ινδο-Ευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Έτσι, ο Λόγος του Διόνυσου είναι κανονικά ένα είδος συνέχειας ή ενυπάρχουσας διάστασης του Λόγου του Απόλλωνα. Αυτή είναι μια κλασική ή κανονιστική περίπτωση του Ινδο-Ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τι είναι η Κυβέλη, δεν θα μπορούσαμε να τη συγκρίνουμε με κάτι υλικό, για παράδειγμα τα κύματα ή τις συχνότητες. Έχουμε να κάνουμε με τον Λόγο. Δεν έχουμε να κάνουμε με την ίδια ύλη με διαφορετική βαρύτητα ή διαφορετική πυκνότητα. Έχουμε να κάνουμε με μια εντελώς διαφορετική κατανόηση των πάντων. Έτσι δεν θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την Κυβέλη ως κάτι που βρίσκεται έξω από εμάς, ως αντικείμενο ή ύλη ή δονήσεις ή συχνότητες ή ομορφιά ή σκοτάδι. Η Κυβέλη είναι ένα είδος οράματος του κόσμου. Για παράδειγμα, αν μιλάμε για την ύλη ή τα στοιχεία, θα μπορούσαμε να προτείνουμε τρεις αναγνώσεις γι' αυτό. Έτσι, η κύρια ιδέα της Νοολογίας είναι ότι ο Λόγος της Κυβέλης, ο Λόγος του Διόνυσου και ο Λόγος του Απόλλωνα βρίσκονται βαθιά μέσα σε κάθε μορφή σκέψης. Βρίσκονται μέσα στη σκέψη και όχι μπροστά στη σκέψη. Είναι τα παραδείγματα που είναι πολύ δύσκολο να συλλάβουμε, να αδράξουμε και να κατανοήσουμε, επειδή ασχολούνται πίσω από το νου μας, καθορίζοντας τη δομή του. Δεν θα μπορούσαμε να δούμε την Κυβέλη ως εικόνα που βρίσκεται μπροστά μας (ή τον Απόλλωνα ή τον Διόνυσο). Όταν μιλάμε για τον Λόγο, μιλάμε για κάτι που βρίσκεται βαθιά πίσω από τη ροή της συνείδησής μας, το οποίο καθορίζει τις ρίζες της νοοτροπίας μας. Δεν θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για το καθαρό ή το ακάθαρτο, της υψηλής ή της χαμηλής συχνότητας. Ακριβώς επειδή δεν είναι η ύλη, δεν είναι το κύμα- δεν θα μπορούσαμε να το βάλουμε μπροστά μας.

Αλλά για να προχωρήσουμε με τον Λόγο του Διόνυσου, πρέπει να κατανοήσουμε την προβληματική φύση του Διόνυσου στην κουλτούρα μας. Δεν είναι ο καθολικός νόμος ή ο κανόνας στον πολιτισμό μας. Είναι μετατόπιση προς τα πάνω. Δεν είναι καθαρός Λόγος του Διόνυσου. Είναι ο Απολλώνιος Διονυσιακός Λόγος με τον οποίο έχουμε να κάνουμε. Όντας όμως το πεδίο της μάχης και όντας ακριβώς ο ενδιάμεσος χώρος, υπάρχει πάντα η δυνατότητα της αντίθετης ανάγνωσης. Μέσα από τα βιβλία και μέσα από τις μελέτες της Νοομαχίας στα βιβλία μου, ανακάλυψα ότι αυτό είναι ίσως το κύριο μεταφυσικό πρόβλημα όλων των Ινδο-Ευρωπαϊκών πολιτισμών στην ιστορία. Αυτό είναι ένα είδος δομής ή στιγμής ή ακολουθίας της Νοομαχίας. Είναι ένα κλειδί για την ιστοριακή μας ύπαρξη. Ως ιστορικά όντα, αυτό είναι το κλειδί για να καταλάβουμε τι είμαστε και ποια είναι η ιστορία μας. Γιατί πάντα υπήρχε η προσπάθεια από κάτι μέσα μας να βάλουμε αυτό το κέντρο του Λόγου του Διόνυσου προς την άλλη κατεύθυνση και να το θεωρήσουμε ως κάτι που βρίσκεται κάτω από αυτή τη γραμμή που χωρίζει και διακρίνει τον Λόγο του Απόλλωνα και τον Λόγο της Κυβέλης. Το ονομάζω αυτό (ένα είδος παραδοχής) μαύρο αντίγραφο του Διόνυσου, ή Άδωνη, ή Άττη. Αυτός δεν είναι ως Διόνυσος όπως τον ξέρουμε στην κανονιστική Ινδο-Ευρωπαϊκή μας παράδοση, αλλά ένα είδος προϊόντος της Κυβελικής επανερμηνείας του Διόνυσου. Και αυτός ακριβώς είναι ο τιτάνας, η μορφή του Εωσφόρου, ή ο τιτάνας του Προμηθέα, ή κάποιος που είναι πολύ πολύ κοντά στον Διόνυσο. Θα μπορούσαμε να το λάβουμε υπόψιν αυτό, αλλά είναι κατά κάποιο τρόπο ο μαύρος σωσίας του. Υπάρχει μια γερμανική λέξη, "μεταξύ" του Άδωνη ("dunkler Zwilling" - μαύρος σωσίας). Και αυτή η φιγούρα είναι πολύ κοντά στη φιγούρα του Διόνυσου. Δεν είναι κανονιστική. Θεωρείται ότι είναι εντελώς αντίθετη από την κοσμοθεωρία μας, αλλά είναι πάντα παρούσα ως σκιά του Διόνυσου, αλλά όχι η σκιά με τον απλά υλικό τρόπο. Είναι μεταφυσική σκιά που είναι ίσως πιο αρχαία από τον Διόνυσο γιατί ανήκει στη Μεγάλη Μητέρα. Γιατί ο Διόνυσος είναι πάντα μυστήριο ως κάτι δυναμικό. Δεν είναι μόνο το αιώνιο φως που λάμπει πάντα (η μέρα). Είναι το φως που γίνεται σκοτάδι, που σβήνει, που εξαφανίζεται και λάμπει ξανά. Υπάρχει λοιπόν η δυναμική, το μυστήριο της δυναμικής, το μυστήριο του σπόρου, ο οποίος πεθαίνει, ανασταίνεται ως βλαστός ή φυτό. Και θα μπορούσαμε να το θεωρήσουμε αυτό ως ένα είδος κύκλου κάτι που ανήκει στην κορυφή ουσιαστικά, κατεβαίνει στο κέντρο της νύχτας, στο σκοτάδι της γης, και μετά ανασταίνεται και επιστρέφει στην αρχική του θέση στην κορυφή της δημιουργίας. Αυτός είναι ο πλήρης κύκλος του ήλιου, του έτους.

Θα μπορούσαμε να εξετάσουμε σχεδόν το ίδιο ξεκινώντας από το άλλο σημείο. Υπάρχει κάτι που ανήκει στον πυθμένα, που δημιουργείται από τη Μεγάλη Μητέρα και αναδύεται, εισβάλλοντας στον Ουρανό για να ρίξει τους Θεούς και να τους αντικαταστήσει. Αυτό είναι ένα είδος ανόδου αυτού του Τιτανικού στοιχείου του Προμηθέα, για να εκθρονίσει τους Θεούς. Αλλά υπάρχει και η μοίρα των Τιτάνων να πέσουν κάτω όπως ο Προμηθέας. Θα μπορούσε να ξεγελάσει τους Θεούς και να κερδίσει τους Θεούς προς το παρόν (όπως για παράδειγμα ο Τυφώνας που νίκησε τον Δία στην Ελληνική μυθολογία) αλλά η μοίρα του Τιτάνα είναι να πέσει κάτω. Αν ξαναπαρουσιάσουμε αυτόν τον κύκλο, είναι σχεδόν το ίδιο με την περίπτωση του Διόνυσου. Διότι κάτι ανεβαίνει, κάτι επιτυγχάνει το υψηλότερο σημείο, και μετά από αυτό κάτι πέφτει. Έτσι, αν το εξετάσουμε αυτό στα κύρια χαρακτηριστικά, είναι σχεδόν το ίδιο σενάριο, σχεδόν η ίδια ιστορία. Αλλά η πρώτη ιστορία ξεκινά από τον ουρανό προς τη γη και επιστρέφει στον ουρανό. Η άλλη ιστορία ξεκινά από τη γη- είναι η κατάκτηση του ουρανού και η πτώση- η πτώση των αγγέλων, των τιτάνων, του Προμηθέα στον Τάρταρο. Οι Τιτάνες ανεβαίνουν στην κορυφή του Ολύμπου. Εκεί διαλύουν τον Διόνυσο. Και κατηγορούνται και τους χτυπάει ο Δίας με τον κεραυνό του και πέφτουν, καταστρέφονται ολοσχερώς, και πάνε στα Τάρταρα. Υπάρχει λοιπόν ένα είδος Νοομαχίας που θα μπορούσαμε να διαβάσουμε κανονικά και από τις δύο πλευρές.

Και υπάρχει ένα είδος συμμετρίας. Ο Λόγος του Απόλλωνα και ο Λόγος της Κυβέλης συμφωνούν σχετικά με την κύρια δομή αυτής της Τιτανομαχίας, αλλά διαβάζουν αυτή τη διαδικασία, την ίδια ιστορία, από δύο αντίθετες οπτικές γωνίες, από δύο οπτικές γωνίες. Τι είναι η συνειδητή απόφαση του Διόνυσου να κατέβει στο κέντρο της κόλασης για να σώσει τη μητέρα του Σεμέλη και να τη φέρει πίσω στον Όλυμπο, αυτό είναι ένας κύκλος. Και αν το διαβάσουμε από την άλλη οπτική γωνία, έχουμε τον Τιτάνα που γεννήθηκε από τη Μεγάλη Μητέρα, επιτίθεται στους Θεούς, εκθρονίζει τους Θεούς από τους Ουρανούς και τον ουρανό στο βασίλειό τους. Και μετά από αυτό υπάρχει εκδίκηση της μοίρας του πεπρωμένου και πέφτουν στο ίδιο σημείο από όπου εμφανίστηκαν. Πρόκειται λοιπόν για την ίδια ιστορία με δύο αναγνώσεις. Αυτό δίνει στο πρόβλημα του μαύρου σωσία του Διόνυσου όλο το μεταφυσικό του μέτρο. Γιατί ασχολούμαστε με τον κύκλο, με τη λογική του έτους, του ήλιου, του κύκλου κάθε είδους, έχουμε να κάνουμε πάντα με δύο δυνατότητες ανάγνωσης, με δύο σημασιολογικές δομές για το πώς θα το ερμηνεύσουμε αυτό. Όταν ο Διόνυσος φτάνει στη μεικτή κοινωνία, όπου υπάρχει μια υπέρθεση δύο υπαρξιακών οριζόντων, αρχίζει το ανοιχτό πρόβλημα της φύσης του Διόνυσου. Η φύση του Διόνυσου στην παράδοσή μας είναι απολύτως ασταθής. Είναι δυναμική. Είναι αντιφατική. Είναι διαλεκτική. Δεν υπάρχει μόνο μια εκδοχή για να ερμηνεύσουμε αυτή τη διαλεκτική. Υπάρχουν δύο εκδοχές. Η Διονυσιακή μπορεί να είναι ταυτόχρονα, σχεδόν προσομοίωση της Διονυσιακής, μπορεί να είναι Αδωνιακή, ταυτόχρονα με τη Διονυσιακή. Αυτό θα μπορούσε να είναι προ-Διονυσιακό και Διονυσιακό ταυτόχρονα. Το πρόβλημα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι το πρόβλημα του Διόνυσου. Δεν είναι κάτι που μας δίνεται ως κάτι δεδομένο. Είναι ένα ανοιχτό ερώτημα και δεν θα μπορούσαμε να το λύσουμε αφηρημένα γιατί είμαστε αυτή η διαδικασία. Όπως έχουν πει οι Νεοπλατωνιστές, ο Διόνυσος είναι ο νους μας. Έτσι, ο νους μας σε αυτό το όραμα έχει το δικό του αντίγραφο, μαύρο αντίγραφο μέσα του. Έτσι, ο νους μας, η ψυχή μας, το πνεύμα μας είναι διπλό στη φύση του όντας Διονυσιακό. Είναι διχασμένο. Ασχολείται πάντα με κάτι που είναι αντίθετο στον εαυτό του με τον εσωτερικό του εαυτό. Υπάρχει το πρόβλημα του simulacrum που είναι ενσωματωμένο στον Ινδο-Ευρωπαϊκό νου γιατί ο Ινδο-Ευρωπαϊκός νους είναι διπλός και βασίζεται ακριβώς στην υπέρθεση δύο υπαρξιακών οριζόντων. Και δεν θα μπορούσαμε να είμαστε σίγουροι πότε είμαστε Τιτάνες και πότε Διόνυσος. Για παράδειγμα, ο νους είναι Διονυσιακός και το σώμα είναι Τιτανικό. Υπάρχει επίσης Διονυσιακό σώμα και Τιτανικός νους. Έτσι το σώμα και ο νους δεν είναι τόσο ξεκάθαρα διαχωρισμένα. Αναμειγνύονται, διότι ο νους και το σώμα είναι προϊόντα και προβολές του Λόγου και όχι κάτι που υπάρχει χωρίς τον Λόγο. Στον ανθρώπινο κόσμο, τίποτα δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς τον Λόγο. Όλα όσα αντιμετωπίζουμε είναι προϊόντα της προβολής, της προοπτικής αυτής της παραδειγματικής προσέγγισης. Υπάρχουν δύο σώματα και δύο μυαλά μέσα μας. Υπάρχει το πνευματικό σώμα (το σώμα της Ανάστασης στη Χριστιανική διδασκαλία) και υπάρχει ο υλικός νους (ο Τιτανικός νους, ο μηχανικός λόγος, ο υπολογισμός). Έχουμε λοιπόν και υλικό σώμα και πνευματικό νου. Και αυτό είναι το πρόβλημα της διαλεκτικής της κουλτούρας μας, διότι αυτό το αντίγραφο του Διόνυσου δεν είναι κάτι που υπάρχει έξω από την κουλτούρα μας, αλλά υπάρχει μέσα στην κουλτούρα μας.

Αν σκεφτούμε τώρα, αυτή είναι η πιο σημαντική έννοια του Λόγου του Διόνυσου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η μορφή του Διόνυσου ήταν τόσο σημαντικό να ανακαλυφθεί, στην περίπτωση του Νίτσε και αναπτύχθηκε στους φιλοσόφους που ακολούθησαν τον Νίτσε. Ανακάλυψαν αυτό το πρόβλημα, αυτόν τον σκοτεινό Λόγο. Είναι το πραγματικό πρόβλημα της Ευρωπαϊκής ιστορίας, διότι δεν μπορούσαμε να είμαστε σίγουροι ότι έχουμε να κάνουμε με τον Διόνυσο ή τον Άδωνη, πότε έχουμε να κάνουμε με τον πραγματικό νου ή με το ομοίωμα του νου. Ο Λόγος της Κυβέλης εξηγεί τώρα προσεκτικά και πλήρως με τι έχουμε να κάνουμε. Αυτή είναι λοιπόν η αναγκαία διάσταση που εξηγεί τα πάντα σε αυτό το πρόβλημα του Διόνυσου. Αλλά το να αποκαλύψεις και να ανακαλύψεις τον Λόγο του Διόνυσου στην περίπτωση του Νίτσε ήταν ήδη μια ηρωική πράξη, μια μεταφυσική επανάσταση που ανακάλυψε το κλειδί του προβλήματος του Ευρωπαϊκού ή Ινδο-Ευρωπαϊκού, θα έλεγα, ανθρώπου. Αυτό είναι το αντίγραφο του Διόνυσου. Η πιθανότητα της Τιτανικής ανάγνωσης του Διόνυσου εξηγεί γιατί πριν από τη Νοολογία, πριν από την εισαγωγή του Λόγου της Κυβέλης, ο Διόνυσος εκλήφθηκε λανθασμένα για τον Τιτάνα ή για κάποια καθαρά αρνητική όψη του φωτεινού ή λευκού Λόγου του Απόλλωνα. Αυτή λοιπόν είναι η πιο σημαντική μεταφυσική ανακάλυψη, διότι με την εισαγωγή του Λόγου της Κυβέλης, τα πάντα μπαίνουν στη θέση τους. Τώρα βλέπουμε γιατί υπάρχει κάποια διαλεκτική παρερμηνεία του Διόνυσου και η ταύτισή του με τη μαύρη διαστροφή ή κάτι ανάποδο. Και τώρα βλέπουμε ότι το πιο σημαντικό πράγμα είναι η αστάθεια του Διόνυσου. Έτσι η ερμηνεία, ή μιλώντας με τον Paul Ricoeur, η σύγκρουση της ερμηνείας είναι ανοιχτή. Έχουμε να κάνουμε με δύο ερμηνευτικούς χώρους ενσωματωμένους στη μορφή του Διόνυσου και υπάρχει πάντα ένα πιθανό είδος αντικατάστασης, τεχνάσματος, ειδικής μεταφυσικής διαστροφής ή απόκλισης της σημασιολογικής δομής που συνδέεται με τον Λόγο του Διόνυσου.

Προκειμένου να δώσω ένα είδος παραδείγματος αυτού του είδους της Διονυσιακής προσέγγισης για να κατανοήσουμε καλύτερα και βαθύτερα τι είναι ο Λόγος του Διόνυσου, θα ήθελα να πω μερικά λόγια για τον Gilbert Durand. Πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό συγγραφέα (Gilbert Durand, Γάλλος, πέθανε πρόσφατα σε πολύ μεγάλη ηλικία). Ο Gilbert Durand έχει δημιουργήσει την κοινωνιολογία της φαντασίας. Η κοινωνιολογία της φαντασίας είναι εξαιρετική. Έχω κάνει το τρίτο μου διδακτορικό πάνω στην κοινωνιολογία της φαντασίας. Είναι οπαδός του Carl Gustav Jung, του Henry Corbin και του Gaston Bachelard. Αλλά έχει αναπτύξει μια πολύ πρωτότυπη εκδοχή της δομής της φαντασίας. Σύμφωνα με τον Gilbert Durand, ο άνθρωπος είναι η φαντασία. Δεν έχουμε τίποτε άλλο παρά φαντασία και δεν είμαστε τίποτε άλλο παρά φαντασία. Οτιδήποτε με το οποίο έχουμε να κάνουμε είναι φανταστικές δομές. Και μελέτησε τις ρίζες της φαντασίας και το πώς λειτουργεί η φαντασία μέσα μας. Δεν πρόκειται για αντανάκλαση του υπάρχοντος αντικειμένου, αλλά εντελώς αντίθετα, τα αντικείμενα είναι προϊόντα της φαντασίας μας. Πρώτα φανταζόμαστε κάτι και μετά, έχουμε να κάνουμε με αυτό που έχουμε φανταστεί προηγουμένως. Αυτό είναι σχεδόν το ίδιο με τη φαινομενολογία.

Έχω ήδη αναφερθεί στον Έντμουντ Χούσερλ και στην έννοια της σκοπιμότητας. Σύμφωνα με τον Husserl, η προθετική πράξη είναι η πράξη που κατευθύνεται προς κάτι που υπάρχει έξω από το νου μας, αλλά δεν έχει καμία ποιότητα σε αυτό. Άρα οποιαδήποτε ποιότητα με την οποία ασχολούμαστε βρίσκεται μέσα στο νου. Ο Husserl το ονομάζει αυτό νόημα (noema). Η διαδικασία της σκόπιμης πράξης είναι νόησις (noesis) και το νόημα (noema) είναι κάτι που το σκεφτόμαστε. Άρα έχουμε να κάνουμε με τις ποιότητες των αντικειμένων που είναι εγγενείς στη διαδικασία της σκέψης μας και όχι εξωτερικές σε αυτήν. Αυτή είναι λοιπόν η φαινομενολογία. Ο Χάιντεγκερ αποτελεί συνέχεια αυτής της φαινομενολογικής παράδοσης, όπως και πολλοί άλλοι. Αλλά ο Gilbert Durand προτείνει έναν διαφορετικό τρόπο σε αυτή τη φαινομενολογική προσέγγιση και μιλάει για τα καθεστώτα της φαντασίας. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Ο Gilbert Durand επιβεβαιώνει ότι η φαντασία μας λειτουργεί σε τρία καθεστώτα. Και αυτό είναι πάρα πολύ κοντά στην έννοια των τριών Λόγων. Τώρα θα δούμε πώς. Το καθεστώς της φαντασίας είναι ένα είδος εσωτερικής κατάστασης της δομής του ανθρώπινου νου που δημιουργεί διαφορετικές ακολουθίες βασικών αρχών εικόνων, συμβόλων και δομών. Σύμφωνα με τον Gilbert Durand, υπάρχουν τρία καθεστώτα. Το πρώτο είναι το diurne, το οποίο είναι το καθεστώς της ημέρας. Αυτό είναι το καθεστώς του φωτός που βασίζεται στην έννοια της αυστηρής δυαδικότητας. Έτσι, υπάρχουν αυστηρές και απόλυτες διαφορές. Όταν λοιπόν διαιρούμε και διαχωρίζουμε (καθεστώς του diurne είναι να διαχωρίζουμε, όχι να ενώνουμε, μόνο να διαχωρίζουμε) όλα είναι καθαρά όπως στο φως της ημέρας. Και αυτό το καθεστώς είναι επίσης ένα καθεστώς κάθετης οργάνωσης του χώρου. Συνδέεται, σύμφωνα με τον Durand, με τα αντανακλαστικά της στάσης του παιδιού. Όταν το παιδί αρχίζει να μένει σε κάθετη θέση, αυτό θεωρείται από τη φαντασία σαν πτήση. Είναι ένα είδος βέλους που πηγαίνει προς τον ουρανό. Αυτή είναι η πτήση. Η καθετότητα συνδέεται αυστηρά με αυτό το καθεστώς του diurne που είναι ηρωικό, πολεμικό, ανδρικό, πατριαρχικό καθεστώς. Αυτό που είπαμε για τον Λόγο του Απόλλωνα θα μπορούσε εύκολα να εφαρμοστεί στο καθεστώς της φαντασίας που ονομάζεται diurne. Αυτός είναι ο κάθετος προσανατολισμός των πάντων και σύμφωνα με τον Durand, το καθεστώς του diurne (που είναι η λατινική λέξη για την ημέρα, την καθημερινότητα) είναι ο αγώνας ενάντια στη νύχτα, ενάντια στο θάνατο και ενάντια στο σκοτάδι. Πρόκειται λοιπόν για ένα είδος συγκρουσιακού Απολλώνιου πολέμου του φωτός που συνεχίζεται πάντα. Στον τομέα των ψυχικών ασθενειών, αντιστοιχεί στην παράνοια. Η παράνοια είναι η απολυτοποίηση αυτού του diurne. Έτσι, τα πάντα είναι χωριστά μέχρι τις ατομικές ποσότητες και υπάρχει πάντα παγίωση του υποκειμένου και καταστροφή του αντικειμένου. Αυτός είναι ο πολεμιστής. Ο πολεμιστής πάντα μάχεται. Καταστρέφει με το σπαθί τα πάντα και το σπαθί είναι diurne, είναι κάτι που διαχωρίζει, δεν σκοτώνει αλλά διαχωρίζει, ακρωτηριάζει, ξεχωρίζει. Αυτό είναι η ενοποίηση του υποκειμένου και η καταστροφή του αντικειμένου. Αυτό είναι το καθεστώς του diurne και αυτό είναι πολύ Απολλώνιο και Ινδο-Ευρωπαϊκό. Σύμφωνα με τον Durand, ο Λόγος γεννιέται από αυτό το καθεστώς.

Έτσι, η σκέψη μας βασίζεται στην ανάπτυξη αυτού του είδους φαντασίας. Φανταζόμαστε τα πράγματα ξεχωριστά. Διαχωρίζουμε τα πράγματα και τα αντικείμενα και εδραιώνουμε το υποκείμενό μας με αυτό. Όλοι είναι εναντίον μας, αλλά εμείς είμαστε νικητές όλων. Έτσι, αυτή είναι η δημιουργία της ιεραρχίας, της καθετοποίησης, με το πιο παρανοϊκό υποκείμενο στην κορυφή της κοινωνίας- τον τσάρο, τον βασιλιά που καταστρέφει τα πάντα και εδραιώνεται. Έτσι, η παράνοια είναι καθαρά η ασθένεια των βασιλιάδων, επειδή όλοι είναι εναντίον τους και όλοι σχεδιάζουν να τους ανατρέψουν (και αυτό συμβαίνει μερικές φορές), αλλά πάνε στην τελική μάχη με τον θάνατο και με το σκοτάδι, επειδή ο βασιλιάς περιβάλλεται από σκιές και σκοτάδι και το πεπρωμένο του είναι να πολεμήσει εναντίον τους, να ξεκινήσει τον πόλεμο, να κερδίσει τον πόλεμο, να καταστρέψει τα πάντα και να εδραιώσει τα πάντα μέσα και να καταστρέψει τα πάντα έξω. Αυτή είναι η φυσιολογική στάση του πολεμιστή. Ο λόγος μας λειτουργεί σε αυτό το καθεστώς. Ο λόγος μας διαφοροποιείται. Η κύρια πρακτική της λογικής είναι να διαφοροποιείται. (Αυτό δεν είναι έτσι, αυτό είναι εδώ, εκεί, αυτό είναι ένα πράγμα, αυτό είναι άλλο πράγμα). Και η άρνηση είναι επίσης πολύ διαυγής, διότι η άρνηση είναι διαχωρισμός- τι είναι και τι δεν είναι, τι υπάρχει και τι δεν υπάρχει και ούτω καθεξής. Οπότε κάθε είδους ζεύγη. Αλλά η διαδικασία της σκέψης μας βασίζεται σε αυτό και σε αυτό, στη δυαδικότητα, στα ζεύγη και στους διαχωρισμούς, και αυτό υπάρχει ή δεν υπάρχει. Έτσι πορεύεται η λογική μας.

Αλλά σύμφωνα με τον Durand, δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα καθεστώς φαντασίας. Υπάρχουν άλλα δύο. Και τα δύο ονομάζονται "νυχτερινά". Το πρώτο είναι το δραματικό νυχτερινό και το άλλο είναι το μυστικιστικό νυχτερινό. Τι είναι λοιπόν αυτό; Αυτό είναι το καθεστώς λειτουργίας του νου μας με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο, με έναν τρόπο που δεν διαχωρίζει αλλά ενώνει, δεν διακρίνει αλλά ενοποιεί. Δεν είναι να διαχωρίσουμε κάτι που είναι έξω από εμάς και να ενοποιήσουμε κάτι που είναι μέσα μας, όπως στην περίπτωση του diurne, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Είναι να ενώνουμε ό,τι υπάρχει γύρω μας και να χωρίζουμε τους εαυτούς μας. Αυτή είναι καθαρά σχιζοφρενική στάση, στην ακραία περίπτωση. Ο σχιζοφρενής είναι χωρισμένος μέσα του. Έτσι, υπάρχουν φωνές και διαφορετικά εγώ μέσα του και υπάρχει ο κόσμος γύρω του που έχει λόγο, που είναι πιο ισχυρός από το υποκείμενο. Έτσι, ο κόσμος είναι ενωμένος και ισχυρός και το υποκείμενο είναι αδύναμο και προβληματικό και άρρωστο. Αυτό είναι το νυχτερινό καθεστώς και αυτό δεν βασίζεται στη λογική αλλά στη ρητορική και στην εκθηλύνση. Για παράδειγμα, όταν πονάει, είμαστε ευτυχισμένοι, είμαστε ικανοποιημένοι. Όταν μας λείπει κάτι, το θεωρούμε ένα είδος δώρου ότι μας λείπει κάτι. Για παράδειγμα, το σκοτάδι, φοβόμαστε το φως, κάτι ήπιο. Αυτό είναι εκθήλυνση. Αποκαλούμε τα πράγματα με εντελώς διαφορετικά ονόματα για να αποφύγουμε τη φρίκη που εμπεριέχεται, επειδή φοβόμαστε τα πάντα και τον εαυτό μας επίσης. Δεν είμαστε σίγουροι για την ύπαρξή μας, οπότε χρησιμοποιούμε την τακτική να ονομάζουμε τα πράγματα με τα αντίθετα ονόματα προκειμένου να τα αποφύγουμε. Για παράδειγμα, όταν οι γυναίκες αποκαλούν τον μεγάλο σύζυγο με μειωτικά ονόματα, όπως ψάρι ή πρόβατο και ούτω καθεξής, μεγάλο ισχυρό μυώδη άνδρα, προκειμένου να τον μειώσουν για να τον κάνουν παιδί, να τον κάνουν αθώο με αυτή τη μαγεία του καθεστώτος, με το καθεστώς των λέξεων, και αυτό μειώνει την αναλογία του κόσμου, και επίσης αντιμετωπίζοντας κάτι απειλητικό, που μας απειλεί, σαν κάτι πολύ φιλικό. Έτσι, αυτή δεν είναι η αντίληψη του πολεμιστή, αλλά η ειρηνιστική συνείδηση. Οπότε "ησυχάστε. Έχουμε κάτι κοινό. Δεν είσατε τόσο φρικτοί όσο φαίνεστε. Ας προσπαθήσουμε να βρούμε έναν κοινό παρονομαστή". Στην ακραία περίπτωση αυτό είναι το Σύνδρομο της Στοκχόλμης. Σε παίρνουν όμηρο και έρχεσαι στο πλευρό των τρομοκρατών. Μοιράζεσαι μαζί τους τη θέση τους. Αμέσως ανακαλύπτεις ότι έχουν δίκιο στους ισχυρισμούς τους. Επειδή είναι πολύ δύσκολο να παραμείνεις σε αυτή τη θέση απόλυτης κυριαρχίας του άλλου, έτσι λες δεν είναι άλλοι. Οι μουσουλμάνοι είναι πολύ καλοί. Οι φονταμενταλιστές τρομοκράτες είναι καλά παιδιά. Ας μείνουμε μαζί τους. Ας μείνουμε με το κακό γιατί δεν είναι τόσο κακό. Ας μείνουμε με το θάνατο γιατί δεν είναι θάνατος, είναι μια νέα αρχή. Ας μείνουμε με την απώλεια γιατί είναι ένα είδος δώρου. Αυτό είναι λοιπόν το άλλο καθεστώς της φαντασίας σύμφωνα με τον Durand. Είναι πολύ εκφραστικό και πολύ ενδιαφέρον να ακολουθήσει κανείς τα πάρα πολλά παραδείγματα και σύμβολα που έδωσε ο Durand στα βιβλία και τα γραπτά του. Πρόκειται για μια πολύ περίπλοκη θεωρία. Την εξηγώ στην πιο απλή εκδοχή της.

Αλλά στο πεδίο αυτού του καθεστώτος του νυχτερινού, υπάρχουν επίσης δύο εκδοχές. Η ριζοσπαστική μορφή του νυχτερινού ονομάζεται από τον Durand μυστικιστικό νυχτερινό. Πρόκειται για μια πλήρη ανταλλαγή του αντικειμένου και του υποκειμένου, του εαυτού μου και του άλλου. Είναι μια πλήρης προδοσία του εαυτού. Έτσι τα πάντα είναι έξω. Το εσωτερικό δεν είναι τίποτα ή είναι απλώς αντανάκλαση του εξωτερικού. Είναι καθαρή νύχτα. Η νύχτα είναι το φως. Το κάτω μέρος είναι το πάνω μέρος. Η κορυφή είναι ο πάτος και ούτω καθεξής. Το αρσενικό είναι θηλυκό. Το θηλυκό είναι αρσενικό. Το να πεθάνεις είναι σαν να ζεις. Το να ζεις είναι να πεθαίνεις. Έτσι είναι καθαρή αντιφράση(antiphrasis) στη ρητορική. Αποκαλείτε τα πράγματα με εντελώς διαφορετικά ονόματα, με αντιφατικά ονόματα, και είστε ευχαριστημένοι με αυτό. Αυτό λοιπόν είναι το μυστικιστικό νυχτερινό που αντιστοιχεί στον Λόγο της Κυβέλης. Αυτή είναι η απόλυτη κυριαρχία σε κάτι που δημιουργήθηκε από την αυτοπροδοσία. Το υποκείμενο δεν είναι παγιωμένο. Διαλύεται εντελώς στη φαντασία. Και η διαδικασία της διάλυσης του νου δημιουργεί την ύλη ή τον εξωτερικό κόσμο. Το υποκείμενο είναι αδύναμο και η ύλη είναι ισχυρή. Αλλά η ύλη δεν υπάρχει. Είναι ένα έργο αυτής της αδυναμίας της φαντασίας. Δεν είναι κάτι που υπάρχει ανεξάρτητα. Αρχίζει να υπάρχει σαν να είναι ανεξάρτητη, από την αδυναμία του υποκειμένου. Αυτή είναι η ίδια φαντασία που θα μπορούσε να φανταστεί το ισχυρό υποκείμενο ή το αδύναμο υποκείμενο. Αυτή είναι η εσωτερική κίνηση. Γι' αυτό είναι τόσο κοντά στην έννοια του Λόγου. Και χρησιμοποιώ την έννοια του Gilbert Durand στην ερμηνεία μου για διάφορα πολιτιστικά, θρησκευτικά και ιστορικά φαινόμενα.

Και υπάρχει και το τρίτο καθεστώς, επίσης νυχτερινό, επίσης καθεστώς της νύχτας, αλλά ονομάζεται δραματικό νυχτερινό, στα έργα του Durand. Δεν πρόκειται για ριζική εκθήλυνση. Είναι περισσότερο ή λιγότερο ισορροπημένη θηλυκοποίηση . Σε αυτό το καθεστώς, δεν αποκαλούμε τη νύχτα μέρα και τη μέρα νύχτα. Τις ονομάζουμε αυγή. Έτσι δεν υπάρχει φως και δεν υπάρχει σκοτάδι. Υπάρχει το επίπεδο, κάτι ενδιάμεσο. Έτσι βρισκόμαστε στο σούρουπο, στη σκιά που δεν είναι το απόλυτο σκοτάδι. Αυτό αντιστοιχεί στον Λόγο του Διόνυσου. Και αυτό είναι προβληματικό γιατί θα μπορούσε να ερμηνευτεί στη ριζοσπαστικότητα ως σκοτάδι που προσποιείται ότι είναι φως ή ως φως που δεν είναι πολύ καθαρό για παράδειγμα. Και υπάρχει το πρόβλημα του Διόνυσου για το οποίο μίλησα. Αν λοιπόν το καθεστώς του diurne είναι παρανοϊκό και το καθεστώς του μυστικιστικού νυχτερινού είναι σχιζοφρενικό, ποια είναι η ψυχική ασθένεια που αντιστοιχεί στο δραματικό νυχτερινό; Αυτή είναι η κανονικότητα. Αυτό είναι ενδιαφέρον. Δεν υπάρχει ψυχική ασθένεια. Είναι η κανονικότητα. Επειδή χρησιμοποιούμε σε μια κανονική κατάσταση αυτό το δραματικό νυχτερινό, τη Διονυσιακή προσέγγιση της πραγματικότητας. Άλλοτε υπάρχει θηλυκοποίηση και άλλοτε ριζικός διαχωρισμός και διαφοροποίηση. Έτσι χρησιμοποιούμε και τις δύο στρατηγικές ταυτόχρονα.

Το πρόβλημα λοιπόν, με τον ψυχολογικό τρόπο, μιλώντας για τη φαντασία και την ανθρωπολογική της δομή, το πρόβλημα του Διόνυσου είναι η δομή της φαντασίας μας. Φανταζόμαστε τον κόσμο ακριβώς με αυτόν τον τρόπο. Αλλά αν θεωρήσουμε ότι υπάρχει κάτι υλικό, πλησιάζουμε το μυστικιστικό νυχτερινό, αλλά μένουμε στο δραματικό νυχτερινό. Όταν όμως διακρίνουμε κάτι καθαρά και ξεχωριστά, όταν υπάρχει ένα είδος λόγου ή λειτουργίας, προσεγγίζουμε τον άλλο, τον φωτεινό πόλο αυτής της Διονυσιακής έννοιας. Αλλά χρησιμοποιούμε και τα δύο. Η ψυχική ασθένεια αρχίζει όταν είναι πολύ σαφές ή πολύ σκοτεινό στη φαντασία μας. Όταν ελκόμαστε υπερβολικά από έναν από αυτούς τους πόλους. Όλη η δομή της κοινωνίας θα μπορούσε να είναι Απολλώνια ή κατ' αυτόν τον τρόπο διουρνική. Δηλαδή η ιεραρχία, ο ορθολογισμός, ο νόμος, οι επίσημες σχέσεις και οι κανόνες. Και υπάρχει μια νυχτερινή πλευρά της κοινωνίας όπου διαχωρίζονται αυτοί οι νόμοι- όπου υπάρχουν εγκλήματα, διαφθορά και κυριαρχία σε οτιδήποτε είναι ενάντια στο νόμο. Αυτή είναι λοιπόν η νυχτερινή πλευρά της κοινωνίας που παρουσιάζεται μέσα στην κοινωνία.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να φανταστούμε την κανονική κοινωνία, την καθαρή κοινωνία, αλλά επίσης φανταζόμαστε τη σκοτεινή κοινωνία και τη νυχτερινή πλευρά της κοινωνίας και είναι ενσωματωμένες η μία στην άλλη. Έτσι, αν υπάρχει ο νόμος που κυριαρχεί, από την άλλη πλευρά υπάρχει το έγκλημα που κυριαρχεί. Αλλά το έγκλημα για τον εγκληματία είναι ο νόμος. Στη Ρωσία έχουμε τον όρο "ληστής του νόμου" (Вор в законе). Αυτό είναι εντελώς νυχτερινό. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει κάποια εγκληματική ομάδα όπου ο αρχηγός αυτής της εγκληματικής ομάδας (αλλά εγκληματίας είναι να είναι ενάντια στο νόμο) έχει όλο το δικαίωμα και έχει το νόμο να θεωρείται ως κάποια νομιμοποιημένη φιγούρα. Αυτός λοιπόν είναι ο ληστής του νόμου (ληστής που κάνει ληστείες τραπεζών ή δολοφονίες). Έτσι έχουμε ένα είδος κράτους εναντίον του κράτους ή του ηγετών ή των αρχηγών των εγκληματικών ομάδων αλλά θεωρείται νόμιμο και νομιμοποιημένο. Αυτή είναι η νομιμοποίηση της νυχτερινής πλευράς της κοινωνίας. Μερικές φορές αλληλεπιδρούν με πολύ ιδιαίτερο τρόπο στη ρωσική κοινωνία. Τώρα είναι δύσκολο να πούμε πού τελειώνει η μέρα και πού αρχίζει η νύχτα, επειδή στην κοινωνία μας και οι δύο πλευρές αναμειγνύονται. Αλλά κανονικά το καταλαβαίνουμε αυτό. Γιατί στα ρωσικά έχουμε το ρητό, "η αλήθεια δεν είναι αλήθεια". Είναι πολύ δύσκολο να το πούμε στα αγγλικά. Έτσι ο νόμος δεν είναι αλήθεια ίσως. Έτσι, αν πάτε κατευθείαν με τον γράμμα του νόμου και εκπληρώσετε όλες τις απαιτήσεις του, μπορεί να μην είστε σωστοί, μπορεί να είστε κακοί, όντας απόλυτα αυστηροί στην τήρηση του νόμου, επειδή ο νόμος και η αλήθεια είναι χωριστά. Είναι αδύνατο να το εξηγήσουμε στους Δυτικο-Ευρωπαίους, επειδή δεν θα μπορούσαν να καταλάβουν το νόημα του. Αλλά αυτή είναι η ρεαλιστική κατανόηση του πλήθους των καθεστώτων της φαντασίας που αρμόζει στη Σλαβική μας κουλτούρα και στην κοινωνία μας. Καταλαβαίνουμε ότι υπάρχουν οι νόμοι της νύχτας και οι νόμοι της ημέρας και λειτουργούν μαζί. Αυτός είναι ο πλούτος της φαντασίας. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε ταυτόχρονα αντιφάσεις. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είμαστε Διονυσιακοί μέχρι μια ορισμένη στιγμή. Θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε με τη διαλεκτική, το νόμο και την αλήθεια. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε πολλές θεωρίες γι' αυτόν τον λόγο. Αλλά το κύριο βασικό κίνητρο της, δηλαδή ο πλούτος των καθεστώτων της φαντασίας.

Θα μπορούσαμε να τελειώσουμε αυτή την εξήγηση του Λόγου του Διόνυσου και όλη την ιστορική και υπαρξιακή ανάλυση, προσθέτοντας μια φράση ότι "ο Διόνυσος είναι και Dasein". Ο Διόνυσος βρίσκεται στο κέντρο. Βρίσκεται ανάμεσα, δεν βρίσκεται σε κανέναν από τους δύο πόλους. Και έχει κάποιες συγγένειες με αυτό που ο Gilbert Durand ονόμασε δραματικό νυχτερινό. Αυτά λοιπόν και τώρα προτείνω να κάνουμε ένα διάλειμμα και τώρα οι ερωτήσεις. Και μετά, θα έχουμε την έκτη διάλεξη για τη δομή του Ευρωπαϊκού πολιτισμού με βάση αυτή τη Νοολογική ανάλυση.

Μετάφραση Ρήγας Ακραίος
από εδώ:
http://www.4pt.su/en/content/introduciton-noomakhia-lecture-5-logos-dion...