Het artikel onderzoekt drie concepten: "tweede wereld", semi-periferie en staat-beschaving als basisbegrippen van de multipolaire wereldtheorie. De publicatie bestaat uit drie delen.

De faseovergang van unipolariteit naar multipolariteit en de drie concepten

Om de fundamentele transformatie van de wereldorde voor onze ogen te begrijpen, en vooral de overgang van een unipolair (globalistisch) model naar een multipolair model, kunnen verschillende conceptuele eenheden en methoden worden gebruikt. Zij moeten zich geleidelijk ontwikkelen tot een min of meer coherente theorie van een multipolaire wereld. De eerste versie van deze theorie heb ik voorgesteld in mijn boeken "Multi-polar World Theory" [1] en "Multi-polar World Geopolitics" [2]. Maar dit zijn slechts de eerste benaderingen van zo'n ernstig onderwerp.

In dit artikel wil ik de aandacht vestigen op drie concepten die het beste helpen om de basisinhoud te begrijpen van de mondiale overgang die plaatsvindt in het systeem van internationale betrekkingen. Dit verklaart de grote trends, conflicten en problemen van onze tijd - van het conflict in Oekraïne tot het probleem van Taiwan en vele andere, meer lokale problemen. Als we de structuur van de faseovergang begrijpen, zullen we de betekenis van de huidige gebeurtenissen begrijpen. Maar deze overgang zelf vereist ook een conceptuele beschrijving. Daarvoor dienen de drie concepten die in dit artikel worden besproken.

De eerste, tweede en derde wereld

Allereerst moeten we aandacht besteden aan de tegenwoordig enigszins vergeten theorie van de "drie werelden", die populair was in het tijdperk van de "Koude Oorlog". Dit is de basis van het begrip "derde wereld" dat een populair en hardnekkig begrip is geworden in theorieën over internationale betrekkingen en, meer in het algemeen, in politiek taalgebruik [3]. De term "eerste wereld" heeft echter geen vergelijkbare uitwerking gekregen, terwijl het begrip "tweede wereld" niet of nauwelijks is gebruikt. Het is echter het concept van een "tweede wereld" en zijn belangrijkste kenmerken dat het best past bij de multipolaire orde en het best de belangrijkste actoren van de multipolariteit beschrijft.

De theorie van de zonering "drie werelden" - eerste, tweede en derde - is gebaseerd op een beoordeling van het niveau van technologische vooruitgang, economische efficiëntie en groeipercentages, industrialisatie en postindustrialisatie, en de plaats van een land in de mondiale arbeidsverdeling.

"De "eerste wereld" werd tijdens de Koude Oorlog beschouwd als het Westen, de Verenigde Staten en zijn belangrijkste bondgenoten, waaronder Japan. "Het Westen" werd hier niet geografisch, maar beschaafd beschouwd. De categorie "eerste wereld" omvatte landen met een ontwikkelde kapitalistische economie, liberaal-democratische regimes, veel stedelijke en industriële centra (hoge urbanisatiegraad), maar vooral hoge economische groeicijfers, wetenschappelijk en technisch potentieel, financieel leiderschap, bezit van de nieuwste vormen van bewapening, dominantie op strategisch gebied, geavanceerde geneeskunde, enz. die de andere "werelden" overtroffen. "De Eerste Wereld werd gezien als het ultieme model van de menselijke samenleving, de voorhoede van de vooruitgang en de zichtbare uitdrukking van de bestemming van de hele mensheid. De andere twee werelden werden gezien als voorbestemd om de "eerste wereld" in te halen en er steeds dichter bij te komen.

Aangezien de "eerste wereld" als universeel model werd genomen, werden de andere "twee werelden" beschreven door vergelijking daarmee.

De "derde wereld" was precies het tegenovergestelde van de "eerste wereld". Het was een gebied met een ernstige achterstand op het Westen, met een stagnerende en langzaam ontwikkelende (of helemaal niet ontwikkelende) economie, met minimale wetenschappelijke en technologische ontwikkeling, met een instabiele munt, met een beginstadium van democratie gecombineerd met archaïsche politieke instellingen, met een zwak en onbekwaam leger, een lage industrialisatie, met alomtegenwoordige corruptie, een slecht ontwikkelde geneeskunde, wijdverbreid analfabetisme en een overwegend rurale bevolking [4]. De "Derde Wereld" was volledig afhankelijk van de "Eerste Wereld" en soms van de "Tweede Wereld", en de soevereiniteit van de landen van de "Derde Wereld" was slechts een conventie zonder werkelijke inhoud [5]. De "eerste wereld" voelde het als haar plicht verantwoordelijkheid te nemen voor de "derde wereld", vandaar de theorie van de "afhankelijke ontwikkeling" [6], de gigantische niet-terugbetaalbare leningen, de instelling van een direct curatorschap over de politieke, economische en intellectuele elites van deze landen, deels ingebed in de onderwijssystemen van de "eerste wereld".

Maar de "tweede wereld" in het tijdperk van de Koude Oorlog had een aantal bijzondere kenmerken. Het verwees naar socialistische regimes die weliswaar de politieke economie van het kapitalisme afwezen, dus in directe ideologische tegenstelling tot de "eerste wereld", maar toch een ontwikkelingsniveau bereikten dat vergelijkbaar was met dat van de "eerste wereld"-landen. In termen van geaggregeerde indicatoren (waarvan de criteria werden geformuleerd door de Eerste Wereld, wat een zekere vooringenomenheid en ideologische motivatie toelaat) was de Tweede Wereld echter nog steeds inferieur aan de Eerste Wereld. De achterstand was echter niet zo groot als in het geval van de "derde wereld".

Met de "tweede wereld" werd in de eerste plaats de USSR bedoeld, maar ook de landen van het Oostblok (vooral in Oost-Europa).

Het concept van de "tweede wereld" was belangrijk als precedent voor de "eerste wereld" om te erkennen dat, zelfs door het volgen van een alternatief ontwikkelingsscenario voor het liberale kapitalisme, het mogelijk was cumulatief vergelijkbare resultaten met het Westen te bereiken. Dit onderscheidt de "tweede wereld" van de "derde wereld". De "tweede wereld" had het potentieel om zich effectief te verzetten tegen de eerste en de universaliteit van haar model te betwisten. En deze doeltreffendheid had een zeer concrete uitdrukking in termen van economische groeicijfers, aantal kernwapens, niveau van wetenschappelijk potentieel, onderwijs, sociale bescherming, urbanisatie, industrialisatie, enz.

De "eerste wereld" kwam overeen met het westerse kapitalistische kamp, de "tweede wereld" met het Oostblok en de socialistische landen.

De twee werelden bevonden zich in een onstabiel evenwicht. Het was onstabiel omdat de "Eerste Wereld" vasthield aan haar suprematie en de "Tweede Wereld" zich er alleen maar tegen hoefde te verzetten, door bepaalde elementen uit de "Eerste Wereld" over te nemen op het gebied van economie, technologie, enz.

"De Eerste Wereld en de Tweede Wereld projecteerden hun invloed op de Derde Wereld, wat het belangrijkste gebied van hun botsing was.

Alle derdewereldlanden waren verdeeld in kapitalistische en socialistische landen, hoewel er ook een "niet-gebonden beweging" bestond waarvan de leden probeerden hun eigen ontwikkelingsstrategie te rechtvaardigen - zonder dogmatisch kapitalisme en socialisme. Maar deze vormde geen zelfstandige theorie en werd een systeem van compromissen en combinaties, afhankelijk van de specifieke situatie. Toch dienden de criteria van de "eerste wereld" (kapitalisme) of hun doctrinaire herinterpretatie in de ideologie van de "tweede wereld" (socialisme) als model.

De kern van de internationale politiek in het tijdperk van de Koude Oorlog was dan ook de confrontatie tussen de "eerste wereld" en de "tweede wereld". Dit kwam tot uiting in het bipolaire model.

Het is belangrijk op te merken, zoals John Hobbson [7] doet, dat deze indeling van de soorten samenlevingen overeenkomt met de klassieke triade van de 19e eeuwse racistische antropologie (Morgan [8], Tylor [9], enz.), die onderscheid maakte tussen "beschaving", "barbarij" en "wreedheid". Tegelijkertijd kwam "wit" overeen met "beschaving", geel met "barbaarsheid" en zwart met "wreedheid". Dit model werd pas na de Tweede Wereldoorlog definitief verlaten in de westerse antropologie, maar het werd behouden voor de evaluatie van de politieke en economische ontwikkeling van landen en samenlevingen.

Zo werd de "eerste wereld" geïdentificeerd met "beschavingen" (eerder met de "blanke man" en zijn "last" bij Kipling); de "tweede wereld" met "barbarij" (vandaar het racistische spreekwoord "schraap een Rus af en je vindt een Tataar"); de "derde wereld" met "wreedheid" - met "volkeren van Afrika en Oceanië" (meestal met "zwarten").

De tweede wereld: een uitgebreide definitie

Eén ding moet hier worden opgemerkt: in de tijd van de Koude Oorlog werden de zaken meestal genegeerd. Het Russische Rijk in de achttiende en begin twintigste eeuw was ook zo'n "tweede wereld" ten opzichte van het Westen. Terwijl in West-Europa de industrialisatie in volle gang was, was het Russische Rijk nog voornamelijk een agrarisch land. In West-Europa werden kapitalisme en burgerlijke democratie gevestigd, terwijl het Russische Rijk de monarchie handhaafde. In West-Europa waren autonome wetenschappelijke centra actief, terwijl het Russische Rijk ijverig de Europese wetenschap en het Europese onderwijs kopieerde. Maar het Russische Rijk was wel degelijk in staat om het Westen te trotseren, zijn soevereiniteit en zijn levenswijze te verdedigen en oorlogen te winnen.

Deze vaststelling verandert de inhoud van het begrip "tweede wereld" aanzienlijk. Als het zowel van toepassing is op de USSR en de landen onder haar invloed als op het Russische Rijk, dat ongeveer hetzelfde grondgebied bezette, dan moet het worden opgevat als iets algemeners dan de USSR.

"De Tweede Wereld", in brede zin, is een politiek-economisch en ideologisch model als alternatief voor het mondiale kapitalisme dat de dominantie en hegemonie van het Westen (de Eerste Wereld) uitdaagt.

In die zin was de val van de USSR weliswaar een ramp voor de "tweede wereld" (zoals de val van het Russische Rijk daarvoor), maar niet het einde ervan. Al na 1991 begonnen nieuwe contouren van de "tweede wereld" vorm te krijgen. Een aantal landen die tijdens de Koude Oorlog als "derde wereld" werden beschouwd - China, India, Brazilië, Zuid-Afrika - braken sterk door en bereikten in drie decennia een ontwikkelingsniveau dat vergelijkbaar is met dat van de "eerste wereld". Natuurlijk gebruikten ze daarvoor vooral de gereedschapskist van het mondiale kapitalisme, maar ze wisten die gereedschapskist zo aan te passen dat ze hun soevereiniteit behielden en het kapitalisme nuttig gebruikten (in plaats van andersom - zoals bij de liberale hervormingen in Oost-Europa en in Rusland in de jaren negentig).

Sinds het begin van de jaren 2000, met het aan de macht komen van Vladimir Poetin in Rusland, is Rusland, de erfgenaam van de "tweede wereld" van de vorige fase, geleidelijk begonnen met het herstel van zijn geopolitieke soevereiniteit. Maar deze keer begon een multipolair in plaats van bipolair model vorm aan te nemen. Hier werd de "eerste wereld" niet tegengewerkt door één enkele mogendheid, maar door meerdere. En de ideologie van deze confrontatie (die in elk centrum van de "tweede wereld" met verschillende graden van radicaliteit en ideologische duidelijkheid werd gerealiseerd) was niet het socialisme (met uitzondering van China), maar een onbepaald antiglobalisme en een zuiver realistische afwijzing van de westerse (voornamelijk Noord-Amerikaanse) hegemonie.

De landen van de "tweede wereld" vormden geen ideologisch blok. Zij werden een objectieve gordel van machten, die hun eigen weg opeisten, kwalitatief verschillend van het globalisme van de "eerste wereld".

Politieke wetenschappers en economen zagen dit fenomeen als een voldongen feit en verenigden de "tweede wereld"-landen van het post-bipolaire tijdperk in de conventionele constructie van BRIC (Brazilië, Rusland, India, China), en na de opname van Zuid-Afrika - BRICS (Brazilië, Rusland, India, China, Zuid-Afrika).

Op een bepaald moment begrepen de BRICS-regeringen de objectieve redenering achter deze zonering van beschaving en begonnen zij hun betrekkingen binnen dit paradigma te ontwikkelen. Zo begon de voorzichtige, geleidelijke vorming van een nieuw model van de "tweede wereld". Deze keer multipolair, want elk BRICS-lid is een soeverein fenomeen, onafhankelijk van de andere leden van de club.

In het BRICS-systeem is Rusland de onbetwiste militaire leider en deels de leider op het gebied van hulpbronnen.

China is de onbetwiste economische leider.

India is de op twee na belangrijkste pool met een sterke economische en industriële infrastructuur, een indrukwekkende demografie en een politiek sterk geconsolideerde samenleving.

Brazilië vertegenwoordigt symbolisch heel Latijns-Amerika en zijn enorme (nog niet volledig geopenbaarde) potentieel, alsook een sterke mogendheid met een sterke militaire, commerciële en wetenschappelijke component.

Zuid-Afrika, een van de meest ontwikkelde landen op het Afrikaanse continent, staat ook symbool voor het nieuwe postkoloniale Afrika - met zijn enorme potentieel.

Wordt vervolgd

Voetnoten:

[1] Dugin A.  The Theory of a Multipolar World.  Budapest: Arktos Media Ltd, 2021.

[2] Dugin A.   Geopolítica del mundo multipolar Santiago de Chile: . Ignacio Carrera Pinto Ediciones, 2022.

[3] Aijaz Ch. K. The political economy of development and underdevelopment. New York: Random House, 1973.

[4] Rangel C. Third World Ideology and Western Reality. New Brunswick: Transaction Books, 1986.

[5] Krasner S.D. Sovereignty: Organized Hypocrisy. Princeton: Princeton University Press, 1999.

[6] Cardoso F., Falleto E. Dependency and Development in Latin America. Berkeley: University of California Press. 1979; Ghosh, B.N. Dependency Theory Revisited. Farnham, UK: Ashgate Press. 2001.

[7] Hobson J. The Eurocentric Conception of World Politics: Western International Theory,

1760–2010. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.

[8] Morgan Lewis Henry. Ancient Society. Tucson: The University of. Arizona Press, 1995.

[9] Tylor Edward Burnett. Researches into the Early History of Mankind and the Development of Civilization. London J. Murray, 1865.

Vertaling door Robert Steuckers