Евроазиството како облик на рускиот традиционализам

Во дваесеттите години меѓу белата емиграција изникна движењето на евроазијците. Основачи на евроазиството се Н.С. Трубецкој, филолог и лингвист, основач (заедно со Р.О. Јакобсон) на Прашкиот лингвистички кружок; П.Н. Савицки, географ, економист; П.О. Сувчински, музиколог, литературен и музички критичар; Г.В. Флоровски, историчар на културата, богослов и патролог; Г.В. Вернадски, историчар и геополитичар; Н.Н. Алексеев, правник и политолог, историчар на општествената мисла; В.Н. Илин, историчар на културата, литературолог и богослов; Д. Светополк-Мирски, публицист; Еренжен Хара-Даван, историчар. Секој од наведените претставници на „класичното“ евроазиство (1921-1929) тргнувал од конкретниот културно-историски материјал и опит (географски, политичко-правен, филолошки, етнографски, уметнички итн.) потпирајќи се на него, анализирајќи го и обопштувајќи, се обраќал кон проблематиката на философијата на културата и историософијата, поврзана со дијалектиката на Истокот и Западот во руската и светската историја и култура.

Терминот „Евроазија“, предложен од германскиот географ Александер Хумболт, ја означувал цеката територија на Стариот Свет: Европа и Азија. Во рускиот јазик воведен е од географот В.И. Ламански.

Евроазијците издавале „Евразийские временники“, зборници, публикувале многу статии и книги.

Евроазиството за нас претставува особен интерес, затоа што тој светоглед обопштил многу, за философијата на политиката клучни поими. Конкретно, наследувајќи ја линијата на Данилевски и Шпенглер, тие ја прифатија концепцијата за Русија како посебна цивилизација, активно применувајќи го кон постигнувањето на руската историја просторниот индекс. Освен тоа, евроазијците си зададоа амбициозна цел да изработат обемна формула за полнозначниот и непротивречен руски конзервативизам – политичка идеологија, заснована на традицијата, на особеноста на географската положба, специфичностите на историскиот циклус во кој се наоѓа Русија. Православната традиција за евроазијците беше најважниот елемент на нивното поимање на историјата, и во тој однос тие последователно се придружуваа кон митот за регресот, го одрекуваа позитивниот карактер на европската цивилизација. Евроазијците повикуваа на борба со „кошмарот на сеопштата европеизација“, бараа „да се отфрли европското иго“. „Ние треба да се привикнеме на мислата дека романо-германскиот свет со својата култура е наш најлош непријател“. Така, јасно и недвосмислено пишуваше кнезот Н.С. Трубецкој во програмската книга „Европа и Човештвото“ објавена во Софија во 1920 година.

Индикативно е дека евроазиецот Н.Н. Алексеев беше единствениот руски политички автор кој уште во 20-те години обрна внимание на книгите на Рене Генон. Пјотр Савицки, прв меѓу руските мислители се сврте кон геополитиката и кон анализа на Русија го примени моделот на Хелфорд Макиндер за „морските“ и „копнените“ системи.

Евроазиството на ниво на политичка теорија ги сведуваше во едно елементите на философијата на политиката. Тоа предложи оригинален јазик кој дозволуваше да се истражува руското Политичко во своеобразна терминологија, изработена врз основа на анализа на цивилизациските и културно-историски особености на Русија. Бидејќи беа наследници на словенофилите и на Н.Ј. Данилевски, евроазијците предлагаа опширен политички проект кој ги содржеше основните тенденции во светски рамки.

Евроазиската геополитика

 

Евроазијците ја поставија основата на руската геополитичка школа. Врз основа на статијата на на Халфорд Мекиндер „Географската оска на историјата“ П. Савицки изгради сопствен непротивречен модел, со обратен систем на приоритети. Ако Макиндер ги разгледуваше различните верзии на контрола на крајбрежниот простор на евроазискиот континент од страна на Англија и САД со цел стратегиски да се управува со Евроазија во целина, тогаш Савицки, принесувајќи го истиот тој модел, го разгледа од гледна точка на руските национални интереси. Во тоа време, кога сознанието на сите Руси беше во целост политизирано, и прашањето беше извонредно остро – или „белите“, или „црвените“, без какви било нијанси, Савицки успеа да се издигне над тоа и ја формулираше основата на долгорочната стратегија на Русија. Бидејќи беше помошник на Петар Струве во владата на Врангел, т.е. наоѓајќи се на страната на „белите“, Савицки објавува статија во која утврдува: „Кој и да победи во Граѓанската војна – „белите“ или „црвените“ – сеедно Русија ќе му биде спротивставена на Западот, сеедно таа ќе биде голема држава, сеедно таа ќе создаде Голема Империја“.

 

Тоа беше крајно авангарден предизвик за сите востановени клишеа. Биљшевиците тогаш не мислеа во термини на државност, а за „белите“ беше неверојатно да ги замислат „црвените“ во улога на „собиратели на земјата“. Но имено Савицки беше во право: и покрај идеологијата, волјата на руските простори ги натера бољшевиците да настапат во својство на нова империјална сила, изродувајќи таква појава како „советскиот патриотизам“ и спојувајќи ги во едно сите семји на Руската Империја, зацртани во текот на Првата светска војна и по неа Револуцијата и граѓанската војна. Од гледна точка на Макиндер не е толку важно каква имено политичка сила настапува од името на „земјата-срцевина“ („копното“, хартленд), во секој случај таа ќе биде осудена на спротивставеност со силите на „морето“, т.е. со англосаксонскиот свет. Савицки ја изнесе таа теза од позиција на руски патриот, прогласувајќи дека независно од исходот на Граѓанската војна, победниците ќе се најдат во длабока геополитичка противречност со Европа (Западот). Интересно е дека Макиндер во тоа време беше советник од страната на Антантата во владата на генерал Колчак, спроведувајќи ја идејата за неопходноста од поддршката на „белите“ од страна на Европа заради тоа на периферијата на Русија да се создаде „санитарен кордон“ од марионетски и белогардејски режими под контрола на Англија и Франција. Далекуисточната Република, идеите за јакутски и бурјатски сепаратизам во значителна степен беа производи на таа политика.

 

На тој начин, Савицки и другите евроазијци, наоѓајќи се со макиндер (Антантата) во ист камп, направија директно противположен извод од геополитичката теорија, а по конечната победа на бољшевиците уште повеќе ја зацврстија својата вистина. Во тоа време, евроазијците ја поставија основата на крајно интересниот поглед на бољшевизмот, кој беше радикализиран од  „сменовеховците“, а потоа легна во основата на широката струја во руската емиграција – „оборончеството“.

 

Од гледна точка на евроазијците, бољшевичката револуција беше одговор на народните маси на отуѓениот поредок на романовска Русија, конзервативна само од формална гледна точка, но внетрешно наклонета на страната на европеизацијата. Евроазијците зборуваа за санктпетерзбуршкиот период на руската историја како за „романо-германско иго“ и во бољшевизмот распознаа радикална реакција на руските континентални народни маси на недоволно јасна цивилизациска установка на елитите и економско-политичките реформи според западниот клуч. Од гледна точка на евроазијците, бољшевичката идеологија требаше или постепено да еволуира во понационален, конзервативен модел, или да и го отстапи местото на новата евроазиска идеологија, која, од своја страна, би ја наследила просторната (империјална) политика на Советите во спој со за Русија поорганските православно-традиционалистички вредности. Евроазијците таквиот парадоксален спој го нарекоа „православни бољшевици“.

Концепцијата „Русија-Евроазија“

 

Развојот на цивилизацискиот пристап ги доведе евроазијците до неопходноста Русија да ја гледаат не како едноставна држава туку како посебна цивилизација, посебен „месторазвој“. На тоа е заснована концепцијата „Русија-Евроазија“, т.е. Русија како одделен културно-историски тип. Русија во себе има многу источни црти, но заедно со тоа длабоко усвои и одредени западни елементи. Дадениот спој, според мислењето на евроазијците, ја составува уникалноста на Русија, што неа ја прави различна од цивилизациите на Западот и на Истокот. Ако Исток во однос на Русија-Евроазија нема мисионерски претензии, тогаш Запад, напротив, ја гледа својата мисија во „просветлувањето“ на Русија. Затоа, имено, Запад како цивилизација претставува сама по себе опасност. Бо`шевиците, свртувајќи ги сите сили против западниот свет, во таквата ситуација истапуваат како заштитници на евроазиската самобитност. Така, на парадоксален начин за прогресисти-комунисти, евроазијците открија подлабока конзервативна смисла.

Евроазијците во значителна степен се потпираа на наследството на руските словенофили.

Конкретно, И.В. Киревски имаше идеја дека Русија, како специфична држава, е изникната од спојот на културите на шумата и степата. Шумата претставува населено словенско население, кое се занимава со земјопас, а степата – турански номади.

Русија како континантална формација – „Русија-Евроазија“ – изникна од спојот на два пејзажи (културни кругови): шумата и степата, при наложување на две традиционални животни ориентации: населеност и номадство. Синтезата на тие елементи се проследува од најпрвичните периоди на руската историја, каде што контактите на словенските племиња со тураните-степничари (особено половците) беа постојани и интензивни. Но посебно значење евроазијците му придавале на монголските освојувања.

Наследството на монголо-татарскиот период беше најважен елемент на руската историја кој неколкуте периферни и раздробени источнословенски кнежевства ги претвори во оска на светска империја. Секторот на Киевска Русија која во 13 век потпадна под европско влијание, постепено се раствори во неа, истрошувајќи ја политичката и културна самостојност. Земјите кои влегоа во составот на Ордата подоцна станаа јадро на континенталната империја. Монголо-татарите ја зачуваа духовната самобитност на Древна Русија која воскресна во Московското царство и настапи со правао на „наследство на Џингис Кан“ (наслов на книгата на Н.С. Трубецкој). Евроазијците први межу руските философи и историчари го преосмислија туранскиот фактор во позитивен клуч, распознавајќи во дијалектиката на руско-татарските односи жив извор на евроазиската државност.

Двете начела: словенското и туранското, степското и населеното создадоа уникатна синтеза од противположности кои лежат во основата на самобитната традиција. Тоа беше успешно спојување на раси, пејзажи, култури, стопански и административни модели. Така евроазијците дојдоа до претстава за Русија како „средишно царство“ – посебна, уникатна формација во која произлегува надминување на противположностите.

Евроазиската верзија на хегелијанството

 

Германскиот философ Хегел историскиот процес го гледаше како развивање на Апсолутната идеја до одраз во пруската монархистичка држава. Таа идеална Држава ќе отелотворува уникална состојба на синтетизирано сознание, кое ги преодолело сите парови на противположност.

 

Евроазијците утврдија нешто слично, но применливо само за Русија, сметајќи дека имено во Русија-Евроазија се реализира смислата на историското превртување на противположностите кои целосно владејат над судбините на други држави и народи. Тие противположности се разрешуваат во синтетичка држава – Русија, Русија-Евроазија – која претставува своевидна држава-синтеза, држава-одговор, држава-тајна, држава-континент.

 

И, соодветно, правниот и политичкиот систем на Евроазија треба да се претстави како извесно најдобро постоење на аспектите на Политичкото како такво. Оттука, евроазијците дојдоа до убедување за универзалната смисла на Русија.

 

Европа и човештвото

 

Треба поподробно да се разгледа делото со кое започна евроазиското движење. Тоа е книгата на Николај Сергеевич Трубецкој „Европа и човештвото“.

Во неа, авторот го разгледува дуалистичкиот модел на толкување на современата состојба на меѓународната политика, засновувајќи се на формулата: Европа против човештвото, каде што „Европа“ и „човештвото“ истапуваат во својство на типолошки антиподи. Човештвото е севкупност на традиционални општества кои живеат во согласност со нормите на Традицијата (директно или индиректно). Европа е агресивна аномалија, која стреми на останатите држави да им ги наметне производите на локалниот историски развој како нешто универзално. Тој типолошки дуализам целосно соодветствува на другите дуалистички модели: „Исток“-„Запад“, „совеременост“-„Традиција“, „прогрес„-„регрес“, „култура“-„цивилизација“, „копно“-„море“ итн.

Трубецкој во својата книга методично покажува дека претензиите на европската (романо-германска) култура за доминација и универзализам се јавува како пројава на чиста произволност; тие се несостојателни, бездоказни и голословни.

„...Романогерманците секогаш беа толку уверени во тоа дека само тие се луѓе што себеси се нарекува „човештво“, а својата култура „општочовечка цивилизација“ и, конечно, својот шовинизам за „космополитизам“. Со таа терминологија тие успеаја да ја замаскираат целата реална етнографска содржина која, во пракса, се заклучува во сите тие поими. Со самото тоа, сите тие поими станаа приемливи за претставниците на други етнички групи. Предавајќи им ги на иноплеменските народи тие производи на својата материјална култура, кои повеќе од сè можат да се наречат универзални (предмети на воени судири и механички приспособувања за придвижување) – романогерманците заедно со нив ги подвиваат и своите „универзални“ идеи и ги поднесуваат имено во таков облик, со целосно замачкување на етнографската суштина на тие идеи“, - пишува Трубецкој. И понатаму: „Европјаните едноставно на врвот на еволуцијата на човештвото се ставија самите себе, својата култура и, наивно убедени во тоа дека тие нашле еден крај на на претпоставената еволуциона верига, брзо ја построија целата верига. На никого не му дојде во глава дека прифаќањето на романогерманската култура за врв на еволуцијата е чисто условно, дека тоа по себе претставува чудовишен petitio principii. Егоцентричната психологија се покажа доволно силна што во правилноста на таквата положба никој и не се посомнева, и таа беше прифатена без приговори, како нешто што само по себе се подразбира“.

Во таквата ситуација, неевропските (нероманогермански) народи, т.е. целото човештво се наоѓа во состојба на жртва, бидејќи целосната европеизација е невозможна по определба, а нејзините елементи само го разделуваат народот по класи и сословија, почнуваат да гледат на себе со туѓи очи, го подриваат и разложуваат консолифирачкиот и мобилизирачки потенцијал на Традицијата. Трубецкој смета дека со тоа не треба да се помирува и предлага да се промислат варијанти на одговор на човештвото на предизвикот на Европа.

Трубецкој овде открива важен парадокс: се судира со агресијата на европејците (т.е. луѓето на Западот, прогресистите, носителите на духот на современоста), останатото Човештво запаѓа во логичка замка. „Кога европејците се среќаваат со кој било нероманогермански народ, тие кон нив ги носат своите стоки и пушки. Ако народот не им се спротивстави, европејците го завојуваат, го прават своја колонија и насилно го европеизираат. Ако народот помисли да се спротивстави, заради тоа да биде во состојба да се бори со европејците, тој е принуден со пушки и со сите усовршени европски техники. Но за тоа, од една страна, се нужни фабрики и заводи, а од друга изучување на европските пригодни науки. Но фабриките се незамисливи без социјално-политичкото угледување на животот во Европа, а пригодните науки без науки „чисти“. На тој начин, за борба со Европа, на народот за кој станува збор му се наложува чекор по чекор да ја усвои целата нему современа романогерманска цивилизација и доброволно да се европеизира. Значи, и во тој и во другиот случај европеизацијата е неизбежна“. Се добива маѓепсан круг.

Трубецкој прашува: „Како да се бориш со тој кошмар на неизбежноста од сеопшта европеизација? На прв поглед изгледа дека борбата е возможна само со помош на сенародно востание против романогерманците. Ако човештвото – не тоа човештво за кое љубат да говорат романогерманците, туку сегашното човештво кое во мнозинство се состои од словени, Кинези, индуси, арапи, црнци и други племиња, кои сите, без разлика на бојата на кожата, потонат под гнетот на роменогерманците и ги трошат своите национални сили за добивање на сыра, потребно за европските фабрики – ако целото тоа човештво би се обединило во борба со угнетувачите-романогерманци, тогаш треба да се мисли дека нему, порано или подоцна ќе му успее да го симне омрзнатотот иго и да ги збрише од лицето на земјата тие стрвојади и целата нивна култура. Но како да се организира такво востание, не е ли тоа нереална мечта?“

И тој доаѓа до заклучок за неопходност од духовна планетарна револуција, т.е. кон онаа програма која ќе стане најдалечна основа на евроазискиот светоглед.

Трубецкој формулира единствен, според негов поглед, метод за борба на човештвото против диктатурата на Западот во следните зборови: „...Целиот центар на товарот треба да биде пренесен во областа на психологијата на интелигенцијата на европеизираните народи. Таа психологија треба да биде коренет начин на преобразба. Интелигенцијата на европеизираните народи треба од своите очи да го симне превезот кој им е ставен од романогерманците, да се ослободи од навлегувањето на романогерманската психологија. Таа треба да разбере наполно јасно, тврдо и бесповратно:

- дека неа до ден-денешен ја лажеле;

- дека европската култура не е нешто апсолутно, не е култура на целото човештво, туку само создание на ограничени и определени етнички или етнографски групи на народи кои имаат заедничка историја;

- дека европската култура е обврзна само за определена група народи кои ја создале;

- дека таа со ништо не е совршена, не е „повисока“ од секоја друга култура, создадена од друга етнографска група и дека „повисоки“ и „пониски“ култури и народи воопшто не постојат, туку само култури и народи кои повеќе или помалку си сличат едни на други;

- дека, затоа, усвојувањето на романогерманската култура од народите кои не учествувале во нејзиното создавање не е безусловна благодет и нема никаква безусловна морална сила;

- дека целосното, органско усвојување на романогерманската култура (како и на секоја туѓа култура воопшто), усвојување кое дава можност и натаму да се твори во духот на таа иста култура рамо до рамо со народите кои ја создале – е возможно само при антрополошко смешување со романогерманците, па дури и со антрополошко проголтување на дадениот народ од романогерманците;

- дека без такво антрополошко мешање е возможен само сурогат на целосното усвојување на културата, при кој се усвојува само „статиката“ на културата, но не и нејзината „динамика“, т.е. народот кој ја усвоил современата состојба на европската култура се покажува неспособен за понатамошно нејзино развивање и секоја нова измена на елементите на таа култура треба повторно да се позајмува од романогерманците;

- дека при такви услови на тој народ му доаѓа совршено да се откаже од самостојната култура на творештвото, да живее во отсечениот свет на Европа, да се претвори во непрекинат имитатор на романогерманците;

- дека како последица на тоа дадениот народ секогаш ќе биде „оставен“ од романогерманците, т.е. ќе ги усвојува и повторно ќе ги произведува различните етапи на нивниот културен развој секогаш со извесно задоцнување и ќе се најде, во однос на природата на европејците во незгодна, подчинета положба, во материјална и духовна зависност од нив;

- дека, на тој начин, европеизацијата се јавува како зло за секој нероманогермански народ;

- дека со тоа зло е можно, а следствено и потребно да се бори со сите сили. Сето тоа треба да се сознае не на надворешен начин, туку внатрешно; не само да се сознае, туку и да се почувствува, преживее, истрада. Треба, за вистината да излезе во својата голотија, без никаков украс, без остаток на таа голема измама од која таа треба да се исчисти. Треба, за јасно и очигледно да се направи невозможност од какви било компромиси: борба – само борба“.

Книгата завршува со следните афористични зборови:

„Во таа голема и тешка работа за ослободување на народите на светот од хипнозата за „богатството на цивилизацијата“ и духовното ропство интелигенцијата на сите нероманогермански народи кои веќе стапиле или имаат намера да стапат на патот на европеизацијата, треба да дејствува пријателски и заедно. Ни за миг не треба да се испушта од вид суштината на проблемот. Не треба да се завлекува во страна со национализам или со такви парцијални решенија како панславизмот и сите други „панизми“. Тие парцијалности само ја затемнуваат суштината на делото. Треба секогаш и тврдо да се спомнува дека противпоставеноста на словените на Германците или на тураните на аријците не дава вистинско решение на проблемот и дека вистинската противпоставеност е само една: романогерманите – и сите останати народи на светот, Европа и човештвото“.

 

Дијалектика на националната историја

Евроазијците исходуваат од принципот дека националната историја на Русија е дијалектична. Таа има свои циклуси, свои тези и антитези, тоа не е постепен развој по права линија, туку сложена спирала чија уникатност ја составува самобитноста на руското битие.

Во Киевска Русија ние веќе ги среѓаваме првите интуиции на идното месијанство: митрополитот Иларион на Русите им претскажува голема духовна иднина, применувајќи ја кон нив евангелската вистина „последниот ќе стане прв“, имајќи предвид дека Русите последни меѓу европските народи го примија христијанството, но судено им е сите останати народи да ги преведат во истовост и чистота на верата. Во целина, Киевска Русија е типична средноисточно-европска држава, споредлива со Бугарија или Србија од тој период, која се наоѓа на северната периферија на Византија. Во 13 век Киевската државност опаѓа, државата и културата се дробат. Затоа, Русија станува лесен плен за монголите. Притоа, евроазијците сосема своеобразно го оценуваа монголскиот период. Тоа не беше само катастрофа, туку и залог за идниот процут и величие, сметаа тие. Подоцна, Лев Гумиљов, продолжувајќи ја таа линија, се откаѓуваше дури и да го употребува терминот „монголско-татарско ропство“ и говореше за комплементарноста на словенскиот и татарскиот етнос, тогаш кога за таква комплементарност кај источните словени со народите на Западна Европа или на номадите со населението на Кина немаше ни збор.

Монголските завојувања не ја разурнуваат расцветаната Русија, но воспоставуваат контрола над источнословенските области. Митот за Киевска Русија созрева имено во монголската епоха, како носталгија за „златниот век“, и има „проектен“ и „мобилизирачки“ карактер за идното државно возраѓање. Киевска Русија како епоха на национално единство се смета не само како и спомен за прекрасното минато, туку и како политичка замисла во однос на иднината.

Московското царство претставува по себе повисок подем на руската државност. Националната идеја добива нов статус: по отказот на Москва да ја признае Фиорентинската унија (затворањето и прогонството на митрополитот Исидор) и по скориот пад на Цариград, Москва ја презема штафетата на последно православно царство. Москва станува Третиот (последен) Рим. Паралелно доаѓа и до ослободувањето од власта на Ордата. Москва, во втората половина на 15 век добива политичка независност и одново формулирана религиозна мисија.

При тоа, многу е важна географската положба на МКосква, Пренесувањето на центарот на тежеста од Запад (Киев, Новогород) на Исток (Москва, порано Владимирско-Суздалското кнежество) доведе и до повишување на своевидното евроазиско (туранско) начело во општиот контекст на државноста. Тоа беше историски гест на „свртување кон исток“ и вртење на грбот кон „Запад“.

Двестоте години на Московското царство претставуваат процвет на Светата Русија. Според мислењето на евроазијците, тоа е парадигматичен период на руската историја, нејзин квалитативен врв. Гумиљов тоа време, особено првата половина на 14 век, го сметаше за „акматички процут на целиот циклус на руската државност“.

Евроазијците уникатноста на Московската Русија ја гледаа во тоа што таа почна во себе да ги присоединува и асимилира оние степски зони кои беа населени со турански народи. Обединувањето на бившите турко-монголски територии, некогаш остварено од хуните и Џингис Кан, Москва го започна во обратна насока – не од исток кон запад, туку од запад кон исток. Тоа беше присвојување на правото на наследство на Џингис Кан. Тоа беше практично евроазиство. И колку што подлабоко Русите се задлабочуваа во степите и земјите на исток, толку повеќе се зајакнуваше евроазискиот идентитет, јасно се определуваше влијанието на „евроазискиот културен круг“, кој суштествено се одликуваше од европскиот (во таа смисла и од источноевропскиот) културно-историски тип, така и од своевидниот азијатски систем на државност.

Лев Гумиљов, кој детаљно ги проучи степските империи на Евроазија и етничките циклуси на народите кои ги населуваат ги најави – почнувајќи од епохата на Хуните – основните културни константи на евроазиството. Турко-монголско-угро-аријските номадски племиња кои ја населуваат шумско-степската зона на континентот од Манџурија до Карпатите, претставуваат своевидна цел на разнообразни цивилизации, без оглед на сите разлики, и имаат некои заеднички евроазиски старжень – исто како што имаат нешто заедничко европските или азиските култури во целото протегање на нивната дрматична и исполнета историја. Црковниот раскол од 17 век го зоначува крајот на московскиот период. Рсколот има не само црковно, туку и геополитичко и општествено значење. Русија се врти кон Европа, аристократијата остро се отуѓува од народните маси. Прозападното (полукатоличко или полупротестанско) дворјанство е на едниот крај, а архаичните народни маси, кои гравитираат кон староверие или кон национални облици на сектантсво на другиот. Евроазијците петерсбуршкиот период го нарекуваа „романо-германско ропство“. Она што не го направи Ордата, се случи преку Романови. По Петар, Русија влезе во период на постепена европеизација која евроазијците ја разгледуваа како национална катастрофа.

Од гледна точка на квалитативната историја показателен е изборот на местоположбата на новиот главен град. Тоа е запад. Петар први, заедно со отец Алексеј Михајлович (на Соборот 1666-1667 годна) догматски и географски го прекинува московскиот период, отфрлајќи ја теоријата „Москва-Трет Рим“, става точка на историјата на „Света Русија“. Интересите на Петар се устремени кон запад. Тој нагло ја урива Традицијата, насилно ја европеизира државата. Петерсвуршкиот период, структурата на власта и соодносот на светите и духовни инстанци, обичаи, костуми, природата на таа епоха – сето тоа е остро навлегување на западот во евроазиската Русија. Романовскиот систем, кој потраја 200 години пропадна и на површината изби народната стихија. Бољшевизмот беше распознаен од евроазијците како израз на „московска“, „дорасколна“, своевидна „евроазиска“ Русија кој презеде делумно крвав реванш над „романо-германскиот“ Санкт Петерзбург. Под екстравагантната идејана фасада на марксизмот евроазијците кај руските бољшевици ја препознаа „националната“ и „империска“ идеја.

Иднината на Русија еврозаијците ја видоа во „надминување на бољшевизмот“ и во излезот на магистралните патишта на евроазиската државотворност – православна и национална, но суштински различен од петерзбуршката епоха и уште повече, од каков било облик на копирање на европската „либерал-демократија“.

Револуцијата евроазијците ја разбираа дијалектички. Од нивна гледна точка, конзервативната тријада „Православие-Самодржавност-Народност“ во 19 век беше само фасада зад која се криеше растечкото отуѓување на франкофонското дворјанство, буржоазијата и формализираниот, сведен на институција морал, на православниот клир од разбиените народни маси кон кои аристократијата се однесуваше исто како и европските колонизатори кон туѓинските племиња. Крахот на царизмот на беше и крах на Традицијата, туку ликвидација на преживеаната форма која ја протера сакралната смисла. Уште повеќе, кај бољшевиците се пројавија некои црти на задушеното и угнетено народно начело, кој во својот национал-месијански клуч ги претолкува општествените ветувања на марксизмот.

Евроазијците прдложија да се разгледа бољшевичката револуција како парадоксално и делимично враќање кон дониковските, допетрови времиња. Не како чекор напред, туку како враќање кон Москва, кон Московска Русија. Тоа делумно се потврди во симболичниот факт на пренесување на главниот град во 1918 во Москва. Евроазијците не беа единствени во таквата оценка – да се сетиме на Блок со неговата поема „Дванаесет“, кој ги опишува бољшевиците како „заблудени апостоли“, кои матно, низ екстравагантните марксистички доктрини ја изразија древната руска православна мечта за царството на правдата, за праведноста, за рај на земјата. Многу поети од „скитската формација“, поврзана со Блок, Кљуев, говореа за „Советска Русија“.

Секако, со марксистичката вера во прогресот за сеопшт развој на човештвото тоа многу не се поврза. Не помалку, евроазијците беа имено оние философи и политички дејци кои први во руската револуција ја препознаа архаичната традиционална подлога. Тие ја искажаа, за тоа време парадоксалната идеја дека бољшевичката револуција не е „пат напред“ туку „пат назад“, не подалечен стадиум на индустријализација, модернизација и вестернизација на Русија, туку враќање кон претходните времиња и раѓање на фундаменталната цивилизациска спротивставеност со Западот кое и ја направи Русија Евроазија, Третиот Рим како подлога на новата „римска идеја“ на геополитичката карта на светот.

Таквиот модел на национална историја суштински се разликуваше од изградба и православно-монархистичките конзервативци (кои на дореволуционерниот период не му признаваа недостатоци и ја сметаа револуцијата за „јудео-масонски заговор“ во духот на примитивната конспирологија) и бољшевици (кои самите себе се гледаа како врв на прогресот), и либерал-демократите кои во револуцијата исклучиво гледаа крах на буржоаските реформи.

Правната теорија на евроазијците

Евроазијците составија заеднички проект на самобитен правен систем на Русија. Нивниот однос кон правото произлегуваше од пресметка на пространствените (цивилизациски) индекси. Римското и особено современото европско право, споиред нивното мислење го одразуваше историскиот опит на народите на Западот. Веќе во Византија правото беше суштински преосмислено во духот на нормите на широко сфатеното Православие, притоа, византиското право содржеше значителен дел од општинските нормативи. Нееднократно императорските укази се издаваа во поддршка на христијанските општини, ограничувајќи го правото на латифундистите. Со тоа, патем, во значителна мерка беше поврзан и земјоделскиот развој во Византија и кон неа ориентираните феудални односи. Таа остро се активираше само по завојувањето на Цариград од крстоносците во текот на Четвртиот крстоносен поход.

Уште посамобитно беше сопственото руско право за чиј образев евроазијците ја сметаа „Руската Правда“ на Владимир Мономах. Во соновата на таа правна концепција лежеше идејата за „држава на правдата“, за тоа дека општествено-политичкиот модел треба да соодветствува на духовните и религиозните претстави на народот за праведност, спасение, добро. „Државата на правдата“ во својата основа има наддржавна, своевидна религиозна цел. Таа е призвана, заедно со црковната вест на православните христијани за спасение. Црквата и самодржавието овде исполнуваат две мисии со заеднички корен: тие работат заедно со народите во остварувањето на преобразбата на светот.

Евроазиските претстави за структурата на правото најсистематизирано ги изложи Николај Николаевич Алексеев.

Во своите дела Алексеев дава разгранета анализа на правниот систем на Русија. Од негова гледна точка низ целиот тек на руската историја одеше дијалог меѓу двета сфаќања на „државата на правдата“. Едната верзија (изразена во делата и погледите на св. Јосиф Волоцки) инсистираше на тесно слевање на црквата и државата. При таквиот пристап, црквата се гледаше како активен субјект на општествено-политичката и стопанска дејност – оттука и заштитата на црковните земјопоседи кај следбениците на Јосиф Волоцки „јосифлани“.

Но во дадениот случај стануваше збор не за световизација на Црквата туку за тотална концепција на Државата каде што сè е подчинето на единствена цел. Световната власт во таквата теорија исто така не се јавува само како светска (исто како и духовната власт – само духовна). Таа исполнува и духовна мисија – незастранува од следењето на вистинската вера, ги прогонува еретиците итн.

На таквата „тотална држава“ со соодветен правен систем кој слабо ги одвојува световното и духовното му се противстави друга концепција – учењето на „заволжските старци“, следбеници на Св. Нил Сорски.

Заволжците сметаа дека во современите услови Црквата треба, напротив, да се сосредоточи на решавањето на чисто духовните проблеми, а монаштвото треба да ги остави сите световни (во таа смисла стопански потфати) и да се сосредоточи на молитвени дејства. Притоа, државата треба да се занимава со административните прашања, а кон еретиците и престапниците да пројавува милосрдие.

Целта – „држава на правдата“ – и кај едните и кај другите беше иста, но се предлагаа различни патишта. Евроазијците ја прифаќаа таа цел не само како свидетелство за минатото, туку и како проект за иднината. Заедно со тоа тие се колебаа меѓу јосифлјанството и позицијата на заволжските старци. Многу нешта им импонираѓе и во двете учења. Самиот Алексеев наклонуваше кон позициите на св. Нил Сорски и неговите следбеници, но теоријата на „идеикратија“, која ја делеа сите евроазијции, напротив, повеќе соодветствуваше на јосифлјанскиот идеал, близок на руските старообредници, кои, од своја страна, од страна на евроазијците беа гледани како изворни носители на рускиот народен (московски) дух.

Многу е важна теоријата на „тяглового држава“, која АЛексеев ја подразбира врз примерот на правниот систем на епохата на Иван Грозни. „Тягловое држава“ претпоставува – целосно во јосифлјанскиот дух – слевање на религиозниот и стопанскиот аскетизам. Да му се служи на Бога и да и се служи на православната држава, на православниот Цар – тоа се нерзаделни поими. Едно без друго не може. Но и самиот православен Цар во таквиот модел учествува во „тяглово труд“. Тој одговара за сите свои луѓе, неговите грешки и неговата праведност го сумираат духовниот живот на народот. Царот е впрегнат во тешкиот воз на општодржавната судбина исто како и последниот поданик. И неговата световна дејност носи целосно религиозна смисла. Спасувајќи ја или губејќи ја својата душа, тој ја просветлува или ја уништува духовната суштина на нему доверениот народ.

Таквиот однос бара повисоко напрегање на психичките и духовните сили. Материјалното овде се јавува како инструмент на духовното.

Очигледно е дека мотивите на изострената казуистика, одделните интереси, апстрактните правни норми и судските решенија во рамките на таквата држава беа незначителни. АКцентот беше ставен на општиот, духовен еквивалент на општествено-правната ситуација. МНогу шрашања се решаваа врз основа на природниот избор, а не врз основа на словото на законот. Во одредени случаи тоа не можеше да не доведе до злоупотреби, произволност итн. Но тоа беше „прозрачна произволност“ за разлика од правната казуистика на режимите од друг вид (номократските), во кои јавно неправедните решенија и приговори се третирани со мноштво правни и процедурални детаљи кои го кријат точното место на полот и механизмите на корупција.

Евроазијците предлагаа не едноставно да се чува тое што е туку:

- враќање кон правните корени на руската традиција,

- препишување, на современ начин, на „Руската Правда“,

- утврдување на совршено нова претстава за правните, политички, општествени, стопански и културни претстави.

Н.Н. Алексеев, од своја страна, се изразуваше делумно поостро и сметаше дека идеал би бил изградбата на „гарантирана држава“ во Русија, покрај сеопштите обврски и тяглового принцип кој вклучува и некои елементи на лична слобода, диктирани од православната антропологија (линија на заволжските старци).

Идеократија

 

Ќе дадеме неколку обопштувачки тези-формули на евроазиството. Државата, општеството, народот, секој конкретен човек треба да служат на повисока духовна цел. Материјалните услови на земното постоење не можат и не треба да бидат цел за себе. Богатството и процветот, силната државност и ефективното стопанство, моќна армија и развиена индустрија треба да бидат средство за постигнување на повисоки идеали. Смисла на државата и нацијата и придава само постоењето на „идеја-водилка“. Политичкиот поредок кој претпоставува постанивка на „идеја-водилка“ во својство на повисока вредност, евроазијците го нарекоа „идеократија“. Русија секогаш се осмислуваше како Света Русија, како држава која исполнува особена историска мисија. Евроазискиот светоглед и треба да биде национална идеја на Русија, нејзина „идеја-водилка“. На таа идеја-водилка треба да и бидат потчинети останатите аспекти на политиката, економијата, општествениот поредок, индустрискиот развој итн.

Евроазиски одбор

 

Русија-Евроазија, како израз на шумско-степска империја од континентален обем има потреба од посебен модел на управување врз основа на посебен „одбор“. Тој „евроазиски одбор“ се отелотворува врз основа на посебна етика, која соодветствува на историските и рељефните услови – етика на колективна одговорност, бескорист, заемна помош, аскетизам, волја, грижливост, безпоговорно подчинување на началството. Само таквите квалитети можат да обезбедат зачувување на контрола над опширните слабонаселени земји на евроазиската шумско-степска зона. Управувачката класа на Евроазија се формира врз основа на колективизмот, аскетизмот, вонски добродетели, строга хиерархија. Формализацијата на тие принципи легна во основата на законите на Џингис Кан – „Јаса“. Подоцна, основните мотиви на „евроазискиот одбор“ се воплотија во политичкото устројство на Московска Русија. При секакви идеолошки фасади реалниот механизам на управување со Русија-Евроазија природно гравитира кон логиката на „евроазискиот одбор“.

Демотија

 

Западната демократија се создаде во специфични услови на древната Атина и низ многуте векови на островска Англија. Таа демократија ги одразува специфичните карактеристики на европскиот „месторазвој“. Таа „демократија“ не е универзално мерило. Различни „месторазвои“ претпоставуваат различни облици на соучество на народите во политичкото управување; сите тие се разликуваат како по формалните така и по суштинските признаци. За Русија-Евроазија копирањето на нормите на европската „либерална демократија“ е бесмислено, невозможно и навредливо. Соучеството на народот на Русија во политичкото управување треба да се нарекува со друг термин – „демотија“. Тоа соучество не ја негира хиерархијата, не треба да биде формализирано во партиско-парламентарни структури. „Демотијата“ се развива врз основа на општинско самоуправување, на христијанскиот „свет“. Пример за „демотија“ е изборноста на настојателот на Црквата во Московска Русија. Ако „демократијата“ е формално противположна на автократијата, тогаш „евроазиската демотија“ наполно може да се поистовети со „евроазискиот авторитаризам“.

 

Неовизантиски модел на државност

 

Заедно со Константин леонтиев евроазијците ја утврдуваа неопходноста од свртување кон византискиот модел, заснован врз религиозните вредности на Православието со начелата на Империјата на чело со самодржец. Византизмот претпоставуваше принцип на „симфонија на власта“, во која Црквата и монархијата тесно соработуваат во единствени општествени литургиски дејанија – сеопшто спасение.

 

Општоевроазиски национализам

 

Евроазијците утврдија дека копнената, цивилизациска специфика на Русија-Евроазија не е директно поврзана со расата, етносот, со некој посебен народ кој би бил јадро на Империјата. Евроазијците се обраќаат кон концепцијата на Русинот како сечовек (термин првично предложен од Ф.М. Достоевски), суперетнос (тој поим го воведе евроазиецот Л.Н. Гумиљов). Следствено, евроазиството е отворено за најразлични етноси и култури, вовлечени во општ процес на континентална државотворност.

 

Општоевроазискиот национализам претставува по себе единство на широко сфатен цивилизациски тип (затоа, евроазијци можат да бидат и Русинот, и татарот, и Грузиецот, и Ерменецот – кој сака, доколку не го разделува основниот вектор на евроазиството), кој се склопува во самобитен мозаик, „расцветана комплексност“ (термин на К. Леонтиев). Таквиот национализам се создава не врз основа на некој посебен етнички еталон, туку според цивилизациски принцип. Во таквиот случај, претставниците на различни етноси, различни религии, различни култури се обединети со општиот цивилизациски тип. Тој општоевроазиски национализам делумно најде едно од своите отелотворувања во „советскиот патриотизам“ во кој беа вовлечени различни руски народи.

 

Историја на првиот бран на евроазиството

 

Првичното евроазиство (теориите на Трубецкој, Савицки, АЛексеев, Кершавин и другите) беа историски обусловени со појавата. Евроазијците беа уверени дека го гледаат исполнувањето на своите претскажувања во најблиска иднина. Им изгледаше дека бољшевиците туку така ќе го остават сопствениот марксистички модел и постепено ќе еволуираат кон византиско-православниот систем на вредности. На местото на класниот пристап да дојде народниот. На емстото на револуционерноста – конзервативната револуционерност (т.е. посебно евроазиството). Ако тоа не се случи тогаш бољшевичкиот систем е осуден на распад, сметаа евроазијците, но и во тој случај него може да го смени само евроазискиот модел, преземајќи ја динамиката на бољшевиците, но издигнувајќи различен вредносен систем. Н.Н. Алексеев по тој повод пишуваше во статијата „Евроазијците и Државата“.

 

„Ние (евроазијците – А.Д.) се јавуваме со идеолошко обединување и секогаш ќе се спознаваме себе си како такво обединување. Ние немаме само програма, нас не обединува доктрина, целокупност на догми, целосен светоглед, целосна философија. Во таа смисла, ние формално поблиску стоиме до социјалистите и комунистите, особено такви како марксистите. Но, од социјализмот нас решително не издвојува нашето поимање на светот“.

 

Процесот на распад или преродба на бољшевизмот, исто така, се отегна. И евроазијците, сметајќи на релативно брзо протекување на тие процеси, се најдоа во историски и политички вакуум. Затоа, кон крајот на 30-те години самата струја постепено згасна. Кон крајот на 20-те години од евроазијците се одвои (париското) лево крило – Л. Кершавин. П. Сувчински, С. Ефрон – кои го издаваа весникот „евроазија“ и кои еволуираа во насока на еднозначен „советизам“. Комунистите, дури свртувајќи се кон извесни корени на рускиот народ, се држеа до марксизмот доволно цврсто, процесот на криза на нивната власт, појавата на демократска, партиска или национална опозиција немаше. Така, кон крајот на 30-те години, евроазиството стана „законзервирана идеологија“. Може да се каже дека кон крајот на 30-те години движењето престана да постои како политичка појава.

 

Процесс распада или перерождения большевизма, однако, затянулся. И евразийцы, рассчитывающие на относительно быстрое протекание этих процессов, оказались в историческом и политическом вакууме. Поэтому к концу 30-х гг. само течение постепенно угасло. В конце 20-х гг. от евразийцев откололось левое (парижское) крыло – Л.Карсавин, П.Сувчинский, С.Эфрон, -издававшее газету «Евразия» и эволюционировавшее в сторону однозначного «советизма». Коммунисты, даже обращаясь к некоторым историческим корням русского народа, держались за марксизм достаточно крепко, процессов кризиса их власти, появления демократической, партийной или национальной оппозиции не наблюдалось. Так, с конца 30-х гг. евразийство стало «законсервированной идеологией». Можно сказать, что к концу 30-х это течение перестало существовать как политическое явление.

Лев Гумиљов – последниот евроазиец

 

Во советското општество, почнувајќи од крајот на 40-те години штафетата на евроазиството ја прифати познатиот руски историчар Лев Николаевич Гумиљов. Во тие услови и не можеше да стане збор политичко евроазиство, иако по тоа дека неговите главни теоретичари беа антикомунисти и принадлежеа кон белиот камп, сериозно обмислувајќи алтернативни модели на власт во СССР.

 

Гумиљов ја наследи методологијата на евроазиството, основните моменти на таа философска историја. Според неговото сопствено признание, прво запознавање со евроазиството за Гумиљов била книгата на калмицкиот евроазиец Еренжен Хара-Деван „Џингис Кан како војсководец“.

 

Запознавајќи се со евроазиските идеи – подоцна тој стапи во преписка со П.Н. Савицки кој живееше во Прага – Гумиљов разработи оригинална теорија на „етногенезата“, заснована врз претставата за органската природа на етносот. Основното внимание на Гумиљов беше сосредоточено на просторите на Евроазија и особено на културите на номадските империи, во чие проучување Гумиљов бараше клуч за постигнување на пошироки историски закономерности. Идеите на Гумиљов во своите основни моменти ја повторуваат евроазиската мисла.

 

Прво, Гумиљов исходува од идејата за определувачкото влијание на рељефот врз културата и политичкиот систем на етносот. Тоа е географски детерминизам и цивилизациски пристап, својствени на самата основа на евроазиското сфаќање на светот. Во одредена мерка, со климатските измени на степската зона на Евроазија Гумиљов ги објаснува многуте елементи на историите на народите кои го населуваат тој регион.

 

Второ, Гумиљов инсистира на огромниот позитивен придонес на туранските (монголо-туркски) народи во руската култура и државност. По евроазијците, и Гумиљов покажува на позитивната улога која ја одиграа монголските завојувања за зачувувањето на самобитноста на руската вера и руската култура. Славјано-туркската етничка симбиоза од страна на Гумиљов се оценува со знакот плус. Во истото време, тој влијанието на Европа го смета за негативно, нагласувајќи го отсуството на комплементарност на Русите со европјаните. – Словените кои попаднаа под влијание на европската култура ја загубија самобитноста, а Русите, излегувајќи од под татарите, напротив, станаа светски субјект. „Нашите предци великорусите – пишуваше Гумиљов – во 15, 16 и 17 век лесно и и доволно брзо се мешаа со татарите од Волга, Дон, Оби и со буратите, кои ја примија руската култура. Самите великоруси лесно се адаптираа меѓу јакутите, комуницираа и постојано пријателски контактираа со казахите и калмиките. Се женеа, безболно се соживуваа со монголите во Централна Азија, исто како што и монголите и турките во 14-16 век лесно се сливаа со Русите во Централна Русија“.

 

Трето, Гумиљов ја формулираше теоријата за „пасионираност“, т.е. присуство на одредени поколенија од особен тип чија животна енергија во многу го надминува средностатистичкото ниво и чии дејства остро го повишуваат геополитичкиот статус на етносот, водејќи го на ново квалитативно ниво. Теоријата на „пасионираноста“ претставува своевиден развој на темите за „евроазискиот одбор“ и „идеократијата“, бидејќи основен квалитет на „пасионираноста“, според Гумиљов, е способноста на човекот да се откаже од материјалните добра во име на определен морален, општествен или религиозен идеал.

 

Наследството на Гумиљов е преодна точка од првиот бран на евроазиството кон неоевроазиството. Гумиљов самиот себе се нарекуваше „последниот евроазиец“. Во извесна смисла тоа така и беше. Неговото опширно творештво е завршеток на определен циклус во воспоставувањето на евроазиската мисла.

Неоевразиство

 

Кон крајот на 80-те години на 20 век во СССР се создаде имено таа ситуација која ја прогнозираа евроазијците. Во статијата „Евроазијците и Државата“ Н.Н. АЛексеев напиша:

 

„По пат на постепена еволуција, како што тоа го сакаат и претпоставуваат демократите, еднопартискиот комунистички систем ќе биде заменет со многупартиски, во западна или полузападна смисла на тој збор. Ќе се појави опозиција, ќе се легализира тој раскол (...) Советската држава ќе се претвори во нешто што со време може да се набљудува како Европа „од втора класа“. (...) Се прашува каков треба да биде нашиот однос кон принципот на партијност во случај на некоја повеќе или помалку продолжителна стабилизација на таквиот режим? (...)...со воспоставувањето на таков режим, за нас ќе настане момент кога ние ќе бидеме принудени да стапиме во политичка борба како определена политичка групација межу други политички групации. Тогаш сериозно ќе се постави прашањето за претворање на евроазиството во политичка партија“.

 

Фактички така и се случи, само не во 30-те како што се надеваа евроазијците, туку половина век подоцна. Штафетата на евроазијците од 20-те и 30-те години ја прифатија неоевроазијците.

 

Неоевроазијците се собраа во сплотена група во втората половина на 80-те. Во однос на либералната демократија и западните реформи тие зазедоа непријателска позиција, стапувајќи во редовите на „патриотската опозиција“ во која мнозинството го сочинуваа сменетите од власт комунисти. Од тој момент почнува новата етапа во историјата на евроазиството – современата. Првите самостојни декларации на евроазиската група во политичкиот клуч се појавија набрзо по смртта на Лев Николаевич Гумиљов. „Последниот евроазиец“ не стана, за жал, сведок на политичката преродба на светогледот на кој тој му го одаде целиот свој живот.

Неоевроазиството теоретски се потпираше на прераѓањето на класичните принципи на тоа движење на квалитативно нова историска етапа, претворајќи ги тие принципи во основа на идеолочката, светогледна и политичка програма. Наследството на евроазиските класици беше земено не како светогледна основа за идејна (политичка) борба во постсоветскиот период како духовно-политичка платформа на „интегралниот патриотизам“ (без поделбата на „црвени“ и „бели“). Таа идеолошка, светогледна и политичка актуелизација принципиелно го разликува неоевроазиството од трудовите на историчарите кои со евроазиството се занимаваат како со идеен општествено-политички феномен на минатото. Со „археологијата“ и библиографијата на евроазиството, а исто така и со развојот на погледите на Лев Гумиљов, строго во рамките на историската наука, се занимаваа разни групи (Кожинов, Новикова, Сизјамска, Шишкин, Кључников, Балашов итн.) Но активно и адресирано евроазиството го презедоа поединци. Нив треба во строга смисла да ги нарекуваме „неоевроазијци“.

Развој на класичните евроазиски тези од страна на неоевроазијците

Неоевроазијците ги препородија основните поставки на класичното евроазиство, ги прифатија во свјство на платформа, појдовна точка, теоретска основа и основа за понатамошен развој и практична примена. Во теоретската област неоевроазијците значително ги развија основните принципи на класичното евроазиство со учество на широкиот философски, културен и политички контекст на идеите на 20 век. Секоја од основните поставки на евроазиската класика доби концептуален развој.

Тезата на Н.С. Трубецкој „Западот (Европа) против човештвото“ се дополнува со германската политичка филосфија на „конзервативно-револуционерниот“ правец (О.Шпенглер, В. Зомбарт, К. Шмит, А. Милер ван ден Брук, Л. Фробениус, Е. Јунгер, Ф. Јунгер, Ф. Хилшер, Е. Никиш итн.), со европскиот традиционализам (Р. Генон, Ј. Евола, Т. Бурхард, Ф. Шуон, Г. Да Џорџо итн.), со „новата лева“ критика на западниот капитализам (Ж. Батај, Ж-П. Сартр, Г. Дебор, М. Фуко, Ж. Делез), со марксистичката критика на „буржоаскиот поредок“ (А. Грамши, Д. Лукач итн.), со европската „нова десница“ (А. Де Бенуа, Р. Стајкерс итн.)

Во „критиката на романо-германската цивилизација“ се внесува важен акцент, поставен на приоритетните одговори на англосаксонскиот свет, САД. Во духот на германската конзервативна револуција и европската „нова десница“ „западниот свет“ се диференцира на „атлантистички САД+Англија“ и на „континентална“ (своевидна романо-германска) Европа“. Притоа, континентална Европа се гледа како геополитички неутрална појава и може да биде позитивна. Терминот „романо-германски“ во неоевроазиството не се употребува (за разлика од класичното евроазиство), а многу почесто во својство на негативна категорија се зборува за „атлантизам“, „англосаксонски свет“, „мондијализам“ („глобализам“), „нов светски поредок“, „планетарен либерализам“.

Тезите „месторазвој“ и „географски детерминизам“ добиваат фундаментално парадигматско значење, сопрягаются со „пространственото мислење“, „синхронизмот“, со откажување од идејата за „универзална историја“ и историцизам во целина.

Неоевроазиството ја издига идејата за тотална ревизија на историјата на философијата од позиција на „просторот“. Во тоа се обопштуваат најразличните модели на цикличниот поглед на историјата – од И. Данилевски до О. Шпенглер, А. Тојнби и Л. Гумиљов.

Најполн израз тој принцип добива во контекстот на традиционалистичката философија, која радикално се спротивставува на идеите за „еволуција“ и „прогрес“ и тоа спротивставување го обосновува со метафизички доклади. Оттука и традиционалистичките теории за „вселенските циклуси“, „множествената состојба на битието“, „сакралната географија“ итн. Основните принципи на теоријата на циклусите разгрането се претставени во трудовите на Р. Генон (и неговите следбеници Т. Буркхард, М. Елијаде, А. Корбен).

Целосно се рехабилитира поимот „традиционално општество“ кое или не знае за историја или ја релативизира со обредите и митовите на „вечното враќање“. Историјата на Русија се гледа не едноставно акко едно од месторазвоите туку како авангарда на „просторните“ системи („Исток“) спротивставени на „временските“ („Запад“).

Тезата „неословенофилство“ се уточнува во насока на спротивставеност на народите на Истокот на народите на Западотм посебен позитивен акцент се става на великоруските за разлика од малоруските словени. Тоа не противречи на класиците на евроазиството, но ја заострува и развива нивната интуиција (тое се гледа веќе кај Гумиљов). Народите на Западот се квалифицираат како носители на „профаното“ начело, за разлика од „сакралната“ структура на народите на Истокот (и на Третиот свет). За словените, и уште поточно за автохтоните на Русија-Евроазија не им е потребна просто „рамноправност“ заедно со другите европски народи (како што може да се сфатат раните словенофили), туку централно место во авангардата на народите на целиот свет кои стремат да се спротивстават на „глобализацијата на Западот“. Тоа делумен облик на универзализација на националното месијанство во нови постсоветски термини. Од своевидното „словенофилство“ во неоевроазиството останува љубовта кон националните корени на рускиот народ, повишена чувствителност кон старообредништвото, критичност во однос на Петровите реформи. Притоа, подвлекувањето на расното сродство на словените меѓу себе не се акцентира бидејќи културно, конфесионално, геополитички и цивилизациски словените се длабоко различни. Следејќи го К. Леонтиев, неоевроазијците нагласуваат: „словени да, славизам (во смисла на расно единство, спознаено како основа на интеграцискиот проект) не“. Во некои случаи, определбата „словенофил“ во последно време може да истапи како антитеза на определбата „евроазиец“, што носи смисла на спротивставеност на патриот со етнорасистички (ксенофобо-шовинистички) наклоности кон патриот кој својот идентитет го спознал геополитички и цивилизациски. Туранскиот фактор, позитивно оценет од класиците на евроазиството во однос на руската државност, се разгледува во поширок контекст – како позитивно влијание на традиционалниот и сакрален Исток извршено врз Русите кои го заемаат меѓупросторот меѓу Европа и Азија. Функциата на Тураните се осмислува во термините на сакралната географија и светата историја.

Дијалектиката на националната историја се доведува до конечна „догматска формула“, со вклучување на историософската парадигма на „национал-бољшевизмот“ (Н. Устралов) и нејзиното историско и методолошко осмислување (М. Агурски).

 

Тезата „евроазиски одбор“ се дополнува со школата на В. Парето, гравитира ко рехабилитација на „органската хиерархија“, презема некои ничеански мотиви, го развива учењето за „онтологија на власта“, за православното „катехоничко“ значење на власта во Православието. Идејата за „елита“ се дополнува со конструкциите на европските традиционалисти кои го истражуваа кастовиот систем на древните општества, онтологијата и социологијата на кастите (Р. Генон, Ј. Евола, Ж. Думизел, Л. Димон). Гумиљовската теорија за „пасионираноста“ лежи во основата на концепцијата за „новата евроазиска елита“.

Тезата за „демотија“ се пополнува со политичките теории за „органската демократија“ од Ж-Ж. Русо до К. Шмит. Определба за неоевроазико поимање на „демократијата“ („демотијата“) како „соучество на народот во својата сопствена судбина“ (Артур Милер ван ден Брук).

Тезата за „идеократија“ се фундаментализира со апелации кон идеите на конзервативната револуција, „третиот пат“, се зема предвид целосниот опит на советската, израелската, исламската, фашистичката идеократија, се анализира причината за нивната историска пропаст. Критички се преозмислува квалитативната содржина наидеократијата на 20 век, се разработува последователна критика на советскиот период (доминацијата на квантитативниот пристат, профаните теории, диспропорцијата на класниот пристап).

Нови елементи на неоевроазиската теорија

Кон развојот на идеите на класичните евроазијци се добавуваат редица концептуални моменти.

- Философија на традиционализамот (Р. Генон. Ј. Евола. Т. Буркхард, А. Корбен), идеја за радикален пад на „современиот свет“, длабинско истражување на Традицијата. Глобална концепција за „современ свет“ (негативна категорија) како антитеза на „светот на Традицијата“ (позитивна категорија) и придава на критиката на западната цивилизација фундаментален метафизички карактер, ја уточнува есхатолошката, кризната, фаталната содржина на основните процеси – интелектуални, технолошки, политички, економски – кои исходуваат од Западот. Интуицијата на руските конзервативци, од словенофилите до класичните евроазијци, се дополнува со фундаментална теоретска база.

- Истражување на структурата на сакралното (М. Елијаде, К.Г. Јунг, К. Леви Строс), претстава за архаичното сознание како за парадигматски манифестационистички комплекс кој лежи во основата на културата. Приведување на многуобразието на човековата мисла, на културата кон најдревните психички слоеви каде што се сосредоточени фрагменти од архаичните ритуали на иницијација, митови, првобитни сакрални комплекси. Интерпретација на содржината на современата рационална култура преку систем на дорационални древни верувања.

- Барање на првобитната симболичка парадигма на просторно-временската матрица која лежи во основата на обредите, јазикот, симболите (Г. Вирт, палео-епиграфски истраувања). Стремеж врз основа на лингвистички („ностратика“, Свитич-Илич), епиграфски (рунологија), митолошки, фолклорни, обредни и други споменици да се создаде првобитната слика на „сакралниот светоглед“, заеднички за сите народи на Евроазија, наоѓање на заедничките корени.

- Пресметување/следење на геополитичките идеи на Западот (Х. Макиндер, Ј. Лохаузен, Н. Спикмен, З. Бжежински, Ж. Тириар итн.). Улогата на геополитичките закономерности во историјата на 20 век се покажа толку видливо потврдена што геополитиката стана самостојна дисциплина. Во рамките на геополитиката самите поими „евроазиство“, „Евроазија“ придоби нова поширока од порано смисла. Под „евроазиство“ во геополитичка смисла, почнувајќи пред некое време почна да се означува континентална конфигурација на стратегиски блок (постоечки или потенцијален), создаден околу Русија или на нејзината раширена основа, кој противдејствива (активно или пасивно) на стратегиските иницијативи на спротивниот геополитички пол – „атлантизмот“ – на чие чело, кон средината на 20 век, се утврдија САД, сменувајќи ја Англија. Философијата и политичката идеја на руските класици на евроазиството во таквата ситуација беа осознаени како најдоследен и јасен израз (дополнување) на „евроазиството“ во стратегиска и геополитичка смисла. Благодарение на интензивните и креативни геополитички истражувања неоевроазиството се востановува како развиен методолошки систем.

Особено се издвојува значењето на двојството „Копно-Море“ (според Карл Шмит) и неговата проекција на многумерни појави – од историјата на религијата до економијата.

- Барање на глобеална алтернатива на „мондијализмот“ („глобализмот“) како ултрасовремен феномен кој го резимира сето она што се оценува од евроазиството (и неоевроазиството) со знакот минус. „Евроазиството“, во широка смисла, станува концептуална платформа на „антиглобализмот“ или „алтернативниот глобализам“. „Евроазиството ги обопштува сите современи тенденции, откажувајќи се да ја признае „објективната“ и уште повеќе „позитивната“ содржина на „глобализмот“, на антиглобалистичката интуиција и придава нов карактер на доктринарно обопштување. 

- Асимилација на социјалната критика на „новата левица“ во „десно-конзервативна интерпретација“ (преосмислување на наследството на М. Фуко. Ж. Делез, А. Арто, Г. Дебор). Освојување на критичката мисла на противниците на современиот западен буржоаски поредок од позиции на анархизам, неомарксизам итн. Тоа концептуално поле претставува своевиден развој на нова етапа на „левите“ („национал-бољшевички“) тенденции кои се присутни и кај раните евроазијци (Сувчински, кершавин, Ефрон), а исто така и методологија на заемнои разбирање со „левото“ крило на „антиглобализмот“.

- Економија на „третиот пат“, „автархија на големите пространства“. Примена во руската постсоветската реалност на моделот на „хетеродоксална“ економија. Примена на теоријата на „царинска унија“ на Ф. Лист. Актуелизација на теоријата на С. Хезел, И. Шумпетер, Ф. Перу, ново „евроазиско“ читање на Кејнс.

Значењето на евроазиството за философијата на политиката

Евроазискиот светоглед е показателен пример за тоа како во пракса се раѓа Политичкото – преку осмислување на историските корени и изработка на проекти на иднината, преку примена на историски и просторни парадигми, преку позиционирање на сопствените држави, култури во контекст на други држави и култури. Евроазискиот пример извонредно е важен не толку со своите реални историски успеси во областа на „реалполитиката“, колку со зачудивачката теоретска и концептуална стојност. Ако во политичката историја на Русија евроазијците во минатото заземаа скромно место, тогаш, од гледна точка на полнозначноста, хармоничноста, промисленоста и своевидната елеганција, нивната доктрина нема рамни на себе ни меѓу „левите“ (прогресистички), ни меѓу „десните“ (конзервативни) идеологии. Ако историчарите и политиколозите можат на евроазиството да му доделат неколку лекции во учебниците и курсевите, за оние кои ја изучуваат философијата на политиката тоа е принципиелна појава која има потреба од внимателно, длабоко и целосно изучување.