Sformułowana przez Odojewskiego i Wenewitinowa, a szerzej przez krąg filozofów rosyjskich, „misja” stworzenia filozofii rosyjskiej stała się zadaniem rozciągniętym na dwa stulecia. Pierwsi na to odpowiedzieli słowianofile, którzy również wywodzili się z tego kręgu. Później w tym samym duchu swoją działalność kontynuowali eurazjaci, a w kolejnym etapie - neoeurazjaci końca XX wieku, aż w końcu ta „misja” została potraktowana jako imperatyw w „Noomachii” i innych naszych pracach skupiających się na nad badaniem możliwości filozofii rosyjskiej[1].

Aleksiej Stiepanowicz Chomiakow, bliski przyjaciel Władimira Odojewskiego i Wienewitinowa, całe swoje życie poświęcił zakrojonym na szeroką skalę badaniom porównawczym kultur i cywilizacji. Dzieło to – „Semiramida”[2] – nie zostało nigdy opublikowane za jego życia. Jednocześnie Chomiakow starał się nie tyle podać obszerny opis każdej z nich, co wydaje się oczywiście niemożliwe, ile zaproponować pewną klasyfikację, według której można by logicznie rozmieścić te cywilizacje. W rzeczywistości podchodzi on do metodologii w oparciu o dominujące Logoi, na których zbudowana jest „Noomachia”, ale opisuje te Logoi innymi terminami i innymi odpowiednikami strukturalnymi.

Chomiakow zaczyna od rozpowszechnionej w jego czasach idei, że istnieje pięć ras ludzkości - biała, żółta, czarna, czerwona i oliwkowa, mniej więcej odpowiadających pięciu kontynentom. Biegun białych to Europa, żółtych - Azja, czarnych - Afryka, czerwonych - Ameryka, oliwkowych - Australia i Oceania. Stopniowo Chomiakow dochodzi do wniosku, że istnieją tylko trzy podstawowe rasy - biała, żółta i czarna, a pozostałe dwie - czerwona i oliwkowa - są produktem ich wymieszania. Ten podział na trzy rasy odpowiadał także poglądom zachodnioeuropejskich antropologów XIX wieku – w szczególności Lewisa Morgana[3] (1818 – 1881), przy czym rasy odpowiadały zazwyczaj trzem typom społeczeństw – białej cywilizacji, żółtemu barbarzyństwu i czarnej dzikości.

Chomiakow nie poprzestaje jednak na takim usystematyzowaniu i zwracając szczególną uwagę na historię Słowian, zajmujących ziemie nie tylko Europy, ale i Azji, podkreśla etniczną i językową bliskość ludów irańskich i indyjskich do wspólnoty indoeuropejskiej (indogermańskiej). Tym samym odchodzi od podejścia rasistowskiego na rzecz podejścia etnokulturowego i językowego. Prowadzi go to do odkrycia podobieństw między językami słowiańskimi i kulturą słowiańską z indoeuropejskimi ludami Azji – przede wszystkim z cywilizacją indyjską. To nie przypadek, że w pierwszym rozdziale „Semiramidy” podaje długą listę pokrewnych słów w języku rosyjskim i sanskrycie. Niektóre zbliżenia etymologiczne zostały później zakwestionowane, ale główny wniosek Chomiakowa był całkowicie słuszny: ludy indoeuropejskie Azji (Irańczycy, Hindusi, Afgańczycy itd.) i Europy (Grecy, Latynowie, Celtowie, Germanie itd.) mieli wspólne pochodzenie i istniał kiedyś wspólny język i kultura, a Słowianie stanowili integralną część tej indoeuropejskiej wspólnoty[4].

Następnie Chomiakow robi kolejny krok: uznanie podziału rasowego nie jest rzeczą najważniejszą z punktu widzenia sensu historii, proponuje on nowe kryterium, które zasługuje na bliższą uwagę. Ważna jest nie tyle rasa, co typ religijnego światopoglądu. To właśnie ten typ decyduje. Sposób, w jaki Chomiakow interpretuje typ religijnego światopoglądu, jest w pełni zgodny z ideą Logoi w „Noomachii”. Jednocześnie Chomiakow wyróżnia dwie fundamentalne (rdzenne) i w pewnym stopniu uniwersalne zasady - irańską i kuszycką. Moglibyśmy nazwać to „logosem kuszyckim” i „logosem irańskim”. Każdy z nich jest omówiony w odpowiednich tomach „Noomachii”[5]. Chomiakow stwierdza:

Porównanie wiar i oświaty, która zależy wyłącznie od wiary i w niej leży (jak wszystko, co stosowane leży w czystej nauce), prowadzi nas do dwóch rdzennych zasad: do irańskiej, tj. duchowego kultu swobodnie tworzącego ducha, lub do prastarego, wysokiego jedynobóstwa, i do  kuszyckiej – uznania wiecznej konieczności organicznej, zachodzącej na mocy logicznych, nieuniknionych praw. Kuszytyzm dzieli się na dwie części: śiwaizm – kult panującej substancji i buddyzm – kult służalczego ducha, który swoją wolność odnajduje jedynie w samounicestwieniu. Te dwie zasady, irańska i kuszycka, w swoich nieustannych starciach i mieszaninach stworzyły nieskończoną różnorodność religii, które zhańbiły gatunek ludzki przed chrześcijaństwem, a zwłaszcza artystyczny i baśniowy humanoidyzm (antropomorfizm). Jednakowoż pomimo wszelkich mieszanin, rdzenna podstawa wiary wyraża się w ogólnym charakterze oświaty, tj. w edukacji werbalnej, w piśmienności głosowej, w prostocie życia wspólnotowego, w modlitwie duchowej i w pogardzie dla ciała, wyrażającej się poprzez spalenie lub oddanie zwłok na pokarm zwierzętom w iranizmie, i w edukacji artystycznej, w piśmienności symbolicznej, w warunkowej strukturze państwa, w modlitwie zaklinającej i w szacunku dla ciała, wyrażonym albo w balsamowaniu, albo w zjedzeniu zmarłych, albo w innych, podobnych rytuałach w kuszytyzmie”[6].

Faktycznie Chomiakow rozróżnia tutaj Logos Apolla, który jest najbliższy Logosowi irańskiemu, oraz Logos Kybele, który zbliża się do południowoegipskej cywilizacji Kusz. Obydwie te metafory potwierdza „Noomachia”.Logos irański reprezentuje jedną z najbardziej uderzających i oryginalnych (dualistycznych) form indoeuropejskiego wertykalno-patriarchalnego Logosu Apolla[7] a horyzont kuszycki i terytoria przylegające do Rogu Afryki, który prawdopodobnie był praojczyzną całego afroazjatyckiego kręgu kulturowego (w tym Semitów, Kuszytów, Egipcjan i Berberów), w istocie w swoich głębokich korzeniach jest bliski Logosowi Kybele[8]. Przy czym należy podkreślić przenikliwość Chomiakowa, który spośród ludów indoeuropejskich wyodrębnił właśnie Irańczyków (nie Greków, nie Hindusów, nie Germanów, nie Latynów i nie Celtów) jako nosicieli kultury paradygmatycznej. Do wniosku o kolosalnym, a czasem decydującym wpływie zasady irańskiej na judaizm i hellenizm postbabiloński (a zatem na chrześcijaństwo, bizantynizm i odpowiednio z tym na całą Europę) z jednej strony i na rozległych obszarach Azji – z drugiej strony – od Azji Środkowej do północnych Indii, Tybetu i Mongolii, i o głębokim niedocenianiu tego wplywu doszliśmy w naszych badaniach nad irańskim Logosem[9]. Iran dla Chomiakowa jest symbolem solarnego wertykału indoeuropejskiego.

Kuszycka zasada dla Chomiakowa to cywilizacja losu, obiektywnej konieczności, swego rodzaju sakralnego materializmu, który stawia człowieka na peryferiach ontologii. Jest to cecha charakterystyczna cywilizacji Wielkiej Matki, wyraźny znak Logosu Kybele. I znów domysł Chomiakowa na temat powiązania tego matriarchalno-materialistycznego w jego początkach światopoglądu z Kuszem okazuje się słuszny, co potwierdzają nasze badania nad cywilizacjami i kulturami ludów Afryki Północnej[10].

Z drugiej strony w takiej rekonstrukcji można rozpoznać wpływ nieżyjącego już Schellinga, który w swoich wykładach na temat „Filozofii mitologii”[11] przedstawił wspaniały obraz historii świata jako rozwinięcia myśli boskiej, która decyduje o metafizycznym problemie o absolutnej znaczności – niczym świetlista i roztropna zasada pierwotna A2 (w terminologii Schellinga) sformalizuje jego stosunek do logicznie i ontologicznie poprzedzającej zasady – mrocznej, apofatycznej otchłani – W. Wielokrotnie nawiązywaliśmy do tego modelu Schellinga, odkrywając, a czasem korygując jego niespójności w korelacji z określonymi cywilizacjami (np. w odniesieniu do jego interpretacji kultury babilońskiej czy wczesnego judaizmu[12]), a także próponując unikalne rozwinięcie jego idei w odniesieniu do tych figur i gestaltów, czego sam Schelling nie rozpatrywał (przede wszystkim figury Baala[13] czy Oszusta[14]). Chomiakow również podąża za Schellingiem, utożsamiając irańską „rdzenną zasadę” z błyszczącym Logosem, A2, a kulturą, w której całkowicie dominująca zasada B, ontologiczna waga danych odnoszących się do siebie, z Logosem kuszyckim. Jeśli pominiemy szczegóły historyczne, etnologiczne, językowe i religijne, które u Chomiakowa wymagają nie mniejszej korekty, niż u Schellinga, obraz przedstawia się następująco: historia świata to konsekwentny rozwój walki Logosu irańskiego z Logosem kuszyckim, to znaczy A2 z W lub, w terminologii „Noomachii”, Logosu Apolla z Logosem Kybele. Tak budowana jest dialektyka historii świata, poczynając od bezwarunkowej dominacji irańskiego Logosu, którą następnie ustępuje triumfowi kuszyckiego Logosu. Zatem w „Semiramidzie” widzimy z najwyższą jasnością pierwszą wersję rosyjskiej „Noomachii”. Tak Chomiakow pisze:

„Spojrzenie na dawne rozproszenie rodzin i dawne osadnictwo rodzaju ludzkiego, na harmonijną, znaczącą i duchowo żywą strukturę pierwotnego języka, na nieskończoną przestrzeń pustyń, przez które przemierzali pierwsi mieszkańcy ziemi, na bezgraniczność mórz, przez które przepływali założyciele pierwszych kolonii zamorskich, na tożsamość religii, rytuałów i symboli z jednego krańca ziemi na drugi stanowi niepodważalny dowód wielkiego oświecenia, ogólnoświatowej komunikacji i aktywności umysłowej czasów prehistorycznych, późniejszego wypaczenia wszystkich zasad duchowych, dzikości rodzaju ludzkiego i smutnego znaczenia tak zwanych epok heroicznych, kiedy walka bezprawnych i gwałtownych sił pochłonęła wszystkie wielkie legendy starożytności, całe życie myśli, całą początki komunikacji i wszelkiej racjonalnej działalności ludów. Zalążek tego zła jest oczywiście w tym kraju, którego chwała otwiera wiele wieków historycznych, w kraju Kuszytów, którzy przede wszystkim zapomnieli o wszystkim, co czysto ludzkie, i zastąpili tę dawną zasadę nową, umownie logiczną i materialnie uformowaną”[15].

W tym najważniejszym dla zrozumienia istoty nauki słowianofilów stwierdzeniu zawiera bezpośrednie odwołanie do Logosu Apolla, który dla Chomiakowa jest bezwarunkową prawdą, dobrem i celem. Stając po stronie „Iranu”, Chomiakow zajmuje jednoznaczne stanowisko w armii synów Światła, po stronie patriarchalnego pionu i niebiańskiej wolności. To właśnie tutaj, po stronie Apolla, powinni stanąć Słowianie – jako ostatni legion świetlistego Logosu, przejmując pałeczkę od europejskich i azjatyckich ludów, które utraciły swoją misję pod naporem Logosu Kybele (rdzennej zasady kuszyckiej). Jednocześnie ostatnie słowa tego fragmentu nie pozostawiają wątpliwości, jak sam Chomiakow i reszta słowianofilów (a także członkowie kręgu „miłośników mądrości” (любомудров) oceniają współczesną im zachodnioeuropejską cywilizację Nowoczesności. Dominuje w nim Logos Kybele, a zasady „logicznego i materialnie uformowanego pierwiastka” zostają podniesione do kategorii najwyższej wartości i celu ostatecznego. Stąd wynika wezwanie do konfrontacji nie tyle z Zachodem, ile właśnie ze współczesnym Zachodem, który dokonał tego samego wyboru, co wiele dawnych cywilizacji, porzucając zasadę irańską na rzecz zasady kuszyckiej. Odtąd Słowianie będą musieli bronić Słonecznego Logosu.

W ten sposób odwołanie do dawnych cywilizacji i próba odkrycia pewnych prawidłowości semantycznych w historii świata prowadzi Chomiakowa do uzasadnienia tożsamości rosyjskiej i sformułowania historycznej misji Rosjan i szerzej Słowian. W tym przypadku punktem odniesienia dla Chomiakowa jest myśl niemiecka – a konkretnie romantycy, filozofowie idealistyczni, którzy jako pierwsi zetknęli się z problematyką Radykalnego Podmiotu[16] – Fichte, Schelling, Hegel. Kłopot z Europą polega na tym, że panowały tam liberalno-demokratyczne wartości burżuazyjne, w istocie kuszyckie, handlowe, materialistyczne, które najwyraźniej reprezentowane były przez angielski empiryzm i francuski racjonalizm, to znaczy, że Europa jest anglo-francuska, a nie niemiecko-słowiańska. Zatem Chomiakow pisze:

„Francja i Anglia niestety zbyt słabo znają ruch naukowy Niemiec: pozostały w tyle za wielkim przewodnikiem Europy. (...) Pozostaje świat niemiecki, prawdziwy ośrodek współczesnego myślenia. On, który przygotował wszystkie materiały, powinien był zbudować budynek”.

Fundamentami takiej światowej i historycznej budowli są dzieła Herdera, Schellinga i Hegla. Później Oswald Spengler[17] (1880 – 1936) postawił sobie ten sam cel, ale Rosjanie również powinni mieć swój udział w budowaniu tej apollińskiej wersji historii świata. Sama praca Chomiakowa stanowi znaczący wkład w ten konkretny projekt; później jeszcze bardziej szczegółowy i przemyślany obraz wielości typów kulturowo-historycznych i ich szczególnych misji przedstawi słowianofil drugiego pokolenia Nikołaj Danilewski (1822–1885).

Tak oto słowianofile potraktowali „misję” Wenewitinowa z całą powagą i zaczęli przygotowywać grunt pod powstanie oryginalnej filozofii rosyjskiej, która w oczach samych słowianofilów mogła i powinna być radykalną obroną Logosu Apolla i walką przeciwko kuszyckiej – materialistycznej i ściśle immanentnej – zasadzie.

Bitwa ta dotyczyła nie tylko stosunków Rosji z Zachodem, a konkretnie zachodnioeuropejskiej Nowoczesności, ale raczej pola konfrontacji zasad irańskiej z kuszycką, tj. Logosu Apolla i Logosu Kybele. Tym obszarem stało się całe społeczeństwo rosyjskie XIX wieku, podzielone na dwa obozy. Chomiakow w jednym ze swoich artykułów polemicznych skierowanych przeciwko zachodniemu historykowi S.M. Sołowjowi (1820–1879) zauważył:

„Umysł wnikliwy zwrócił się bardziej niż kiedykolwiek ku całemu naszemu życiu i całemu naszemu oświeceniu, szukając w nich heterogenicznych strumieni i uzasadniając lub potępiając zjawiska życia codziennego i wyrażanie myśli nie tylko w odniesieniu do nich, ale także zależnie od tego, czy akceptujemy lub odrzucamy ten strumień, który przedostaje się do nich. W ten sposób powstały dwa kierunki, do których w mniejszym lub większym stopniu należą wszyscy piszący ludzie. Jeden z tych kierunków otwarcie uznaje dla narodu rosyjskiego powinność oryginalnego rozwoju i samodzielnego (самотрудного) myślenia; drugi, w mniej lub bardziej jasnych sformułowaniach, broni obowiązku naszego nieustannego bycia uczniem wobec narodów Europy Zachodniej, a ostatnio wyraził się ex cathedra, ze skrajną naiwnością, stwierdzając, że nauczanie jest niczym więcej, niż naśladownictwem[18]”.

Te dwa obozy to słowianofile i zwolennicy reform upodabniających Rosję do Zachodu (западники). Ci pierwsi opierają się na tożsamości rosyjskiej, bazując ją na strukturach apollińskiego, indoeuropejskiego Logosu, drudzy nalegają na kontynuację „drugiego tłumaczenia” i bierne podążanie za logiką i rytmem zachodnioeuropejskiej (anglo-francuskiej) Nowoczesności, która jest równoznaczne z obroną Logosu Kybele i zasady kuszyckiej. Jednocześnie słowianofile mówią o „oryginalnym rozwoju” i „samodzielnym myśleniu” właśnie w kontekście uzasadniania samodzielnego podmiotu rosyjskiego. Polega na konstrukcji rosyjskiej historii i ustanowieniu rosyjskiej filozofii, do czego wzywał także Odojewski. Co więcej, nie chodzi po prostu o to, że słowianofile nawołują do samodzielnego myślenia, a ludzie prozachodni (западники) nawołują do imitowania obcej kultury. Cywilizacja Dawnej Rusi do końca ery Rusi Moskiewskiej włącznie opierała się w dużej mierze na przekładzie, ale „wielkim przekładem” bizantynizmu, którego kulminacją była teoria Moskwy - Trzeciego Rzymu i koronacja Iwana IV na cara, było uczestnictwo w Logosie Apolla, a „drugi przekład” zapoczątkowany został w epoce Piotra, który stał się główną strategią rosyjskiego westernizmu, doprowadził do upadku Rosji w otchłań materializmu, indywidualizmu, empiryzmu i ateizmu, czyli w otchłań kuszyckiej metafizyki Wielkiej Matki.

Tłum.: KK

[Fragmenmt książki Дугин А.Г. Ноомахия. Русский Логос-III. Образы русской мысли. Солнечный царь, блик Софии и Русь Подземная].

Oryginał w języku rosyjskim: https://www.geopolitika.ru/article/aleksey-homyakov-vybor-sveta