W przeddzień rocznicowego zjazdu Światowej Rady Ludowej Rosji na Kremlu, poświęconego Światu Rosyjskiemu[1], warto bliżej przyjrzeć się samej koncepcji „Rosyjskiego Świata”.

Już samo połączenie: „Rosyjski Świat” spowodowało wiele rozbieżności i burzliwą politykę. Każdy starał się go interpretować dowolnie, a w zależności od stanowiska poszczególnych autorów zmieniało się samo znaczenie. Dla jednych stał się karykaturą, dla innych wręcz przeciwnie – wychwalano go na wszelkie możliwe sposoby, często jednak ze szkodą dla treści.

Przede wszystkim należy dokonać najważniejszego rozróżnienia: Świat Rosyjski oczywiście nie oznacza tego samego, co Federacja Rosyjska jako państwo narodowe. Pewnie każdy to przyznaje. Niektórzy jednak uważają, że świat rosyjski jest szerszy i większy od Rosji, inni uważają, że jest węższy i bardziej lokalny, a jeszcze inni plasują go na ogół w jakimś położeniu pośrednim.

W pierwszym przypadku jest to najwłaściwsze i najbardziej znaczące użycie terminu „Rosyjski Świat”, mówimy o Rosji jako cywilizacji. I w tym sensie rozumie ją Światowa Rada Ludowa Rosji, jako związek wszystkich ludzi, którzy uważają cywilizację rosyjską za swoją – niezależnie od tego, gdzie mieszkają i jakiego państwa są obywatelami. W tym przypadku Świat Rosyjski pokrywa się z cywilizacją rosyjską, ale to z kolei nie wyklucza innych narodów[2], zjednoczonych z Rosjanami wspólnym losem, właśnie je obejmuje. Stąd bliskość koncepcji Świata Rosyjskiego do Rosji-Eurazji, w jej rozumieniu filozofów-eurazjatów. To nie tylko kraj, państwo, ale cały świat, kwiatostan grup etnicznych i kultur, duchowy kosmos historyczny, zjednoczony od wieków wokół rdzenia narodu rosyjskiego. Być częścią Świata Rosyjskiego w tym rozumieniu oznacza dzielić ducha i kulturę, które w całej okazałości przejawiają się w wielowymiarowych i wielobiegunowych formach twórczości historycznej, obejmującej politykę, ekonomię, sztukę, przemysł i etykę.

W tym rozumieniu świat rosyjski jest nierozerwalnie związany z Kościołem prawosławnym, ale w żadnym wypadku nie działa na szkodę innych tradycyjnych wyznań. I tu znowu istnieje bezpośrednie powiązanie ze Światową Rosyjską Radą Ludową, na czele której stoi Jego Świątobliwość Patriarcha całej Rusi Cyryl, ale w której niezmiennie uczestniczą zwierzchnicy głównych wyznań Rosji.

Oczywiście podstawą Świata Rosyjskiego jest Rosja jako państwo, co wyraźnie widać w tym, że sam Prezydent Federacji Rosyjskiej bierze udział w najważniejszych wydarzeniach ŚRPR, w istocie zmieniając tak uroczyste ogólnonarodowe i ogólnoklasowe zgromadzenia w swego rodzaju odpowiednik Soborów Ziemskich. Świat Rosyjski jest jednak szerszy, niż tylko państwo, a naród rosyjski jest większy, niż ogół obywateli Rosji. W tym sensie Świat Rosyjski rozwija się wokół Rosji, a jej Prezydent i Pierwszy Hierarcha Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego pełnią rolę symboli i osi całej cywilizacji, magnesu przyciągającego i rdzenia złożonej i nieliniowej wspólnoty narodów, kultur i indywidualnych obywateli.

W tym rozumieniu Świat Rosyjski jest nierozerwalnie związany z Kościołem prawosławnym, ale w żadnym wypadku nie działa na szkodę innych tradycyjnych wyznań. I tu znowu istnieje bezpośrednie powiązanie ze Światową Rosyjską Radą Ludową, na czele której stoi Jego Świątobliwość Patriarcha całej Rusi Cyryl, ale w której niezmiennie uczestniczą zwierzchnicy głównych wyznań Rosji.

Oczywiście podstawą Świata Rosyjskiego jest Rosja jako państwo, co wyraźnie widać w tym, że sam Prezydent Federacji Rosyjskiej bierze udział w najważniejszych wydarzeniach ŚRLR, w istocie zmieniając tak uroczyste ogólnonarodowe i ogólnoklasowe zgromadzenia w swego rodzaju odpowiednik Soboru Ziemskiego. Ale Świat Rosyjski jest szerszy, niż tylko państwo, a naród rosyjski jest większy, niż ogół obywateli Rosji. W tym sensie Świat Rosyjski rozwija się wokół Rosji, a jego Prezydent i Pierwszy Hierarcha Rosyjskiej Kościoła Prawosławnego pełnią rolę symboli i osi całej cywilizacji, magnesu przyciągającego i rdzenia złożonej i nieliniowej wspólnoty narodów, kultur i indywidualni obywatele

Warto wspomnieć o dwóch innych – niesłusznych, ale dość powszechnych interpretacjach Świata Rosyjskiego, gdyż każde pojęcie nabiera prawdziwego znaczenia w zestawieniu z tym, czego nie powinno być przez nie rozumiane.

Tak więc pod pojęciem Świata Rosyjskiego w żadnym wypadku nie możemy rozumieć jedynie całości etnicznych Wielkorusów, czyli Słowian Wschodnich, historycznie skupionych we wschodnich regionach Dawnej Rusi, gdzie wykształciła Włodzimierska, później Moskiewska Ruś i gdzie w pewnym momencie przeniesiono stolicę wraz z tronem wielkiego księcia i podium metropolitalnym. Taka interpretacja całkowicie wypacza pierwotne znaczenie, wykluczając ze Świata Rosyjskiego zarówno zachodnich Rosjan (Białorusinów i Małorusów), jak i wszystkie niesłowiańskie grupy etniczne samej Rosji. Ściśle mówiąc, prawie nikt nie rozumie w ten sposób Świata Rosyjskiego, wręcz przeciwnie, jego przeciwnicy starają się sztucznie zniekształcić znaczenie i nadać temu wyrażeniu zupełnie dla niego niezwykłe znaczenie. Nie byłoby zatem zbyteczne jeszcze raz podkreślać, że „Świat Rosyjski” to wszyscy Słowianie Wschodni (a zatem nie tylko Wielkorusi, ale także Białorusini i Małorosjanie), a także wszystkie inne grupy etniczne, które złączyły swoje losy w jednym lub innym etapie z Rosjanami. Do Świata Rosyjskiego mogą zatem należeć np. Gruzini, Ormianie, czy Azerbejdżanie, którzy choć w tej chwili znajdują się poza Rosją, zachowują wiarę w bliskość historyczną i duchowe pokrewieństwo z Rosjanami.

Tutaj jednak nie chodzi o to, czy określone grupy etniczne uważają się za część Rosyjskiego  Świata; może to się zmieniać i zależeć od wielu czynników, w tym ci, którzy mogą uważać się za część, inni nie, i inni, którzy obecnie nie, i jutro się zastanowią. Najważniejsze, że sam Świat Rosyjski jest zawsze otwarty na braterskie narody. Ważne jest, aby sami Rosjanie byli gotowi uznać za część rosyjskiego świata tych, którzy tego chcą, dążyli do tego i dzielili z nami nasz wspólny los. I ta otwartość nie jest już zależna od momentu historycznego i nastroju historycznego. Kiedy mówimy o rosyjskim świecie, ta otwartość jest podstawowym aksjomatem. Bez tego rosyjski świat nie jest ważny. To jest jego głęboka oś semantyczna. Świat rosyjski nie wyklucza, a jedynie uwzględnia. Można to nazwać zachodnim terminem „inkluzywność”, ale mówimy tylko o szczególnej inkluzywności - o rosyjskiej inkluzywności, a właściwie o rosyjskiej miłości, bez której nie ma Rosjanina.

Dlatego Świat Rosyjski w żaden sposób nie może być węższy od Rosji, a jedynie szerszy.

I wreszcie błędem byłoby utożsamiać Świat Rosyjski z trzema gałęziami plemienia wschodniosłowiańskiego, czyli tylko z Wielkimi Rusami, Białorusinami i Małorusami. Tak, my, trzy narody wschodniosłowiańskie, tworzymy rdzeń rosyjskiego świata. Jednakże to wcale nie oznacza, że inne ludy niesłowiańskie nie są jego organiczną i integralną częścią.

Zatem po utrwaleniu prawidłowych interpretacji Świata Rosyjskiego i odrzuceniu błędnych, możemy dalej o tym myśleć.

Natychmiast pojawia się pytanie: jakie są granice Rosyjskiego Świata? Po zdefiniowaniu staje się jasne, że granice te nie mogą mieć charakteru etnicznego, państwowego czy wyznaniowego. Takie są granice cywilizacji, a jako takie nie bywają liniowe i ściśle ustalone. Jak można umieścić Ducha, kulturę i świadomość w ścisłych granicach fizycznych? Ale jednocześnie, kiedy zbytnio oddalimy się od jądra Rosyjskiego Świata, nie możemy nie zauważyć, że w pewnym momencie znaleźliśmy się na obcym terytorium, w przestrzeni innej cywilizacji. Na przykład zachodnioeuropejskiej, islamskiej lub chińskiej. I tu nie tylko język, fenotyp i zwyczaje miejscowej ludności są istotne. Opuściliśmy Świat Rosyjski, cywilizacja się rozpadała, znaleźliśmy się w nowym, odmiennym od naszego kręgu kulturowym.

Daria Dugina zwróciła uwagę na takie pojęcie jak „pogranicze”[3]. To nie jest granica liniowa, ale pas pośredni, terytorium niczyje lub neutralne, oddzielające jedną cywilizację od drugiej. Właściwością granicy jest ciągła zmiana, poruszanie się w tym czy innym kierunku. Co więcej, pogranicze żyje własnym życiem, na jego terytorium następuje intensywna wymiana kodów kulturowych, dwie, a nawet więcej tożsamości zbiegają się, kłócą, rozchodzą i ponownie wchodzą w dialog. Daria przeżyła doświadczenie pogranicza w Noworosji, podczas podróży na nowe terytoria.

Wnikliwie uchwyciła samo życie tego regionu, gdzie dziś decydują się losy rosyjskiego świata. Oczywiście Ukraina, Mała Rosja należy do Rosyjskiego Świata. Historycznie jest to jego kolebka. Jednak później, gdy centrum przesunęło się na wschód, samo w sobie przekształciło się w cywilizacyjne pogranicze, stając się strefą pośrednią między eurazjatycką Rosją a Europą. Stąd przecięcie wpływów – językowego (wpływ polszczyzny), religii (wpływ katolicyzmu), kultury (wpływ liberalizmu i nacjonalizmu, głęboko obcego kodowi rosyjskiemu). Z kolei pogranicze ukraińskie stało się obszarem napięć między dwoma ośrodkami, biegunami przyciągania – między Światem Rosyjskim a europejskim Zachodem. Było to wyraźnie widoczne w polityce wyborczej Ukrainy (w czasie, gdy odbywały się tam jeszcze wybory) i doprowadziło do straszliwej bratobójczej wojny.

Innym przykładem granic rosyjskiego świata jest braterska Białoruś. Jej naród również został tymczasowo oddzielony od nas, Wielkorusów, i stał się częścią najpierw Wielkiego Księstwa Litewskiego, a następnie państwa polskiego. Pomimo całej wyjątkowości i oryginalności istniejącej białoruskiej tożsamości, specyfik języka i kultury, pogranicze to nie zostało podzielone na dwa bieguny przyciągania. Mając pełną suwerenność i niezależność, Białoruś stanowi organiczną i integralną część Świata Rosyjskiego, pozostając całkowicie niezależnym państwem.

W ten sposób Świat Rosyjski nie musi koniecznie oznaczać ani absorpcji, ani wojny, ani obecności lub braku granic państwowych. Gdyby pogranicze ukraińskie zachowywało się tak samo jak białoruska, nikt nie naruszałby integralności terytorialnej Ukrainy. Rosyjski Świat jest otwarty i kocha pokój, gotowy jest na przyjaźń i partnerstwo na różnych płaszczyznach. Nie może jednak reagować na akty bezpośredniej agresji, poniżania i rusofobii.

Prezydent Putin odpowiedział kiedyś na pytanie, gdzie kończy się Rosja, i w tym przypadku przez „Rosję” mieliśmy na myśli Rosyjski Świat: tam, tak daleko, jak sięga naród rosyjski, gdzie będziemy zmuszeni się zatrzymać. I jest absolutnie oczywiste, że nie spoczniemy, zanim nie przywrócimy integralności naszych „ogólnoświatowo-rosyjskich” ziem, naturalnych konturów i harmonijnych (choć skomplikowanych) granic naszej cywilizacji.

Świat Rosyjski opiera się na Idei Rosyjskiej (Русская Идея). I ta Idea z pewnością ma swoje unikalne cechy. Jej konstrukcję określają tradycyjne wartości, uwzględniające historyczne doświadczenia ludzi. Idei nie da się wymyślić, ani rozwinąć, wyrasta ona z głębi naszej świadomości społecznej, dojrzewa w głębinach narodu, szuka wyzwolenia w spostrzeżeniach i arcydziełach geniuszy, generałów, władców, świętych, ascetów, robotników i zwykłych rodzin. Idea Rosyjska rozprzestrzenia się na wszystkich:

• na rosyjskich rodzinach, które na jej wezwanie odpowiadają rodzeniem dzieci i pracą twórczą,
• na naszej armii, broniąc granic Ojczyzny kosztem życia,
• na aparacie państwowym, którego powołaniem jest służenie krajowi w oparciu o etykę i lojalność,
• na warstwie duchowej, nie tylko nieustannie modlącej się o dobrobyt i Zwycięstwo, ale także niestrudzenie oświecającej naród, wpajając mu podstawy moralności chrześcijańskiej,
• na władcach powołanych do prowadzenia mocarstwa do chwały, dobrobytu i wielkości.

Świat Rosyjski jest ideałem, który zawsze jest nad nami, tworząc horyzont marzeń, aspiracji i woli.

I wreszcie, co oznacza „Świat Rosyjski” w stosunkach międzynarodowych? Tutaj pojęcie to nabiera jeszcze większej wagi. Świat Rosyjski jest jednym z biegunów świata wielobiegunowego. Może być zjednoczony w państwo (jak Chiny czy Indie) lub przedstawiony jako kilka niezależnych państw, zjednoczonych historią, kulturą i wartościami (jak kraje świata islamskiego). W każdym razie jest to Państwo-Cywilizacja, które ma swoją pierwotną i wyróżniającą tożsamość. Wielobiegunowy porządek świata budowany jest na dialogu takich „światów”, Państw-Cywilizacji. A Zachód w tym kontekście nie powinien być już postrzegany jako nosiciel uniwersalnych wartości i norm, które są powszechnie obowiązujące dla wszystkich narodów i państw świata. Zachód, kraje NATO, to jeden ze światów wraz z innymi, to jedno Państwo-Cywilizacja pośród innych – Rosji, Chin, Indii, bloku islamskiego, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Ogólnoludzki świat składa się z zespołu odrębnych biegunów – wielkich przestrzeni, cywilizacji i pograniczy, które jednocześnie je oddzielają od siebie i łączą ze sobą.

To delikatna konstrukcja, wymagająca delikatności, subtelności, wzajemnego szacunku, taktu, znajomości wartości Innego, ale tylko tam modne jest budowanie prawdziwie sprawiedliwego porządku świata. I w tym porządku świata to Świat Rosyjski, a nie tylko Rosja jako państwo, jest pełnoprawnym biegunem, ośrodkiem integracji, wyjątkową formacją cywilizacyjną opartą na własnych tradycyjnych wartościach, które mogą być częściowo zbieżne, a częściowo różnią się od wartości innych cywilizacji. I nikt z zewnątrz nie może powiedzieć, czym ma być, a czym nie być dla Rosyjskiego Świata. O tym decydują wyłącznie jego narody, jego historia, jego Duch, jego droga w historii.

Wszystko to jest głównym tematem Światowej Rosyjskiej Rady Ludowej poświęconej Światu Rosyjskiemu.

Tłym.: dr KK

[1]             Русский Мир – przyp. K. K.

[2]             Народы – przyp K. K.

[3]             Фронтир – przyp. K. K.