Στο κατώφλι του επετειακού συνεδρίου του Παγκόσμιου Ρωσικού Λαϊκού Συμβουλίου στο Κρεμλίνο, το οποίο είναι αφιερωμένο στον Ρωσικό Κόσμο, είναι απαραίτητο να ασχοληθούμε με την ίδια την έννοια του "Ρωσικού Κόσμου" λίγο πιο αναλυτικά.

Ο ίδιος ο σχηματισμός του Ρωσικού Κόσμου προκάλεσε πολλές αντιπαραθέσεις και θερμό πολιτικό κλίμα. Όλοι προσπαθούσαν να τον ερμηνεύσουν κατά το δοκούν, και ανάλογα με τη θέση των εκάστοτε συγγραφέων άλλαζε το ίδιο το νόημά του. Κάποιοι τον μετέτρεψαν σε καρικατούρα, άλλοι, αντίθετα, τον εξύμνησαν με κάθε δυνατό τρόπο, αλλά συχνά εις βάρος του περιεχομένου του.

Πρώτα απ' όλα, πρέπει να γίνει η πιο σημαντική διάκριση: ο Ρωσικός Κόσμος δεν έχει την ίδια σημασία με τη Ρωσική Ομοσπονδία ως εθνοκράτος. Αυτό είναι μάλλον αναγνωρισμένο από όλους. Ορισμένοι όμως πιστεύουν ότι ο Ρωσικός Κόσμος είναι ευρύτερος και μεγαλύτερος από τη Ρωσία, άλλοι ότι είναι στενότερος και πιο εντοπισμένος, ενώ άλλοι τον τοποθετούν σε μια κάπως ενδιάμεση θέση.

Στην πρώτη περίπτωση, και αυτή είναι η πιο σωστή και ουσιαστική χρήση του όρου "Ρωσικός Κόσμος", μιλάμε για τη Ρωσία ως πολιτισμό. Και με αυτή την έννοια την αντιλαμβάνεται το Παγκόσμιο Ρωσικό Λαϊκό Συμβούλιο, ως ένωση όλων των ανθρώπων που θεωρούν τον ρωσικό πολιτισμό δικό τους - ανεξάρτητα από το πού ζουν και σε ποιο κράτος είναι πολίτες. Στην περίπτωση αυτή, ο Ρωσικός Κόσμος συμπίπτει με τον ρωσικό πολιτισμό, αλλά αυτό με τη σειρά του δεν αποκλείει άλλους λαούς, οι οποίοι ενώνονται με τους Ρώσους μέσω της κοινότητας του πεπρωμένου, αλλά τους περιλαμβάνει. Εξ ου και η εγγύτητα της έννοιας του Ρωσικού Κόσμου με τη Ρωσία-Ευρασία, όπως την αντιλαμβάνονταν οι Ευρασιάτες φιλόσοφοι. Δεν είναι μόνο μια χώρα, ένα κράτος, αλλά ολόκληρος ο κόσμος, μια ανθοφορία εθνοτήτων και πολιτισμών, ένας πνευματικός ιστορικός κόσμος, ενωμένος επί αιώνες γύρω από τον πυρήνα του ρωσικού λαού. Το να είσαι μέρος του Ρωσικού Κόσμου με αυτή την αντίληψη σημαίνει να μοιράζεσαι το πνεύμα και τον πολιτισμό, που εκδηλώνεται σε όλο του το μεγαλείο σε πολυδιάστατες και πολυπολικές μορφές ιστορικής δημιουργίας, που περιλαμβάνουν την πολιτική, την οικονομία, την τέχνη, τη βιομηχανία, την ηθική.

Σε αυτή την αντίληψη, ο Ρωσικός Κόσμος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά σε καμία περίπτωση εις βάρος άλλων παραδοσιακών θρησκειών. Εδώ βλέπουμε και πάλι μια άμεση σύνδεση με το Παγκόσμιο Ρωσικό Λαϊκό Συμβούλιο, επικεφαλής του οποίου είναι ο Παναγιώτατος Πατριάρχης πάσης Ρωσίας Κύριλλος, αλλά στο οποίο συμμετέχουν πάντοτε οι επικεφαλής των κυριότερων ομολογιών της Ρωσίας.

Φυσικά, η βάση του Ρωσικού Κόσμου είναι η Ρωσία ως κράτος, και αυτό φαίνεται καθαρά στο γεγονός ότι ο ίδιος ο Πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας συμμετέχει στις σημαντικότερες εκδηλώσεις του Πανρωσικού Λαϊκού Συνεδρίου, μετατρέποντας στην πραγματικότητα τέτοιες επίσημες εθνικές και παναιρετικές συναντήσεις σε ένα είδος ανάλογου του Ζέμσκι Σόμπορ. Όμως ο Ρωσικός Κόσμος είναι ευρύτερος από το κράτος και ο ρωσικός λαός είναι μεγαλύτερος από το σύνολο των Ρώσων πολιτών. Υπό αυτή την έννοια, ο Ρωσικός Κόσμος σχηματίζεται γύρω από τη Ρωσία, και ο Πρόεδρός της και ο Πρώτος Ιεράρχης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι σύμβολα και άξονες ολόκληρου του πολιτισμού, ένας μαγνήτης έλξης και ο πυρήνας μιας πολύπλοκης και μη γραμμικής κοινότητας λαών, πολιτισμών και μεμονωμένων πολιτών.

Αξίζει να αναφέρουμε δύο άλλες -όχι αληθινές, αλλά αρκετά συνηθισμένες- ερμηνείες του Ρωσικού Κόσμου, διότι κάθε έννοια αποκτά το πραγματικό της νόημα όταν συγκρίνεται με αυτό που δεν θα έπρεπε να νοείται.

Έτσι, υπό τον Ρωσικό Κόσμο σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να νοηθεί μόνο το σύνολο των εθνοτικών Μεγάλων Ρώσων, δηλαδή των ανατολικών Σλάβων, που συγκεντρώνονται ιστορικά στις ανατολικές περιοχές της Αρχαίας Ρωσίας, όπου σχηματίστηκε η Βλαντίμιρ, η μετέπειτα Μοσχοβίτικη Ρωσσία και όπου κάποια στιγμή μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα μαζί με τον μεγάλο δουκικό θρόνο και τη μητροπολιτική έδρα. Μια τέτοια ερμηνεία διαστρεβλώνει πλήρως την αρχική έννοια, αποκλείοντας από τον Ρωσικό Κόσμο τόσο τους δυτικούς Ρώσους (Λευκορώσους και Μαλορώσους), όσο και όλες τις μη σλαβικές εθνότητες της ίδιας της Ρωσίας. Αυστηρά μιλώντας, πρακτικά κανείς δεν αντιλαμβάνεται τον Ρωσικό Κόσμο με αυτόν τον τρόπο, αλλά οι αντίπαλοί του, αντίθετα, προσπαθούν να διαστρεβλώσουν τεχνητά το νόημα και να προσδώσουν στην έκφραση αυτή ένα εντελώς ακατάλληλο νόημα. Επομένως, δεν θα είναι περιττό να τονίσουμε για άλλη μια φορά ότι κάτω από τον "Ρωσικό Κόσμο" νοούνται όλοι οι ανατολικοί Σλάβοι (και επομένως, όχι μόνο οι Μεγαλορώσοι, αλλά και οι Λευκορώσοι και οι Μαλορώσοι), καθώς και όλες οι άλλες εθνοτικές ομάδες που έχουν συνδέσει τη μοίρα τους σε κάποιο στάδιο με τον ρωσικό λαό. Ως εκ τούτου, ο Ρωσικός Κόσμος μπορεί να περιλαμβάνει, για παράδειγμα, τους Γεωργιανούς, τους Αρμένιους ή τους Αζέρους, οι οποίοι, αν και βρίσκονται σήμερα εκτός Ρωσίας, διατηρούν την πίστη τους στην ιστορική εγγύτητα και την πνευματική συγγένεια με τους Ρώσους.

Εδώ, ωστόσο, το κυριότερο δεν είναι αν αυτές ή εκείνες οι εθνοτικές ομάδες θεωρούν τους εαυτούς τους μέρος του Ρωσικού Κόσμου, αυτό μπορεί να αλλάξει και να εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων κάποιοι μπορεί να θεωρούν τους εαυτούς τους μέρος του και κάποιοι άλλοι όχι, και άλλοι δεν θεωρούν τους εαυτούς τους μέρος του τώρα, αλλά αύριο θα το κάνουν. Το κυριότερο είναι ότι ο ίδιος ο Ρωσικός Κόσμος είναι πάντα ανοιχτός σε αδελφικούς λαούς. Είναι σημαντικό οι ίδιοι οι Ρώσοι να είμαστε έτοιμοι να θεωρήσουμε ως μέρος του Ρωσικού Κόσμου όσους το θέλουν, το επιδιώκουν και μοιράζονται μαζί μας το κοινό μας πεπρωμένο. Και αυτό το άνοιγμα δεν εξαρτάται από την ιστορική στιγμή ή την ιστορική διάθεση. Όταν μιλάμε για τον Ρωσικό Κόσμο, αυτό το άνοιγμα αποτελεί θεμελιώδες αξίωμα. Χωρίς αυτό, ο Ρωσικός Κόσμος δεν είναι δόκιμος. Αυτός είναι ο σημασιολογικός βαθύς άξονάς του. Ο Ρωσικός Κόσμος δεν αποκλείει, αλλά μόνο περιλαμβάνει. Μπορούμε να το αποκαλέσουμε με τον δυτικό όρο " συμπερίληψη", αλλά μιλάμε μόνο για μια ιδιαίτερη συμπερίληψη - για τη ρωσική συμπερίληψη, και στην πραγματικότητα για τη ρωσική αγάπη, χωρίς την οποία δεν υπάρχει ρωσικός άνθρωπος.

Επομένως, ο Ρωσικός Κόσμος δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι στενότερος από τη Ρωσία, αλλά μόνο ευρύτερος.

Και τέλος, θα ήταν λάθος να ταυτίσουμε τον Ρωσικό Κόσμο με τους τρεις κλάδους της ανατολικοσλαβικής φυλής, δηλαδή μόνο με τους Μεγαλορώσους, τους Λευκορώσους και τους Μαλορώσους. Ναι, εμείς οι τρεις ανατολικοσλαβικοί λαοί αποτελούμε τον πυρήνα του Ρωσικού Κόσμου. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι άλλοι μη σλαβικοί λαοί δεν αποτελούν οργανικό και αναπόσπαστο τμήμα του.

Έτσι, έχοντας καθορίσει τη σωστή ερμηνεία του Ρωσικού Κόσμου και έχοντας απορρίψει τις λανθασμένες, μπορούμε να συνεχίσουμε να στοχαζόμαστε γι' αυτόν.

Αμέσως τίθεται το ερώτημα: ποια είναι τα όρια του Ρωσικού Κόσμου; Αφού το ορίσουμε, γίνεται σαφές ότι τα όρια αυτά δεν μπορούν να είναι ούτε εθνικά, ούτε κρατικά, ούτε ομολογιακά. Πρόκειται για τα όρια του πολιτισμού και δεν είναι γραμμικά και αυστηρά καθορισμένα. Πώς μπορούμε να τοποθετήσουμε το Πνεύμα, τον πολιτισμό, τη συνείδηση μέσα σε αυστηρά φυσικά όρια; Ταυτόχρονα όμως, όταν απομακρυνόμαστε πολύ από τον πυρήνα του Ρωσικού Κόσμου, δεν μπορούμε παρά να παρατηρήσουμε ότι κάποια στιγμή βρισκόμαστε σε μια ξένη περιοχή, στο χώρο ενός άλλου πολιτισμού. Για παράδειγμα, του δυτικοευρωπαϊκού, του ισλαμικού ή του κινεζικού. Και δεν είναι μόνο η γλώσσα, ο φαινότυπος και τα ήθη του τοπικού πληθυσμού που έχουν σημασία εδώ. Έχουμε βγει από τα όρια του Ρωσικού Κόσμου, ο πολιτισμός έχει τσαλακωθεί, βρισκόμαστε σε έναν νέο πολιτισμικό κύκλο διαφορετικό από τον δικό μας.

Η Ντάρια Ντούγκινα επέστησε την προσοχή σε μια τέτοια έννοια όπως η "μεθόριος". Δεν πρόκειται για ένα γραμμικό σύνορο, αλλά για μια ενδιάμεση ζώνη, μια περιοχή χωρίς κανέναν ή ουδέτερη που χωρίζει έναν πολιτισμό από έναν άλλο. Η ιδιότητα της μεθορίου είναι να αλλάζει συνεχώς, μετατοπιζόμενη προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Επιπλέον, η μεθόριος έχει τη δική της ζωή· το έδαφός της είναι ένας τόπος έντονης ανταλλαγής πολιτισμικών κωδίκων, όπου δύο ή και περισσότερες ταυτότητες συγκλίνουν, συγκρούονται, αποκλίνουν και μπαίνουν ξανά σε διάλογο. Η Darya βίωσε τα σύνορα στη Novorossiya, ενώ ταξίδευε μέσα από τα νέα εδάφη. Αποτύπωσε με οξυδέρκεια την ίδια τη ζωή αυτής της περιοχής, όπου σήμερα κρίνεται η μοίρα του Ρωσικού Κόσμου. Αναμφίβολα, η Ουκρανία, η Μαλορώσσια ανήκει στον Ρωσικό Κόσμο. Ιστορικά, είναι το λίκνο του. Αλλά αργότερα, καθώς το κέντρο μετατοπίστηκε προς τα ανατολικά, μετατράπηκε η ίδια σε πολιτισμική μεθόριο, έγινε μια ενδιάμεση ζώνη μεταξύ της Ευρασιατικής Ρωσίας και της Ευρώπης. Εξ ου και η διασταύρωση των επιρροών - στη γλώσσα (επιρροή της πολωνικής), στη θρησκεία (επιρροή του καθολικισμού), στον πολιτισμό (επιρροή του φιλελευθερισμού και του εθνικισμού, βαθιά ξένου προς τον ρωσικό κώδικα). Έτσι, τα ουκρανικά σύνορα έγιναν με τη σειρά τους μια περιοχή έντασης μεταξύ δύο κέντρων, πόλων έλξης - μεταξύ του ρωσικού κόσμου και της ευρωπαϊκής Δύσης. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στην εκλογική πολιτική της Ουκρανίας (όσο υπήρχαν ακόμη εκλογές εκεί) και οδήγησε σε έναν τρομερό αδελφοκτόνο πόλεμο.

Ένα άλλο παράδειγμα των ορίων του Ρωσικού Κόσμου είναι η αδελφική Λευκορωσία. Ο λαός της διαχωρίστηκε επίσης για ένα διάστημα από εμάς, τους Μεγάλους Ρώσους, και έγινε μέρος πρώτα του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας και στη συνέχεια του πολωνικού κράτους. Με όλη την πρωτοτυπία και την αυθεντικότητα της καθιερωμένης λευκορωσικής ταυτότητας, τις ιδιαιτερότητες της γλώσσας και του πολιτισμού, αυτό το σύνορο δεν χωρίστηκε σε δύο πόλους έλξης. Με πλήρη κυριαρχία και ανεξαρτησία, η Λευκορωσία αποτελεί οργανικό και αναπόσπαστο τμήμα του Ρωσικού Κόσμου, παραμένοντας ένα αρκετά ανεξάρτητο κράτος.

Έτσι, ο Ρωσικός Κόσμος δεν σημαίνει απαραίτητα ούτε απορρόφηση, ούτε πόλεμο, ούτε παρουσία ή απουσία κρατικών συνόρων. Αν τα ουκρανικά σύνορα συμπεριφέρονταν με τον ίδιο τρόπο όπως τα σύνορα της Λευκορωσίας, κανείς δεν θα επιτίθετο στην εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Ο Ρωσικός Κόσμος είναι ανοιχτός και ειρηνικός, έτοιμος για φιλία και εταιρική σχέση για διάφορους λόγους. Αλλά δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε πράξεις άμεσης επίθεσης, ταπείνωσης και ρωσοφοβίας.

Ο πρόεδρος Πούτιν απάντησε κάποτε στο ερώτημα πού τελειώνει η Ρωσία, και σε αυτή την περίπτωση "Ρωσία" εννοούσε τον Ρωσικό Κόσμο: εκεί, όπου μπορεί να φτάσει ένας Ρώσος άνθρωπος, εκεί θα αναγκαστούμε να σταματήσουμε. Και είναι απολύτως προφανές ότι δεν θα σταματήσουμε πριν αποκαταστήσουμε την ενότητα των εδαφών του "ρωσικού κόσμου"- το φυσικό περίγραμμα και τα αρμονικά (αν και πολύπλοκα) μέτωπα του πολιτισμού μας.

Ο Ρωσικός Κόσμος βασίζεται στη Ρωσική Ιδέα. Και αυτή η Ιδέα, φυσικά, έχει τα δικά της ιδιαίτερα μοναδικά χαρακτηριστικά. Η οικοδόμησή της καθορίζεται από τις παραδοσιακές αξίες, απορροφώντας την ιστορική εμπειρία του λαού. Η Ιδέα δεν μπορεί να εφευρεθεί ή να αναπτυχθεί, αναπτύσσεται από τα βάθη της κοινωνικής μας συνείδησης, ωριμάζει στα βάθη του λαού, αναζητά διέξοδο στις ιδέες και τα αριστουργήματα των ιδιοφυιών, των στρατιωτικών ηγετών, των ηγεμόνων, των αγίων, των ασκητών, των εργατών, των απλών οικογενειών. Η Ρωσική Ιδέα ισχύει για όλους:

• Ρωσικές οικογένειες που ανταποκρίνονται στο κάλεσμά της με γονιμότητα και δημιουργική εργασία,
• ο στρατός μας που υπερασπίζεται τα σύνορα της πατρίδας με κόστος τη ζωή του,
• τον κρατικό μηχανισμό, ο οποίος καλείται να υπηρετήσει την πατρίδα στη βάση της ηθικής και της αφοσίωσης,
• ο κλήρος, που όχι μόνο προσεύχεται αδιάκοπα για την ευημερία και τη νίκη, αλλά και διαφωτίζει ακούραστα το λαό και τον εκπαιδεύει στα θεμέλια της χριστιανικής ηθικής,
• οι κυβερνήτες που καλούνται να οδηγήσουν το κράτος στη δόξα, την ευημερία και το μεγαλείο.
Ο Ρωσικός Κόσμος είναι εκείνο το ιδεώδες που βρίσκεται πάντα πάνω από εμάς, σχηματίζοντας έναν ορίζοντα ονείρων, προσδοκιών και θέλησης.

Και τέλος, τι σημαίνει ο Ρωσικός Κόσμος στις Διεθνείς Σχέσεις; Εδώ η έννοια αυτή αποκτά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα. Ο Ρωσικός Κόσμος είναι ένας από τους πόλους του πολυπολικού κόσμου. Μπορεί να είναι ενωμένος σε ένα κράτος (όπως η Κίνα ή η Ινδία) ή να αντιπροσωπεύει πολλά ανεξάρτητα κράτη, ενωμένα από την ιστορία, τον πολιτισμό και τις αξίες (όπως οι χώρες του ισλαμικού κόσμου). Αλλά σε κάθε περίπτωση, είναι ένα κράτος-πολιτισμός με τη δική του πρωτότυπη και ξεχωριστή ταυτότητα. Η πολυπολική παγκόσμια τάξη πραγμάτων βασίζεται στον διάλογο τέτοιων "κόσμων", Κρατών-Πολιτισμών. Και η Δύση σε αυτό το πλαίσιο δεν θα πρέπει πλέον να εκλαμβάνεται ως φορέας οικουμενικών αξιών και κανόνων, καθολικά δεσμευτικών για όλους τους λαούς και τα κράτη του κόσμου. Η Δύση, οι χώρες του ΝΑΤΟ είναι ένας από τους κόσμους μαζί με άλλους, ένα Κράτος-Πολιτισμός ανάμεσα σε άλλα-Ρωσία, Κίνα, Ινδία, ισλαμικό μπλοκ, Αφρική και Λατινική Αμερική. Ο οικουμενικός κόσμος αποτελείται από ένα σύνολο ξεχωριστών πόλων-μεγάλων χώρων, πολιτισμών και μετώπων, που τους χωρίζουν και τους συνδέουν ταυτόχρονα. Πρόκειται για μια λεπτή κατασκευή που απαιτεί λεπτότητα, διακριτικότητα, αμοιβαίο σεβασμό, λεπτότητα, εξοικείωση με τις αξίες του Άλλου, αλλά μόνο εκεί μπορεί να οικοδομηθεί μια πραγματικά δίκαιη παγκόσμια τάξη. Και σε αυτή την παγκόσμια τάξη είναι ο Ρωσικός Κόσμος, και όχι μόνο η Ρωσία ως κράτος, που είναι ένας ολοκληρωμένος πόλος, το κέντρο της ολοκλήρωσης, μια μοναδική πολιτισμική οντότητα, βασισμένη στις δικές της παραδοσιακές αξίες, οι οποίες μπορεί εν μέρει να συμπίπτουν και εν μέρει να διαφέρουν από τις αξίες των άλλων πολιτισμών. Και κανείς δεν μπορεί να πει από το εξωτερικό τι πρέπει να είναι και τι δεν πρέπει να είναι για τον Ρωσικό Κόσμο. Το αποφασίζουν μόνο οι λαοί του, η ιστορία του, το Πνεύμα του, η πορεία του στην ιστορία.
Όλα αυτά είναι τα κύρια θέματα του Παγκόσμιου Ρωσικού Λαϊκού Συμβουλίου που είναι αφιερωμένο στον Ρωσικό Κόσμο.

Μετάφραση: Οικονόμου Δημήτριος