Η παρούσα απομαγνητοφωνημένη διάλεξη δημοσιεύθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2020 στο ρωσικό κανάλι Signum.

Εσχατολογικός οπτιμισμός: Προέλευση, Εξέλιξη, Βασικές Κατευθύνσεις

Σας υπενθυμίζουμε ότι μπορείτε να υποστηρίξετε το πρότζεκτ με μια δωρεά. Ένας σύνδεσμος για την ομάδα μας στο VKontakte και τον ιστότοπο θα σταλεί στη συνομιλία. Εάν έχετε τεχνικά προβλήματα, μπορείτε να επισκεφθείτε την ομάδα μας στο VKontakte ή να επανεισέλθετε στη διάσκεψη. Κατά τη διάρκεια της διάλεξης, μπορείτε να κάνετε ερωτήσεις μέσω του chat και στο τέλος της διάλεξης θα έχετε την ευκαιρία να ενεργοποιήσετε το μικρόφωνο. Ντάρια, ο λόγος είναι δικός σου.

Ναι, σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Ο ήχος είναι εντάξει, ελπίζω να με ακούτε. Σήμερα θα ήθελα να δώσω ένα είδος διαδραστικής διάλεξης, διότι όλες αυτές οι θέσεις και οι υποθέσεις, τις οποίες θα μοιραστώ, μου φαίνονται ακόμη ασαφείς. Επομένως, πρόκειται μάλλον για περίγραμμα σκέψης, περίγραμμα ενός πρότζεκτ, περίγραμμα μιας πιθανής κατανόησης της ιστορικής και φιλοσοφικής διαδικασίας. Για το λόγο αυτό, είναι ευπρόσδεκτες οι ερωτήσεις κατά τη διάρκεια της διάλεξης στη συνομιλία, την οποία έχω ανοίξει. Το εξετάζω τώρα, ώστε να μπορείτε να κάνετε άμεσα ερωτήσεις και να συμμετέχετε ενεργά. Κατά συνέπεια, οι ερωτήσεις σας θα με καθοδηγήσουν σε κάποιο βαθμό στη συλλογιστική μου.

Το θέμα του εσχατολογικού οπτιμισμού είναι ένα μάλλον επικίνδυνο και πολύπλοκο θέμα. Είναι επικίνδυνο επειδή δεν έχει αναπτυχθεί ποτέ μέχρι σήμερα, είναι γεμάτο με πολλές παγίδες, πολλές ανακρίβειες. Όταν προσπαθούσα να προετοιμαστώ για τη σημερινή διάλεξη, συνειδητοποίησα ότι παρόλο που μια τέτοια υπόθεση περί εσχατολογικού οπτιμισμού μπορεί να εξηγήσει πολλές ιστορικές και φιλοσοφικές διεργασίες, να τους δώσει περιεχόμενο και πρόσθετες διαστάσεις, πρόσθετο πλαίσιο και βάθος, υπάρχουν ακόμη πολλά ερωτήματα. Έτσι, κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας, αμφισβητούσα συνεχώς τον εαυτό μου και αναζητούσα αντιφάσεις. Από την άλλη πλευρά, σκέφτηκα ότι έχω κάθε δικαίωμα να φέρω αυτή την υπόθεση στη συζήτηση, διότι τελικά, τα δόγματα που συγκλίνουν είναι πάντα ατελή. Θυμηθείτε ότι ο Jean Baudrillard έγραψε ότι φεύγοντας από τη ζωή, πρέπει να αφήσει κανείς τον κόσμο όχι λιγότερο περίπλοκο από ό,τι ήταν. Ως εκ τούτου, σε κάποιο βαθμό, υπάρχουν κάποιες αντιφάσεις, δυσκολίες, κάποιες ανισορροπίες, συμπεριλαμβανομένης της κατανόησης της εσχατολογίας, για παράδειγμα, στην αρχαιότητα και στο χριστιανικό περιβάλλον. Νομίζω ότι, αφενός, αυτό θα περιπλέξει την τρέχουσα διαδικασία μελέτης του εσχατολογικού οπτιμισμού. Από την άλλη πλευρά, θα διατηρήσει την αναγκαιότητα της σκέψης, θα διατηρήσει τη ζωντανή αρχή της, θα διατηρήσει τη ζωντανή ύπαρξή της, τη ζωή της.
Αρχικά, θα ήθελα να πω ότι ο εσχατολογικός οπτιμισμός μπορεί να εξεταστεί από δύο οπτικές γωνίες.

Πρώτον, μπορεί να εκληφθεί ως υπόθεση για τη γνωριμία με την ιστορική και φιλοσοφική διαδικασία και να θεωρήσουμε ορισμένους στοχαστές ως εσχατολογικούς οπτιμιστές. Αυτό θα βοηθήσει στην ανάδειξη των δύο ακόλουθων κατευθύνσεων στα έργα τους. Αυτά είναι η αναγνώριση του πεπερασμένου του κόσμου που μας δίδεται, σχετικά μιλώντας για το "πεπερασμένο της ψευδαίσθησης", και, παρά την απατηλή αυτή φύση και την αναγνώριση του κόσμου που μας δίδεται ως απολύτως απατηλού, κάποια θετική και βουλητική στάση απέναντι σε αυτή την ψευδαίσθηση. Με άλλα λόγια, δεν πρόκειται απλώς για μια επίγνωση του τέλους, μια επίγνωση ενός ενδεχόμενου θανάτου, μια επίγνωση της αποδοχής αυτού του θανάτου στη ζωή σας. Αυτό απαιτεί επίσης μια στιγμή απόφασης ώστε να του αντισταθείτε. Αυτή είναι μια στιγμή μιας τέτοιας ριζοσπαστικής υπέρβασης, ενός ριζοσπαστικού "όχι" σε αυτόν τον κόσμο και ενός ριζοσπαστικού "ναι" στον κόσμο που βρίσκεται στην άλλη πλευρά της ψευδαίσθησης. Αυτή είναι μια υπόθεση για την ανάγνωση των κειμένων, δηλαδή με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να δούμε πώς διαφορετικοί στοχαστές αναδεικνύουν το πεπερασμένο της ψευδαίσθησης, μια προσομοίωση αυτού που μας περιβάλλει και μια θετική, εκούσια στάση απέναντι στο τέλος της ψευδαίσθησης. Μπορούμε να προσεγγίσουμε με αυτόν τον τρόπο τα κείμενα όλων σχεδόν των ιστορικών της φιλοσοφίας, όλων των φιλοσόφων. Σήμερα, ωστόσο, θα επικεντρωθώ στον πλατωνισμό, τον νεοπλατωνισμό, το εγελιανό σύστημα, τον νιτσεϊσμό και τον χαρονισμό. Όπως βλέπετε, είναι ακόμη και τρομακτικό να απαριθμήσει κανείς αυτές τις σχολές σκέψης, να μιλήσει για μια ογκώδη κληρονομιά της ιστορικής και φιλοσοφικής παράδοσης. Είναι αυτονόητο ότι καθένας από αυτούς τους φιλοσόφους αξίζει μια ξεχωριστή διάλεξη ή ακόμη και ένα ξεχωριστό μάθημα. Σήμερα όμως θα προσπαθήσουμε να πειραματιστούμε στον ελάχιστο χρόνο που μας αναλογεί για τη διάλεξη και να ασχοληθούμε κάπως με αυτό το θέμα.

Δεύτερον, ο εσχατολογικός οπτιμισμός μπορεί να κατανοηθεί όχι μόνο ως υπόθεση, όχι μόνο ως ερμηνευτικό πλέγμα, όχι μόνο ως κώδικας για την αποκρυπτογράφηση αυτού ή εκείνου του κειμένου, αλλά και ως ζωτική φιλοσοφική στρατηγική. Στην πραγματικότητα, όλοι οι στοχαστές που ήδη ανέφερα σήμερα και τους οποίους μόλις έφερα στο επίκεντρο της προσοχής μας, ήταν εσχατολογικοί οπτιμιστές κατά τη γνώμη μου. Επιπλέον, ήταν αυτοί που αποδέχονταν το πεπερασμένο του κόσμου μαζί με αυτή τη θέληση για ζωή. Αν θυμάστε ένα από τα βιβλία του René Guénon τελειώνει με αυτή τη φράση (...... la fin du monde est comme la fin des illusions) "μην ξεχνάτε ότι το τέλος του κόσμου δεν είναι παρά το τέλος των ψευδαισθήσεων".
Κατά συνέπεια, ο εσχατολογικός οπτιμισμός, εκτός από κώδικας για ορισμένα από τα έργα για τα οποία θα μιλήσουμε σήμερα, είναι επίσης μια εφικτή φιλοσοφική στρατηγική στη ζωή. Ζούμε ήδη στην εποχή του πιθανού τέλους του κόσμου, της πανδημίας, των διαφόρων φυσικών, πολιτικών, γεωπολιτικών και φιλοσοφικών καταστροφών, έχουμε γίνει μάρτυρες της άφιξης ενός εντελώς νέου στοιχείου, αυτού της αποεδαφικοποιημένης σκέψης. Εννοώ τη σκέψη μιας αντικειμενοκεντρικής οντολογίας. Αυτό είναι επίσης, σε κάποιο βαθμό, το τέλος της φιλοσοφίας, το τέλος του κόσμου. Κατά συνέπεια, έχουμε ανάγκη από μια στρατηγική ζωής εσχατολογικού οπτιμισμού. Τι άλλο μπορεί να κάνει κανείς συνειδητοποιώντας ότι κάποια μυθική ουσία που ονομάζεται "κορονοϊός" εξαπλώνεται σαν ιός με τόσο ριζωματικό τρόπο; Στην πραγματικότητα, τώρα απομονώνομαι κι εγώ εξαιτίας αυτού του φαινομένου. Γι' αυτό και ο εσχατολογικός οπτιμισμός μπορεί να είναι το σημείο, η αφετηρία για να ζήσει κανείς και να κατανοήσει το σχήμα του πώς μπορεί να επιβιώσει. Να επιβιώνει και να ζει με προσανατολισμό σε κάτι άλλο από τη δεδομένη πραγματικότητα και την ψευδαίσθηση του κόσμου.

Στην πραγματικότητα, τώρα θα ήθελα να προχωρήσω στην ανάπτυξη του εσχατολογικού οπτιμισμού. Θέλω να ξεκινήσω με τον πλατωνισμό. Στη συνέχεια θα ασχοληθώ με την εμπειρία της φιλοσοφικής ρήξης (σμτ. με τον κόσμο των ψευδαισθήσεων) και την εμπειρία της πολιτικής επιστροφής στο σπήλαιο. Στα έργα του Πλάτωνα, ιδίως στη Πολιτεία, ένα από τα σημαντικά πράγματα που μου έκαναν εντύπωση είναι το θέμα του "δυστυχισμένου φιλοσόφου". Δυστυχισμένου από την άποψη της πλάνης. Αν θυμάστε το τέταρτο βιβλίο, υπάρχει ένα απόσπασμα που λέει ότι ο φιλόσοφος δεν θα είναι ποτέ ευτυχισμένος, θα είναι δυστυχισμένος. Ταυτόχρονα όμως θα προστατεύει ολόκληρη την Πόλη, θα εγγυάται την ευτυχία για όλες τις άλλες κοινωνικές τάξεις. Η ευτυχία δεν θα ανήκει στην τάξη των στοχαστών, γιατί θα ήταν πολύ πιο ευχάριστο γι' αυτούς να μείνουν μόνοι τους στη στοχαστική ενατένιση του υψηλότερου κόσμου. Από την άλλη πλευρά, η ευτυχία του φιλοσόφου θα είναι μέσα στη δυστυχία του˙ και όμως ολόκληρη η Πόλη θα είναι αρμονική. Η ισορροπία που είναι απαραίτητη για τη σωστή διαβίωση σε αυτή την Πόλη θα επιτευχθεί και θα τηρηθεί. Στην πραγματικότητα, αυτό είναι το πρώτο πράγμα που είναι αρκετά ανησυχητικό στην Πολιτεία του Πλάτωνα. Μα πώς; Θα είναι δυστυχισμένος ο φιλόσοφος; Ναι, θα είναι δυστυχισμένος, αλλά από την άποψη μιας ορισμένης απατηλής φύσης.

Το δεύτερο σημείο που είναι εξαιρετικά σημαντικό για ανάλυση, στην Πολιτεία του Πλάτωνα, είναι το έβδομο βιβλίο, ο μύθος του σπηλαίου. Νομίζω ότι δεν θα τον επαναδιηγηθώ, οι ακροατές είναι όλοι προετοιμασμένοι, νομίζω ότι γνωρίζουν καλά τον πλατωνισμό. Εδώ, στο μύθο του σπηλαίου, θα σας θυμίσω εν συντομία τι σημαίνει Πόλις (απάντηση στον Βλαντισλάβ, Πόλις είναι το ελληνικό κράτος). Όσον αφορά τον μύθο του σπηλαίου, όταν ο φιλόσοφος βγαίνει από το σπήλαιο, σπάει αυτά τα δεσμά, ανεβαίνει μέσα από την τελετουργία, ανεβαίνει μέσα από μια πομπή που φέρει λάβαρα, κάποιες τελετουργικές μορφές. Βγαίνει στο φως και τότε έχει ένα είδος Θεουργικής, μυστικιστικής εμπειρίας της συνειδητοποίησής του για το τι είναι πραγματικά αυθεντικό και τι όχι. Με άλλα λόγια, βιώνει μια ριζική ρήξη με την πραγματικότητα, την οποία θεωρούσε σε κάποιο βαθμό ως πραγματικότητα. Η πραγματικότητα που εγκατέλειψε αποδεικνύεται ότι είναι απατηλή. Μετά από αυτό, μετά τη σίγουρη ματιά του στον άλλο κόσμο, στον κόσμο του Αγαθού, στον κόσμο των ιδεών, είναι υποχρεωμένος να επιστρέψει στη σπηλιά. Και όπως θυμάστε, ο Σωκράτης λέει ότι αυτό είναι που διακρίνει τον φιλόσοφό μας από τους άλλους φιλοσόφους. Σε οποιαδήποτε άλλη Πόλη, η επιστροφή δεν θα ήταν απαραίτητη, αλλά στη δική μας Πόλη, λέει στον Γλαύκωνα, μια τέτοια επιστροφή είναι αναπόφευκτη και απαραίτητη. Και αυτή η στιγμή της επιστροφής στην ψευδαίσθηση για να δημιουργήσουμε ευτυχία σε αυτή την ψευδαίσθηση όχι για τον εαυτό μας, αλλά για τους άλλους - αυτή είναι η στιγμή του εσχατολογικού οπτιμισμού. Γνωρίζοντας λοιπόν ότι εκεί, ο χώρος "εκεί", ο χώρος "κάτω", ο χώρος του σπηλαίου είναι ο χώρος της ψευδαίσθησης. Το να επιστρέψεις εκεί και να προσπαθήσεις να ανοίξεις τα βλέφαρα, να αφαιρέσεις τα δεσμά των αιχμαλώτων - αυτό είναι σε κάποιο βαθμό αυτό που ονομάζω εσχατολογικό οπτιμισμό. Και πάλι, αυτή η έννοια του εσχατολογικού οπτιμισμού έχει μάλλον ποιητικό χαρακτήρα. Δεν ισχυρίζομαι ότι πρόκειται για μια φιλοσοφική έννοια. Είναι μάλλον μια τέτοια μεταφορική εικόνα που θα επιτρέψει να κατανοήσουμε ποια παραδειγματικά σημεία υπάρχουν στην ιστορία της φιλοσοφίας. Ένας τέτοιος εσχατολογικός οπτιμισμός είναι ένα είδος μεταφοράς που απλώς περιγράφει, από τη δική μου οπτική γωνία, μια τέτοια θλιβερή κάθοδο ενός φιλοσόφου πίσω σε αυτόν τον κόσμο.

Αν προχωρήσουμε σε ένα πιο ενδιαφέρον, πιο καυτό, ακόμα πιο μυστικιστικό θέμα όπως ο πλατωνισμός της καταφατικής και αποφατικής θεολογίας, θα βρούμε επίσης τη δήλωση ότι ο Θεός ή ο Ένας είναι ακατανόητος. Εδώ ερμηνεύω ήδη την καταφατική και την αποφατική μέσα από τα μάτια της νεοπλατωνικής σχολής σκέψης, δηλαδή του Πρόκλου και της ανάλυσης του σχολίου του Παρμενίδη (έκτο βιβλίο). Στο βιβλίο αυτό αναλύει την καταφατική και την αποφατική θεολογία. Εκεί υποστηρίζει ότι καταφατική είναι η θεολογία που μιλάει για το Ένα, τα κατηγορήματά του, ανεβάζοντας κάθε κατηγόρημα στον υψηλότερο βαθμό, δηλαδή στο πιο υπέροχο, στο πιο όμορφο, στο πιο ευφυές. Η αποφατική θεολογία μιλάει για τον Ένα, ο οποίος βρίσκεται στην άλλη πλευρά των πάντων (επέκεινα της ουσίας), στην άλλη πλευρά του κόσμου μας, στην άλλη πλευρά της ψευδαίσθησης. Δεν μπορεί να περιγραφεί με καμία λέξη, είναι απολύτως υπερβατικό.

Έτσι, όταν αναλύουμε τη στιγμή της επιστροφής του φιλοσόφου και του προσανατολισμού του στον κόσμο του Ενός, τότε το ζεύγος καταφατικής και αποφατικής θεολογίας είναι ένα είδος μοντέλου εσχατολογικού οπτιμισμού. Η αισιοδοξία σε αυτή την περίπτωση θα εκδηλωθεί μέσα από την αποδοχή της δυνατότητας να μιλάμε για το Ένα (δηλαδή την καταφατική). Παραδεχόμαστε ότι το Ένα μπορεί να είναι κάτι, κάποιο κατηγόρημα στον υπέρτατο βαθμό του, το πιο ωραίο. Το Καλό είναι το πιο όμορφο, το Καλό είναι το πιο έξυπνο. Ωστόσο, ταυτόχρονα, έχουμε κατά νου και αυτή την αποφατική πτυχή. Και αυτή η αποφατική πτυχή μας υπενθυμίζει ότι, ταυτόχρονα, είναι ακατανόητο. Έτσι, υπάρχει μια ορισμένη εσχατολογία. Εννοώ ότι υπάρχει κάποια στιγμή της πεπερασμένης εγγύτητάς του, από την άποψη ότι ο νους μας μπορεί να κατανοήσει το Ένα.

Ας περάσουμε σταδιακά στους νεοπλατωνικούς. Έχω ήδη αρχίσει να κινούμαι λίγο προς αυτούς μέσα από τη θέση του καταφατικού και του αποφατικού. Γενικά, ο Νεοπλατωνισμός στην ιστορία της φιλοσοφίας, από τη δική μου οπτική γωνία, αντιπροσωπεύει μια τέτοια εμπειρία της επιστροφής, της εμπειρίας της αναστροφής. Ο Shichalin, ένας ιστορικός της αρχαίας φιλοσοφίας, είχε ένα παράδειγμα διαίρεσης της αρχαίας φιλοσοφίας σε τρία στάδια που αντιστοιχούν σε τρεις φάσεις της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας, στη νεοπλατωνική τριάδα. Πρόκειται για τη μονή, την πρόοδο και την επιστροφή. Η μονή είναι η γαλήνη του Ενός μέσα στον εαυτό του. Πρόοδος είναι η μετάβαση του Ενός στον κόσμο, δηλαδή η δημιουργία του κόσμου, στην πραγματικότητα, σαν να πρόκειται για το θεϊκό ποτήρι. Αυτό είναι το ποτήρι του Ενός, το οποίο ξεχειλίζει. Σε αυτό το στάδιο, λαμβάνει χώρα η εξής διαδικασία της δημιουργίας του κόσμου: πρώτα εμφανίζεται ο νους, μετά η ψυχή, μετά ο κόσμος. Αντίστοιχα, η επιστροφή είναι η εμπειρία της επιστροφής. Η εμπειρία της επιστροφής της ύλης, της ύλης στην προέλευσή της. Πρόκειται για την εμπειρία της ανάβασης. Αυτή είναι η νεοπλατωνική τριάδα που εφαρμόζει ο Γιούρι Σιτσαλίν στη διαδικασία της ιστορικής φιλοσοφίας. Έτσι, από αυτή την άποψη, ο Πλάτωνας είναι γι' αυτόν ένα σημείο «μονομάθειας», το οποίο περιέχει ταυτόχρονα τα πάντα, δηλαδή όλα τα δόγματα, όλες οι πιθανές κατευθύνσεις σκέψης, όλες οι πιθανές αναγνώσεις είναι ενσωματωμένες σ' αυτό. Αν διαβάσουμε τον Πλάτωνα, ιδίως αν τον διαβάσουμε με μια δραματική προσέγγιση... Νομίζω ότι το κοινό του open lecture project Signum που άκουσε την Irina Protopopova, μια θαυμάσια πλατωνίστρια, καταλαβαίνει τι εννοώ με τη δραματική προσέγγιση της ανάγνωσης των έργων του Πλάτωνα. Αυτό σημαίνει ότι ο πλατωνισμός περιλαμβάνει όλα τα σημεία. Ενίοτε μπορεί να αντιφάσκουν μεταξύ τους. Για παράδειγμα, μπορούμε να δούμε τόσο την αναγνώριση όσο και την άρνηση του Ενός, όπως στο έργο του Παρμενίδη. Έτσι, σχεδόν τα πάντα μπορούν να συναχθούν από τη διδασκαλία του Πλάτωνα. Όπως ακριβώς οι νεοπλατωνικοί εξάγονται από αυτήν, έτσι και οι αντικειμενοκεντρικοί οντολόγοι μπορούν να συμπεραίνουν από αυτήν. Αν εξετάσουμε το δεύτερο μέρος του διαλόγου του Παρμενίδη, όπου αρνείται το Ένα και υπάρχουν μόνο τα Πολλά, καταλήγουμε τελικά στις μεταμοντέρνες έννοιες. Κατά συνέπεια, λοιπόν, ο Πλατωνισμός είναι ένας τέτοιος τεράστιος χώρος, μια πλατφόρμα, μια μυριάδα κινήσεων. Η πορεία στην ιστορική και φιλοσοφική διαδικασία, δηλαδή η πρόοδος, σύμφωνα με τον Shichalin, ερμηνεύεται ως κατακερματισμός του Πλατωνισμού. Με άλλα λόγια, πρόκειται για την αφαίρεση ορισμένων νέων κλάδων, ορισμένων εννοιών που σχετίζονται με τη ρητορική ή τη λογική του έργου του. Αυτός είναι ένας τέτοιος κατακερματισμός (με πιθανή εξαίρεση τον Νουμήνιο, διότι ο συγγραφέας αυτός είναι μάλλον πιο κοντά στη νεοπλατωνική παράδοση).

Επομένως, το τρίτο στάδιο στην εξέλιξη της ιστορίας της φιλοσοφίας, η επιστροφή σύμφωνα με τον Shichalin, είναι η επαναφορά στο δεύτερο στάδιο, δηλαδή η ακολουθία. Και εδώ ισχυρίζεται ότι οι νεοπλατωνικοί παίζουν ιδιαίτερο ρόλο. Απομακρύνονται από αυτόν τον κατακερματισμό και προσπαθούν, στο πλαίσιο της μυστικιστικής εμπειρίας, να αντιστρέψουν προς τα πάνω· προς το Ένα. Κατά συνέπεια, αυτή η ανάπτυξη της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας αποτελεί το υψηλότερο σημείο στην εξέλιξη της πλατωνικής αντίληψης. Σε αντίθεση ακόμη και με τον Πλάτωνα, έχει μια σαφέστερη ιεραρχία. Σε κάποιο βαθμό, ακόμη και όταν συναντάμε τα έργα του Πρόκλου Διαδόχου, συναντάμε μια τέτοια αυστηρή αναλυτική σκέψη, στην οποία θεωρείται ότι υπάρχει κάποια μυστικιστική ανώτερη Αρχή, η οποία κατοικεί στην άλλη πλευρά. Παρεμπιπτόντως, αυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία από την ανάγνωση του Πρόκλου. Προσπαθήστε να διαβάσετε, για παράδειγμα, πρώτα τον Βιτγκενστάιν και μετά να πάτε στον Πρόκλο, και θα δείτε ότι, στην πραγματικότητα, τα αναλυτικά τους έργα είναι αρκετά παρόμοια. Αλλά η δήλωση του Βιτγκενστάιν "Όπου δεν μπορεί κανείς να μιλήσει, γι' αυτό πρέπει να σιωπά" προέρχεται από τη θετικιστική άποψη. Ενώ η ίδια δήλωση του Πρόκλου εκδηλώνεται από τη σκοπιά της αποφατικής θεολογίας. Έτσι, οι νεοπλατωνικοί διέπρεψαν στη συστηματοποίηση του λόγου του Πλάτωνα. Η εμπειρία τους από την παράξενη αποδοχή του κόσμου είναι εξαιρετικά σημαντική εκεί. Ο Πλωτίνος, όταν μιλούσε στους μαθητές του, ομολογούσε ότι ντρεπόταν πολύ για τη γέννησή του, γι' αυτή την εκδήλωση της ύλης. Είπε ότι ήταν οδυνηρό γι' αυτόν. Ταυτόχρονα ο Πλωτίνος, αν αναλύσουμε προσεκτικά τα έργα του, δεν απορρίπτει αυτή την εκδήλωση της ύλης στον κόσμο. Από την άλλη πλευρά, θεωρεί ότι είναι απαραίτητη προκειμένου να ξεκινήσει η ανάβαση. Στο βαθμό αυτό, ο Πλωτίνος είναι και εσχατολογικός οπτιμιστής. Εγώ εκδηλώνομαι εδώ. Αλλά αυτό το "εδώ" είναι πεπερασμένο, αυτό το "εδώ" είναι καταστροφικό, αυτό το "εδώ" είναι φθαρτό. Έχει την ικανότητα να φθείρεται, καθώς και την ικανότητα να ελκύει και να καταστρέφει. Και αυτό το "εδώ" είναι προσωρινό. Κατά την ανάβαση, με την επιστροφή ("ανάβαση" είναι ένας πολύ σημαντικός όρος για τη νεοπλατωνική φιλοσοφία), σε αυτή την αναρρίχηση στη σκάλα των αρετών, στη σκάλα των επιστημών, ή στις προσφορές προσευχής στους θεούς, σε κάθε επίπεδο στον νεοπλατωνισμό, υπάρχει ένα είδος σαφούς και της σύνδεσης του Θεού με αυτό το επίπεδο.  Δηλαδή, ο νους, οι ενάδες, η ψυχή, ο χώρος. Αυτό τον διαφοροποιεί ιδιαίτερα από τον Πλάτωνα. Κάθε μία από αυτές τις υποστάσεις έχει τον δικό της θεό. Η συνεπής πίστη του Πλωτίνου στην άνοδο είναι εσχατολογικός οπτιμισμός. Είμαστε ριγμένοι στον κόσμο, αλλά μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε αυτήν την  κατάσταση ως ευκαιρία. Έτσι, η απελευθέρωση είναι αναγκαία. Η εμπειρία μιας μυστικιστικής εξόδου από το περίγραμμα της ίδιας της περατότητας είναι αναγκαία. Αυτή η μυστικιστική εμπειρία είναι η εμπειρία της θεουργίας, δηλαδή η εμπειρία της ρήξης με το άτομο, η εμπειρία της μετάβασης στο υπερκόσμιο βασίλειο. Όπως θυμάστε, η νεοπλατωνική φιλοσοφία περιλάμβανε τόσο πιο ορθολογιστικές όσο και πιο μυστικιστικές σχολές. Για παράδειγμα, η σχολή της Περγάμου, μέλος της οποίας ήταν ο αυτοκράτορας Ιουλιανός, συνδέθηκε με τακτικές μυστηριακές εμπειρίες εμπνευσμένες από τα έργα των ανατολικών μυστικιστών και του Ερμή του Τρισμέγιστου κ.λπ. και, κατά συνέπεια, με ερμητικά έργα. Αυτή η εμπειρία της ρήξης, η μυστηριακή, η εμπειρία της περατότητας του εαυτού μας απέναντι σε κάτι άγνωστο, το οποίο είναι άπειρο, είναι εξαιρετικά σημαντική για τον νεοπλατωνισμό.

Θα ήθελα να ξεχωρίσω την εγελιανή φιλοσοφία ως την επόμενη σημαντική φάση στην εξέταση του εσχατολογικού οπτιμισμού. Σήμερα δεν θα εξετάσουμε ολόκληρο το σύμπλεγμα της νεοπλατωνικής επιρροής στη μετέπειτα ιστορία και φιλοσοφία. Ούτε θα σταθούμε στην αποφατική θεολογία στη χριστιανική θεολογία του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη. Βασικά, τέτοια προβλήματα όπως ο χριστιανικός μυστικισμός, νομίζω ότι αξίζουν μια ολόκληρη διάλεξη. Δεν θα τα θίξουμε ούτε σήμερα, για να μην μπερδευτούμε. Θα προχωρήσω στον Χέγκελ για να καταδείξω αυτό που θεωρώ ότι είναι ο εσχατολογικός οπτιμισμός στο εγελιανό μοντέλο ή σύστημα. Εδώ, βέβαια, η διαλεκτική του δούλου και του αφέντη και το μοτίβο του "η ζωή ως τρόπος να υπομείνουμε τον θάνατο" είναι το επίκεντρο της προσοχής μας. Στην ουσία, για να το θέσω απλά, υπάρχουν δύο τύποι συνείδησης: αυτός της συνείδησης του δούλου και αυτός του αφέντη. Ο αφέντης διαφέρει από τον δούλο στο ότι αναλαμβάνει το ρίσκο να αντιμετωπίσει τον θάνατο, ενώ ο δούλος παραδίδει την ελευθερία του στον αφέντη, επειδή ο αφέντης αναλαμβάνει ο ίδιος αυτή τη συνάντηση με τον θάνατο. Πρόκειται λοιπόν για εσχατολογική σκέψη, και ο εσχατολογικός οπτιμισμός του Χέγκελ συνδέεται άμεσα με την έννοια του θανάτου και τη στάση απέναντί του. Ένας σκλάβος δεν είναι εσχατολογικός οπτιμιστής. Θυμηθείτε, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ είχε ένα τόσο ενδιαφέρον μοτίβο που ακουγόταν κάπως έτσι: "Η απουσία εσχατολογικής σκέψης είναι μια καθαρή μορφή μηδενισμού". Έτσι, ο εγελιανός δούλος δεν έχει αυτή την εσχατολογική σκέψη, δηλαδή δεν πιστεύει στο πεπερασμένο, αρνείται να αντιμετωπίσει αυτό το πεπερασμένο, αρνείται να αντιμετωπίσει τον θάνατο. Εμπιστεύεται την ελευθερία του στον αφέντη, έτσι ώστε ο αφέντης να αντιμετωπίσει τον θάνατο γι' αυτόν. Ξέρετε, μου θυμίζει ακόμη και λίγο τον σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος, στην πραγματικότητα, αρχίζει να εμπιστεύεται σε μεγαλύτερο βαθμό τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ανοίγεται σε αυτά τα μέσα προκειμένου αυτά να τον διαμορφώσουν. Με άλλα λόγια, "αν όλοι πεθάνουν από τον κορονοϊό, τότε πεθαίνω κι εγώ, όπως λένε εκεί˙ αν δεν πεθάνουν από αυτόν, τότε είναι εντάξει". Αυτό το συναντάμε και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στη σύγχρονη φιλοσοφία, διότι, για παράδειγμα, το μοντέλο της παθητικής αποδοχής της ύλης, της υποταγής σε αυτήν είναι επίσης μια από τις επιλογές για την απόρριψη του θανάτου. Η αποδοχή μιας αντικειμενοκεντρικής οντολογίας συνδέεται, στην πραγματικότητα, σε κάποιο βαθμό με αυτή τη συνείδηση του δούλου. Δεν πρόκειται για δήλωση βούλησης, πρόκειται για δήλωση αναβολής και ανάθεσης στην ύλη του δικαιώματος να αντιμετωπίσει τον θάνατο. Ακόμα κι έτσι. Κατά συνέπεια, το εγελιανό σύστημα που εκφράζεται στον τύπο "η ζωή ως τρόπος να υπομείνουμε τον θάνατο" αποτελεί θεμέλιο για αυτή τη θέση εσχατολογικού οπτιμισμού. Και στο εγελιανό σύστημα, αυτό συνδέεται άμεσα με την έννοια του "αφέντη".

Στη συνέχεια, ας περάσουμε στη φιλοσοφία του Νίτσε, στον μηδενισμό του Νίτσε και στην αντίληψή του για τον άνθρωπο ως βέλος που ρίχνεται στην άλλη πλευρά. Στον νιτσεϊσμό, μου φαίνεται, αυτή ακριβώς η κραυγή της ψευδαίσθησης, η κραυγή του τελευταίου ανθρώπου, εκδηλώνεται πιο καθαρά και πιο απελπισμένα. Όπως από έναν άνθρωπο που δεν είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει τον θάνατο. Ο τελευταίος άνθρωπος ανοιγοκλείνει τα μάτια και λέει ότι είναι ευτυχισμένος. Δείξε μας τον χορευτή του σχοινιού. Ταυτόχρονα, ο υπεράνθρωπος είναι εκείνη η βουλητική πράξη που, ξεκινώντας από την όχθη της ψευδαίσθησης, κατευθύνει την βουλητική του χειρονομία, την πρόθεσή του προς μια άλλη όχθη, την άγνωστη όχθη. Στην πραγματικότητα, σε αυτή την εκούσια απόφαση, σε αυτή την ταύτιση του Νίτσε με την εκούσια ανάγκη να ξεπεραστεί το ανθρώπινο, υπάρχει αισιοδοξία, γιατί δεν υπάρχει βεβαιότητα για το πού πετάει αυτό το βέλος, πού κατευθύνεται, πού κοιτάζει.

Πρόκειται για μια χειρονομία που κατευθύνεται στο τίποτα· μια χειρονομία που κατευθύνεται εκεί όπου δεν υπάρχουν πόλοι, δεν υπάρχουν ορίζοντες, δεν υπάρχουν παράλληλοι. Κατά συνέπεια, στα έργα του Νίτσε, ο εσχατολογικός οπτιμισμός εκδηλώνεται, κατά τη δική μου οπτική γωνία, ακριβώς σε αυτή την αποδοχή της απατηλής φύσης του περιβάλλοντος κόσμου, της απατηλής φύσης και της πλήρους ασημαντότητας του τελευταίου ανθρώπου που ανοιγοκλείνει τα μάτια. Αυτός ο άνθρωπος παραπαίει, και σε αυτή την απολύτως αβάσιμη, φαινομενικά αδικαιολόγητη πράξη του να καλέσει σε αναχώρηση και να εκτοξεύσει αυτό το βέλος προς την απέναντι όχθη. Και κανείς δεν γνωρίζει ποια είναι η απέναντι όχθη, οπότε πρόκειται για κάποιου είδους εκούσια πράξη υπέρβασης του πεπερασμένου της ψευδαίσθησης.

Στη συνέχεια, θα ήθελα να περάσω σε έναν εξαιρετικό Ρουμάνο φιλόσοφο, τον οποίο εκτιμώ πραγματικά. Μιλάω για τον Emil Cioran. Ήταν κοντά στον Eugène Ionesco και στον Mircea Eliade. Ακόμα και όταν διάβασα σήμερα μια σύντομη αναφορά από μια φιλοσοφική εγκυκλοπαίδεια γι' αυτόν, έλεγε ότι επηρεάστηκε από τους πολιτισμικούς πεσιμιστές, όπως ο Άρθουρ Σοπενάουερ, ο Φρίντριχ Νίτσε και ο Λούντβιχ Κλάγκες. Μου άρεσε η έννοια του "πολιτισμικού πεσιμισμού". Κατά συνέπεια, τα έργα του Emil Cioran διακρίνονται από την απελπισία τους. Παρεμπιπτόντως, θα ήθελα να ζητήσω από τα μέλη του ακροατηρίου, που ακούνε τη διάλεξή μου αυτή τη στιγμή, να γράψουν στο chat αν γνωρίζουν τον Emil Cioran. Αναρωτιέμαι γιατί, για παράδειγμα, εγώ έμαθα γι' αυτόν για πρώτη φορά στη Γαλλία. Γνωρίζω ότι δεν έχουν μεταφραστεί τόσα πολλά από τα έργα του στα ρωσικά. Μόνο το «Anathemas and Admirations» έχει μεταφραστεί, απ' όσο γνωρίζω. Βλέπω ότι το κοινό δεν είναι εξοικειωμένο μαζί του. Έχετε ακούσει ποτέ γι' αυτόν; Το βρήκα. Είναι ένας Ρουμάνος μηδενιστής, ένας μάλλον εύθραυστος άνθρωπος. Τα έργα του είναι γραμμένα ως αφορισμοί, αρκετά θλιβερό. Θα παραθέσω αυτόν που χρησιμοποιήθηκε στην ανακοίνωση της διάλεξής μου. "Σε έναν πλανήτη που έχει γαγγραινοποιηθεί, θα έπρεπε να απέχουμε από το να κάνουμε σχέδια, αλλά τα κάνουμε ακόμα, καθώς η αισιοδοξία είναι, ως γνωστόν, το αντανακλαστικό ενός ετοιμοθάνατου ανθρώπου". Στην πραγματικότητα, είχε μια μάλλον ενδιαφέρουσα... Επιτρέψτε μου να μοιραστώ αυτό το απόσπασμα στη συνομιλία. Είχε μια μάλλον ασυνήθιστη ζωή. Στην πραγματικότητα μεγάλωσε σε μια θρησκευτική ατμόσφαιρα και, αρχικά, ασχολήθηκε με θρησκευτικές σπουδές. Στη συνέχεια, το περιβάλλον του άλλαξε και έπεσε κάτω από την επιρροή του Σοπενάουερ, του Νίτσε και του Κλάγκες, έγινε ένα είδος μηδενιστή και επέζησε από τον πόλεμο. Μετά από αυτό, δημοσίευσε διάφορα βιβλία, δηλαδή το " All Gall Is Divided ", το " The Trouble with Being Born " και το "Anathemas and Admirations ". Όλα τους είναι γραμμένα σε αφοριστικό ύφος. Ο τρόπος γραφής του είναι παρόμοιος με αυτόν του Βασίλι Ροζάνοφ. Στον τύπο του εσχατολογικού οπτιμισμού του Cioran, όπως μου φαίνεται, υπάρχουν δύο συνιστώσες. Από τη μία πλευρά, υπάρχει η αποδοχή της απατηλής φύσης αυτού του κόσμου, η αποδοχή του πεπερασμένου, του απόλυτου παράδοξου χαρακτήρα του και της απουσίας οποιασδήποτε διεξόδου από αυτόν. Με άλλα λόγια, γράφει ότι υπάρχει σε έναν κόσμο που είναι καταδικασμένος. Όλοι είμαστε καταδικασμένοι. Είμαστε όλοι θύματα αυτής της καταδίκης. Δεν υπάρχει διέξοδος από εδώ, δεν υπάρχει τρόπος να ανέβουμε και να κατέβουμε, διότι "είμαστε καταδικασμένοι και σταυρωμένοι στο σταυρό της ερμηνείας", γράφει ο Cioran. Αλλά, ταυτόχρονα, λέει ότι η αισιοδοξία είναι ένα είδος σπασμού, ένας σπασμός του θανάτου που είναι απαραίτητος για να διατηρηθεί με κάποιον τρόπο το καθεστώς αυτού του σύμπαντος. Ισχυρίζεται ότι αυτή η αισιοδοξία συνιστά στην πραγματικότητα τον κόσμο που είναι σαν τον σπασμό ενός ετοιμοθάνατου. Ωστόσο, στην πραγματικότητα πρόκειται για την υγιή εκδήλωση και αντίδραση στο ανούσιο του κόσμου στον οποίο είμαστε ριγμένοι. Ο Cioran, στην πραγματικότητα, δεν έχει καμία θρησκευτική πτυχή στα γραπτά του. Δεν υπάρχει κανένα σωτηριολογικό δόγμα που θα μπορούσε να αλλάξει την αντίληψή του και να προσθέσει κάποιο κάλεσμα να εγκαταλείψουμε αυτό το σύμπαν, να κάνουμε μια εκούσια ρίψη από αυτό το σύμπαν προς το Απόλυτο. Του λείπει αυτή η υπερβατικότητα. Παρ' όλα αυτά, στοχάζεται επάνω σε αυτά τα τόσο κρίσιμα ζητήματα: την απατηλή φύση του κόσμου, το απόλυτα ανούσιο των πάντων, την κούραση ως παράγοντα της ανθρώπινης ύπαρξης, και αυτό της αισιοδοξίας ως σπασμό ενός ετοιμοθάνατου. Επομένως, ο Cioran, κατά τη γνώμη μου, είναι εξαιρετικά σημαντικός για την κατανόηση του εσχατολογικού οπτιμισμού. Στην πραγματικότητα, η έννοια του εσχατολογικού οπτιμισμού ήρθε στο μυαλό μου αφού διάβασα τον Cioran το 2013 ή το 2012. Στη συνέχεια άρχισα να συναντώ αυτή την απελπισία και την έννοια του πεπερασμένου μαζί με την ανάγκη για μια αισιόδοξη, ισχυρή στάση απέναντι σε αυτό το τέλος, σε άλλα φιλοσοφικά έργα.

Ένα άλλο έργο που αξίζει να αναφερθεί είναι «Το πέρασμα του δάσους» του Ernst Jünger. Νομίζω ότι έχετε δει το εξώφυλλό του. Στην πραγματικότητα, έχει εκδοθεί πρόσφατα στα ρωσικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με λαμπρά σχόλια από τον Alexander Mikhailovsky. Σας συνιστώ ανεπιφύλακτα να εξοικειωθείτε με αυτό το βιβλίο. Πρόκειται για ένα παλιό κείμενο του Γιούνγκερ, που πρωτοεκδόθηκε το 1955, όπου εστιάζει στο θέμα της "φυγής για το δάσος". Λέει ότι έρχεται μια εποχή για αρκετούς ανθρώπους, όπου ο άνθρωπος πρέπει να έρθει σε ρήξη με το δεδομένο, με μια τέτοια ορισμένη απελπισία του κόσμου γύρω του. Καλείται σε κάποια αντίσταση, να μπει στη μάχη, να υψωθεί πάνω από την απατηλή πραγματικότητα που παρακολουθούμε. Ο Γιούνγκερ έχει ακριβώς ένα τέτοιο, ενδιαφέρων μοτίβο στο «Πέρασμα του δάσους». Θα το παραθέσω: "αυτή είναι η αποφασιστικότητα του επαναστάτη του δάσους να αντισταθεί και η πρόθεσή του να δώσει τη μάχη, όσο κι αν είναι απελπιστική". Λέει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος ρίχνεται σε έναν χώρο στον οποίο η τεχνολογία και η ύλη τον καταστρέφουν ουσιαστικά. Ο άνθρωπος αυτός χάνει τη θέληση της εξέγερσης και της κυριαρχίας του μπροστά στην υλικότητα και την ψευδαίσθηση. Συνεχίζει υποστηρίζοντας ότι είναι απαραίτητο να επαναστατήσουμε ενάντια στον σύγχρονο κόσμο, να καβαλήσουμε αυτή την πραγματικότητα, να την υποτάξουμε , να φύγουμε για το δάσος. Παρεμπιπτόντως, το τι εννοεί με τον όρο "δάσος" είναι πολύ ενδιαφέρον. Δεν εννοεί τη φυσική απόσυρση στο δάσος. Δεν πρόκειται για κάποιο είδος ανταρτοπόλεμου. Ούτε είναι η διολίσθηση σε εκείνο το χώρο όπου δεν βασιλεύει αυτή η ψευδαίσθηση. Γιατί στην πραγματικότητα έχει κανείς αυτή την ψευδαίσθηση μέσα του. Το δάσος είναι κάτι διαφορετικό. Έχει να κάνει με το να βρίσκεται κανείς στο κέντρο αυτής της ψευδαισθητικής φύσης, στο κέντρο της απατηλής απόλυτης πραγματικότητας που απορροφά το άτομο μέσω της τεχνολογίας, μέσω της λεγόμενης Μεγαμηχανής, όπως θα μπορούσε να το είχε ονομάσει ο Μάρτιν Χάιντεγκερ και πράγματι το έκανε. Ο άνθρωπος πρέπει να αναπτύξει έναν ορισμένο άξονα, ο οποίος θα αντιπαραβάλλει την ψευδαίσθηση και τον κόσμο γύρω του. Αυτός είναι ο άξονας της εξέγερσης, ο άξονας της φυγής για το δάσος. Έχει μια ενδιαφέρουσα μεταφορά για αυτόν που φεύγει για το δάσος - μια μεταφορά ενός Πλοίου. Όταν ένας Έλληνας θεός, ο Διόνυσος, αντιμετωπίζει τους εχθρούς του πάνω στο πλοίο, είναι, κατά κάποιον τρόπο, στην ουσία μια σύγκρουση δύο στοιχείων: του δάσους (ξύλινο πλοίο) και του νερού. Αρχίζει κυριολεκτικά να καλλιεργεί το δάσος πάνω σε αυτό το Πλοίο. Ο κισσός ανθίζει και αυτό τον βοηθά να νικήσει τους εχθρούς του. Ο Γιούνγκερ χρησιμοποιεί αυτή τη μεταφορά για να τονίσει την ανάγκη του ανθρώπου να παραμείνει στην πραγματικότητα όπου του δίνεται, όπου εκδηλώνεται, όπου γεννιέται. Ταυτόχρονα, όμως, οικοδομεί μια τέτοια υπερβατική βουλητική αρχή, η οποία θα απορρίψει αυτή την ψευδαίσθηση και θα τη διαπεράσει και θα την καταστρέψει.

Παρόμοιες έννοιες συναντάμε ασφαλώς και στα γραπτά των παραδοσιοκρατών. Πρώτα απ' όλα, μου έρχεται στο μυαλό ο Ιούλιος Έβολα και η αντίληψή του για την "ιππασία της τίγρης" και τον "διαφοροποιημένο άνθρωπο". Αυτή είναι η ίδια ιδέα που χρειάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος, ο οποίος, στην πραγματικότητα, επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την ύλη, από αυτή την τεχνολογία που τον καταπιέζει, τον αναγκάζει να ακολουθήσει τις επιθυμίες του. Τις επιθυμίες, οι οποίες, στην πραγματικότητα, είναι επεμβατικές, τις επιθυμίες των άλλων ανθρώπων που επιβάλλει η καταναλωτική κοινωνία. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη να υποτάξει αυτή την απατηλή φύση. Αυτή η ψευδαίσθηση πρέπει να ξεπεραστεί, να υποβληθεί σε μια πράξη ριζικής υπέρβασης. Έτσι, ο άνθρωπος βρίσκεται, κατά κάποιον τρόπο, σε αυτόν τον κόσμο. Ωστόσο, ταυτόχρονα, το πιο σημαντικό σημείο εστίασης της αντίληψης, της κατανόησης και της επίγνωσής του για αυτόν τον κόσμο είναι ακριβώς αυτή η επίγνωση του πεπερασμένου του και της έλλειψης οντολογικής υπόστασης αυτής της ψευδαίσθησης. Κατά συνέπεια, πρέπει να υπάρχει μια θετική βουλητική στάση, μια ορισμένη ένδειξη απότομης ρήξης με αυτή την ψευδαίσθηση. Ο Έβολα το ονομάζει la rottura del livello - "σπάσιμο του επιπέδου".

Έτσι, εν ολίγοις, αν εξετάσουμε εκείνους τους φιλοσόφους που ανέφερα σήμερα, μπορούμε να βρούμε αυτή την εμπειρία του εσχατολογικού οπτιμισμού σε όλα τους τα έργα. Θα ήθελα να συνοψίσω τι εννοώ με τον όρο "εσχατολογικός οπτιμισμός". Σήμερα, εξετάσαμε διάφορες έννοιες από τον Πλάτωνα μέχρι τον Ιούλιο Έβολα. Κάθε μία από αυτές αξίζει μια ολόκληρη διάλεξη, αλλά ας προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τα βασικά κριτήρια που μπορούν να εντοπιστούν σε όλες αυτές τις διδασκαλίες.

Πρώτον, η εσχατολογική αισιοδοξία συνδέεται με την παραδοχή ότι ο υλικός κόσμος, ο δοσμένος κόσμος, ο κόσμος που σήμερα δεχόμαστε ως πραγματικότητα είναι απατηλός. Έχουμε επίσης επίγνωση του πεπερασμένου του. Δεύτερον, είμαστε αισιόδοξοι σχετικά με αυτό το πεπερασμένο. Δεν παραιτούμαστε από αυτό το πεπερασμένο. Αντιθέτως, μιλάμε για την ανάγκη να το ξεπεράσουμε. Στα διάφορα δόγματα, αυτή η περατότητα μπορεί να ξεπεραστεί με διαφορετικούς τρόπους. Για παράδειγμα, στον Πλατωνισμό, μπορεί να ξεπεραστεί με τη στροφή προς το υπερκόσμιο Ένα, προς τον κόσμο, που είναι στην άλλη πλευρά της ουσίας, με την υιοθέτηση της αποφατικο-μυστηριακής οδού. Αυτή η αισιοδοξία θα μπορούσε να εκδηλωθεί στην πολιτική σφαίρα. Για παράδειγμα, όπως στον Πλατωνισμό, όταν ο φιλόσοφος επιστρέφει στον πεπερασμένο κόσμο για να υπηρετήσει το μη πεπερασμένο, δηλαδή το άπειρο. Στον νεοπλατωνισμό, η εμπειρία του εσχατολογικού οπτιμισμού συνεπάγεται σταδιακή άνοδο κατά μήκος της ιεραρχίας των αρετών και συστηματοποίηση των αρχών της ψυχής. Πρέπει κανείς να καλλιεργήσει την ψυχή του ξεκινώντας από τις χαμηλότερες αρετές προς τις υψηλότερες και, έχοντας φτάσει στην υψηλότερη αρετή, να βγει, κατά κάποιον τρόπο, από αυτή την πεπερασμένη κατάσταση του κόσμου, μέσω μιας θεουργικής, μυστικιστικής πράξης. Το ίδιο ισχύει και για την πολιτική. Στην πολιτική φιλοσοφία του νεοπλατωνισμού, η οποία, παρεμπιπτόντως, είναι εμμέσως παρούσα στους μεταγενέστερους πλατωνικούς, και σαφέστερα παρούσα στους πρώτους νεοπλατωνικούς και στον Πλωτίνο, συνδέεται με τις πολιτικές αρετές. Οι τελευταίοι συνεργάστηκαν με τους πολιτικούς. Για παράδειγμα, το σχέδιο της Πλατωνόπολης του Πλωτίνου είναι απίστευτα ενδιαφέρον παρά το γεγονός ότι ο Πλωτίνος φαίνεται να οικοδομεί πάνω σε αυτόν τον κόσμο και να τον αποστρέφεται. Παρ' όλα αυτά, κατασκευάζει ή προσπαθεί να κατασκευάσει ένα ιδανικό βασίλειο. Και ο Πρόκλος συνεργάστηκε με πολιτικούς συμβούλους στην Αθήνα, για το οποίο, παρεμπιπτόντως, εξορίστηκε. Αυτό δείχνει ότι, στον νεοπλατωνισμό, αυτή η εμπειρία του εσχατολογικού οπτιμισμού μπορεί να εκδηλωθεί μέσω της άσκησης πολιτικής βούλησης και της πολιτικής υπηρεσίας. Στο εγελιανό σύστημα, η εμπειρία του εσχατολογικού οπτιμισμού εκδηλώνεται μέσω της έννοιας του θανάτου και της εναντίωσης στον θάνατο στο πλαίσιο της λογικής του Αφέντη. Εκεί μπορούμε να βρούμε ένα τέτοιο ασυμβίβαστο "όχι" στον θάνατο, ενώ πηγαίνουμε στη μάχη με τον θάνατο. Αντίθετα, η συνείδηση του σκλάβου είναι ακριβώς αυτή της μη εσχατολογικής και μη αισιόδοξης φύσης, δηλαδή είναι πεσιμισμός, αλλά όχι εσχατολογικός πεσιμισμός. Η ίδια η εναλλακτική του εσχατολογικού οπτιμισμού, ή μάλλον το αντίθετό του, δεν είναι ο εσχατολογικός πεσιμισμός, αλλά αυτή η συνείδηση του σκλάβου. Σύμφωνα με τον Νίτσε, ο εσχατολογικός οπτιμισμός είναι μια έννοια που εκδηλώνεται από αυτή την εκούσια έκσταση, την έξοδο από τον εαυτό μας, την έξοδο από μια ψευδαίσθηση της πραγματικότητας. Ο Cioran θεωρεί αυτή την εσχατολογική αισιοδοξία ως απείρως απελπιστική. Ταυτόχρονα, αντιλαμβάνεται αυτή την αισιοδοξία ως τον σπασμό ενός ετοιμοθάνατου, δηλαδή κάποια εμπειρία εκστατικής εξόδου από το σώμα, όταν το άτομο βρίσκεται κοντά στον θάνατο, δηλαδή ένα είδος διάσεισης. Αντίστοιχα, στο εβολιστικό δίδαγμα, αυτή η αισιοδοξία εκδηλώνεται μέσα από ένα τέτοιο παραδοσιακό μανιφέστο της διάρρηξης του επιπέδου, ή της υποταγής της ύλης στη δική της θέληση, δηλαδή της "ιππασίας της τίγρης". Οι δραστηριότητες που αποσκοπούν στο σπάσιμο του επιπέδου, δηλαδή αυτό το άκρο, υπακούει σε μια πράξη βούλησης. Στην πραγματικότητα, ο Ernst Jünger γράφει επίσης στο "Πέρασμα του Δάσους" (το βιβλίο που συνιστώ ανεπιφύλακτα να διαβάσετε) για αυτή την υποταγή στο "εδώ και τώρα", δηλαδή στο να είσαι στον κόσμο. Δεν εννοεί να τον εγκαταλείψουμε, αλλά να βρισκόμαστε μέσα σε αυτόν και να υποτασσόμαστε σε αυτόν. Αυτά είναι τα κύρια σημεία που εξετάσαμε σήμερα.

Θα ήθελα να τελειώσω τη διάλεξή μου με το ίδιο απόσπασμα του Ρενέ Γκενόν "το "τέλος ενός κόσμου" δεν είναι και δεν μπορεί ποτέ να είναι παρά το τέλος μιας ψευδαίσθησης".

Και τώρα βλέπω ήδη ότι υπάρχουν πολλές ερωτήσεις στη συζήτηση, γι' αυτό θα τις απαντήσω μία προς μία.

Ερώτηση: Είναι η χριστιανική στάση απέναντι στο θάνατο εκδήλωση της νοοτροπίας του δούλου;

Ντάρια: Όχι, δεν το νομίζω. Στην πραγματικότητα, ο χριστιανισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τη νεοπλατωνική διδασκαλία. Επιπλέον, η χριστιανική αποφατική θεολογία, για παράδειγμα, βασίστηκε εξ ολοκλήρου σε νεοπλατωνικά κείμενα. Ήταν ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης που έγραψε στην πραγματεία του για τη μυστική θεολογία ότι πρέπει να υπερβούμε αυτά τα καταφατικά χαρακτηριστικά του Θεού και να προχωρήσουμε σε αυτή την αποφατική ενατένιση. Βασικά, ανάλογα με τις εκδοχές του χριστιανισμού, μπορεί επίσης να ερμηνευτεί με διαφορετικούς τρόπους. Αν μιλάμε για ένα συγκεκριμένο είδος αιρέσεων ή για συγκεκριμένα τάγματα, μπορεί να υπάρχουν διαφορετικές δοξασίες. Παρ' όλα αυτά, η χριστιανική στάση ή, σε κάποιο βαθμό, ο ίδιος ο χριστιανισμός είναι εσχατολογικός οπτιμισμός. Υπάρχει κάποια αποδοχή του τέλους του κόσμου, κάποια αναγνώριση ότι όλα όσα μας περιβάλλουν δεν είναι γνήσια, αλλά έχουμε ξεχάσει τον αληθινό κόσμο, έχουμε εκδιωχθεί από εκεί. Ταυτόχρονα, υπάρχει κάποια ανάγκη για μια τέτοια θετική βουλητική στάση απέναντι στο τέλος των ψευδαισθήσεων. Μου φαίνεται ότι η ιδανική φόρμουλα είναι η φόρμουλα των μοναχών του Αγίου Όρους, την οποία συνέγραψε ο Σιλουανός ο Αθωνίτης: "Κράτα το νου σου στην κόλαση και μην απελπίζεσαι". Αυτή είναι μια τέτοια κατάσταση του νου όταν έχεις επίγνωση του θανάτου, αλλά δεν απελπίζεσαι. Με αυτή ακριβώς την πράξη του να μην απελπίζεται ο άνθρωπος προσπαθεί να σώσει την ψυχή του, προσπαθεί να προσευχηθεί στον Θεό για να σωθεί. Αυτό σημαίνει ότι δεν συμβιβάζεται με τον θάνατο. Ούτε παραχωρεί την απόφαση για τον θάνατό του σε κανέναν. Αυτό σημαίνει ότι αποδέχεται αυτόν τον θάνατο βαθιά μέσα του, κρατάει το μυαλό του στην κόλαση και δεν απελπίζεται. Αυτή είναι η απάντησή μου στην πρώτη ερώτηση σχετικά με τη χριστιανική στάση απέναντι στο θάνατο και την εκδήλωση της νοοτροπίας του δούλου.

Διάβασα ό,τι μεταφράστηκε στα ρωσικά ... ναι, στην πραγματικότητα, τα έργα του Τσιόραν δεν δημοσιεύτηκαν τόσο πολύ στη Ρωσία. Ωστόσο, είχα μια αρκετά μεγάλη συλλογή των έργων του στα γαλλικά. αν και μου φαίνεται ότι το " Anathemas and Admirations" είναι αρκετό για να γνωρίσει κανείς τη φιλοσοφία του.

Κάποιος αναφέρει τον Άμλετ. Ναι, πολύ σωστά. Πράγματι, υπάρχει κάτι τέτοιο, υπάρχει μια ομοιότητα.

Η ρήξη με την ψευδαίσθηση του κόσμου και το άλμα στο άγνωστο δεν συνοδεύεται περισσότερο από φόβο και απόγνωση παρά από αισιοδοξία, έτσι δεν είναι; Ναι, συνοδεύεται από αυτά τα συναισθήματα, ακριβώς. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό του εσχατολογικού οπτιμισμού. Από τη μία πλευρά είναι απελπισμένη· από την άλλη, διατηρεί ακόμη κάποια ελπίδα για σωτηρία. Στην πραγματικότητα, το άλμα είναι μια απόφαση να πηδήξεις με την ελπίδα ότι υπάρχει κάτι, αλλά ταυτόχρονα με τη συνειδητοποίηση ότι δεν υπάρχει. Ο Cioran έγραψε για αυτό το άλμα στο άγνωστο, που συνοδεύεται από φόβο και απελπισία, με μεγαλύτερη ακρίβεια. Ναι, παρουσιάζει μια πιο απελπισμένη εκδοχή του. Όπως το έβλεπαν οι Πλατωνικοί, οι Νεοπλατωνικοί ή ο Χέγκελ, αυτό το άλμα μάλλον δεν συνοδεύεται από φόβο, αλλά από αισιοδοξία. Αλλά αυτές είναι επίσης διαφορετικές εκδοχές του εσχατολογικού οπτιμισμού· μπορεί να είναι διάφορες.

Ερώτηση: Κατά τη γνώμη σας, ο εσχατολογικός οπτιμισμός είναι εγγενής στη ρωσική συμβολιστική ποίηση; Μιλήσατε για την κατανόηση του Έβολα και του Γιούνγκερ σχετικά με τη δύναμη της τεχνολογίας πάνω στον άνθρωπο. Ο Ρώσος ποιητής Feodor Sologub έχει ένα ποίημα "Η κούνια του διαβόλου" με σχεδόν την ίδια ιδέα. 

Ντάρια: Ναι, μου φαίνεται ότι και οι Ρώσοι συμβολιστές ποιητές το ένιωθαν αυτό. Είχα μάλιστα μια διάλεξη τις προάλλες όπου μίλησα για την επιρροή του νεοπλατωνικού δόγματος στους συμβολιστές και τις ομοιότητες μεταξύ τους. Ανέφερα το γεγονός ότι διαπνέονται από το αίσθημα της απώλειας της αληθινής πραγματικότητας, της απώλειας ακριβώς της υψηλότερης πραγματικότητας, και ότι ονειρεύονται, ονειρεύονται γι' αυτό. Ξέρετε, για κάποιο λόγο, μόλις θυμήθηκα έναν Ρώσο μυθιστοριογράφο και συμβολιστή ποιητή, τον Αντρέι Μπέλι. Κι αυτός έχει μια δόση εσχατολογικού οπτιμισμού. Από τη μια πλευρά, ρίχτηκε στον κόσμο, και από την άλλη, έτρεφε κάποια ελπίδα ότι είναι δυνατόν να ξεφύγουμε από αυτόν και ότι αυτός ο κόσμος πρέπει να καταπολεμηθεί. Αλλά μου φαίνεται ότι δεν κέρδισε αυτή τη μάχη, γιατί στο μυθιστόρημά του, την Πετρούπολη, νικάει η απελπισία. Νικάει αυτός ο σκοτεινός μυστηριακός, κυβελικός, χώρος της πόλης-ομοίωμα που διαπερνάται από τη μητριαρχία.  Συνολικά, αυτό είναι ένα ενδιαφέρον ερώτημα για να το σκεφτεί κανείς. Πρώτα μου ήρθε στο μυαλό ο Μπέλι.

Ερώτηση: Όπως το αντιλαμβάνομαι, ο εσχατολογικός οπτιμισμός συνεπάγεται την αναγκαία παρουσία μιας πραγματικότητας που υπάρχει παράλληλα με τον υλικό κόσμο. Είναι δυνατός ο εσχατολογικός οπτιμισμός έξω από το σύστημα του Πλάτωνα και του Χέγκελ, για παράδειγμα, με την απόρριψη του Θεού και την ερμηνεία της πραγματικότητας ως ψευδαίσθηση; Ο άξονας της υποχώρησης στο δάσος του Jünger, για παράδειγμα, υπονοεί ότι ο ίδιος ο άνθρωπος δημιουργεί τον λεγόμενο δεύτερο κόσμο. Πρόκειται για ένα είδος αισιοδοξίας για έναν άθεο;

Ντάρια: Λοιπόν, παρεμπιπτόντως, δεν είμαι απόλυτα σίγουρη για τον Γιούνγκερ εδώ. Στην πραγματικότητα, στο "Πέρασμα του δάσους" γράφει ότι και η θρησκεία παρέχει σε κάποιο βαθμό μια διαφορετική πραγματικότητα για τον άνθρωπο. Από τη δική μου οπτική γωνία, ο εσχατολογικός οπτιμισμός είναι αδύνατος αν απορρίπτεται ο Θεός ή ο Ένας ή κάποια απόκοσμη αρχή. Μπορεί να ονομαστεί οτιδήποτε, αλλά πρέπει να υπάρχει κάποιο υπερβατικό Απόλυτο. Πιστεύω ότι κάθε μοντέλο από το οποίο λείπει το Απόλυτο, λείπει αυτή η υπερβατική Ουσία, παραπαίει. Καταρρέει, και ήδη μετατρέπεται όχι σε εσχατολογικό οπτιμισμό, αλλά σε μηδενισμό, σε κάποιο είδος μη εσχατολογικού πεσιμισμού, θα έλεγα. Δηλαδή για τον εσχατολογικό οπτιμισμό, πρέπει απαραίτητα να υπάρχει μια άλλη πραγματικότητα, η οποία συνδέεται είτε με τον Θεό, είτε με το Ένα, είτε με κάποια άλλη ανώτερη αρχή. Ο Γιούνγκερ, παρεμπιπτόντως, δεν το απορρίπτει.

Ερώτηση: Γεια σας, θα μπορούσατε, παρακαλώ, να μας πείτε πού αλλού στη ζωή μας μπορούμε να συναντήσουμε τον εσχατολογικό οπτιμισμό;

Ντάρια: Θα έλεγα στον εαυτό μας, όταν ζούμε εν μέσω μιας πανδημίας, καταλαβαίνουμε ότι μπορούμε να πεθάνουμε ανά πάσα στιγμή, αλλά ταυτόχρονα οικοδομούμε κάποια εσωτερική υπαρξιακή άμυνα απέναντι σε αυτή την πανδημία. Ανήκω σε εκείνους που πιστεύουν ότι ο COVID-19 υπάρχει, που τον παίρνουν ως αυτό που είναι. Το βλέπω με όρους κάποιας υπαρξιακής πρόκλησης, μιας τέτοιας αφύπνισης του ανθρώπου, μιας ευκαιρίας για την αφύπνιση της ανθρωπότητας. Μου φαίνεται ότι αυτός ο εσχατολογικός οπτιμισμός, αν διαβάσουμε τα έργα για τα οποία μίλησα σήμερα με σωστό τρόπο, αν σκεφτούμε σωστά για το πεπερασμένο μας, αν κατανοήσουμε το θάνατο με σωστό τρόπο, αν αναπτύξουμε μια αίσθηση του πεπερασμένου, της απατηλής φύσης του σώματός μας και σκεφτούμε τι υπάρχει στην άλλη πλευρά, τότε θα ανακαλύψουμε μέσα μας αυτόν τον εσχατολογικό οπτιμισμό.

Ερώτηση: Μπορούμε να μελετήσουμε τον εσχατολογικό οπτιμισμό από την άποψη της πολιτικής;

Ντάρια: Ναι, σίγουρα μπορούμε. Αυτό ήταν ένα παράδειγμα ενός τέτοιου εσχατολογικού οπτιμισμού στην εξουσία. Ήταν ο Ιουλιανός ο Αποστάτης, ο οποίος, στην πραγματικότητα, δεν επεδίωκε καθόλου την εξουσία. Αντιθέτως, παραπονέθηκε ότι έπρεπε να καταλάβει τον θρόνο. Έχοντας γίνει αυτοκράτορας, περνούσε όλες τις νύχτες του γράφοντας φιλοσοφικά έργα και ήταν πολύ αγανακτισμένος που έπρεπε να ασχοληθεί με κάποιου είδους πολιτικές αποφάσεις. Ήταν ο Ιουλιανός, ένας νεοπλατωνιστής, ο οποίος ήταν εσχατολογικός οπτιμιστής. Εσχατολογικός οπτιμισμός μπορεί επίσης να είναι, για παράδειγμα, να αναγνωρίζεις ότι όλες οι εκλογές ή όλες οι πολιτικές αποφάσεις είναι παραποιημένες, αλλά, ταυτόχρονα, να συνεχίζεις να ψηφίζεις. Έτσι, καταλαβαίνετε ότι δεν θα είναι δυνατόν να κάνετε τη διαφορά, αλλά εξακολουθείτε να πηγαίνετε να ψηφίσετε, εξακολουθείτε να εκφράζετε τη θέση σας. Τώρα μιλάω περισσότερο για τις αμερικανικές εκλογές, δηλαδή γενικά, οι Αμερικανοί έχουν μάλλον ... ένα αρχαϊκό σύστημα ... με εκλέκτορες. Ο εσχατολογικός οπτιμισμός σε αυτή την περίπτωση είναι όταν καταλαβαίνεις ότι η απόφασή σου δεν θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό αυτή την ψευδαίσθηση, αλλά παρόλα αυτά, από κάποια αναγνώριση της ανάγκης να καλλιεργήσεις πολιτικές αρετές στον εαυτό σου, εξακολουθείς να πηγαίνεις και να ψηφίζεις. Καταλαβαίνεις ότι είναι πιθανότατα άχρηστο, αλλά συνεχίζεις ούτως ή άλλως. Ή γνωρίζοντας ότι η επιχείρησή σας είναι καταδικασμένη, εξακολουθείτε να πηγαίνετε. Αλλά σίγουρα αυτή η απόφαση πρέπει να προκαλείται από κάποιο ανώτερο κίνητρο. Πρέπει να παρακινείται από κάποια υπερβατική κατευθυντήρια γραμμή ή ορίζοντα.
Ερώτηση: Είναι δυνατόν να ονομάσουμε την έννοια της αιώνιας επιστροφής του Eliade εσχατολογικό οπτιμισμό;

Ντάρια: Νομίζω ότι είναι αρκετά πιθανό. Το ίδιο ισχύει και για τη ρήση του Νίτσε από το Τάδε έφη Ζαρατούστρα: "Υπάρχουν κήρυκες του θανάτου: και η γη είναι γεμάτη από εκείνους στους οποίους πρέπει να κηρυχθεί η απομάκρυνση από τη ζωή. Η γη είναι γεμάτη από τους περιττούς· η ζωή αμαυρώνεται από τους πολλούς. Μακάρι να δελεαστούν από αυτή τη ζωή από την "αιώνια ζωή"! Υπάρχουν οι τρομεροί που κουβαλούν μέσα τους το θηρίο του θηράματος και δεν έχουν άλλη επιλογή από τις επιθυμίες ή την αυτομαστίγωσή τους. Και ακόμη και οι επιθυμίες τους είναι αυτομαστίγωμα. Δεν έχουν γίνει ακόμη άνθρωποι, αυτοί οι τρομεροί: ας κηρύξουν την αποχή από τη ζωή και ας φύγουν οι ίδιοι από τη ζωή!" Υπάρχουν οι πνευματικά καταναλωτικοί: μόλις έχουν γεννηθεί, όταν αρχίζουν να πεθαίνουν, και λαχταρούν διδάγματα για την αποχαύνωση και την παραίτηση. Λοιπόν, πρώτα απ' όλα, όταν μίλησα για εσχατολογικό οπτιμισμό, μίλησα για αυτό το δόγμα των δύο ανθρώπων. Το πρώτο είδος ανθρώπου που ζητάει να του δείξουν μια χορεύτρια και ένα άλλο είδος ανθρώπου που δέχεται να ξεπεράσει την ψευδαίσθηση με ένα άλμα. Εδώ ο Νίτσε μπορεί να διαβαστεί δραματικά, οπότε μπορεί να έχει εσωτερικές αντιφάσεις, πράγμα που είναι καλό, σημαίνει ότι η σκέψη του είναι ζωντανή.

Ο Βαλεντίν έγραψε: Ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε είναι επίσης ένας εσχατολογικός οπτιμιστής. Το τελευταίο του βιβλίο "Εύρηκα" αναφέρεται στο τραγικό μας σύμπαν, η τελειότητα του οποίου ταυτίζεται με την αποκάλυψη ενός φυλακισμένου μέσα στη δυστυχία. Σε ευχαριστώ για τη σύσταση, Βαλεντίν. Θα το διαβάσω οπωσδήποτε.

Ερώτηση: Ποιος είναι ο ρόλος του ριζοσπαστικού υποκειμένου στην έννοια του εσχατολογικού οπτιμισμού;

Ντάρια: Στην ουσία, το ριζοσπαστικό υποκείμενο είναι ο φορέας του εσχατολογικού οπτιμισμού. Όπως ακριβώς υπάρχει ένας διαφοροποιημένος εβολικός (στμ. εκ του Ιούλιου Έβολα) άνθρωπος, έτσι και το ριζοσπαστικό υποκείμενο είναι ακριβώς το πρόσωπο που, ελλείψει παράδοσης, γίνεται φορέας αυτής της παράδοσης. Είναι το πρόσωπο που, σε μια εποχή που δεν υπάρχουν αστέρια, λέει: "Σήκω, ψυχή μου!". Γι' αυτό, Έλενα, έχεις μια πολύ ακριβή κατανόηση. Ο εσχατολογικός οπτιμισμός συνδέεται στενά με την έννοια του ριζοσπαστικού υποκειμένου. Αυτό ακριβώς ήθελα να αναφέρω, αλλά δεν το έκανα. Το μαντέψατε.

Ερώτηση: Τι μπορείτε να πείτε για τα έργα του Στεφάν Μαλλαρμέ και του Σαρλ Μποντλέρ (Τα άνθη του κακού);

Ντάρια: Για μένα, πρόκειται επίσης για ένα είδος εσχατολογικού οπτιμισμού. Έχω εδώ το βιβλίο του Μπωντλαίρ "Η καρδιά μου γυμνή". Μου φαίνεται ότι ο εσχατολογικός οπτιμισμός είναι ιδιαίτερα αισθητός σε αυτή τη γαλλική παρακμή. Επομένως, ναι, στην πραγματικότητα, ακριβώς ο Μπωντλαίρ, λοιπόν, σε μεγαλύτερο βαθμό, ο Μπωντλαίρ είναι ένας τέτοιος εκπρόσωπος του εσχατολογικού αισιοδοξίας.

Ερώτηση: Σας ευχαριστώ για την απάντηση στην ερώτηση, σας ευχαριστώ για τη διάλεξη. Πώς αισθάνεστε για τους εσχατολογικούς πεσιμιστές που υπηρετούν φανατικά τις δυνάμεις του κακού, το ίδιο το σκοτάδι, και παίζουν τα βρώμικα κόλπα τους εδώ στη γη; Είναι εχθροί σας ή μήπως έχετε μια φιλοσοφική στάση απέναντί τους;

Ντάρια: Τους αντιμετωπίζω με σεβασμό, διότι αν ένα άτομο επιλέγει μια ηθελημένη στρατηγική, αν αναγνωρίζει το πεπερασμένο αυτής της ψευδαίσθησης, ή ακόμη και αν σχεδιάζει να καταστρέψει αυτή την ψευδαίσθηση, τότε το αντιλαμβάνομαι αυτό ως μια πράξη βούλησης. Αυτό είναι σίγουρα πολύτιμο για μένα. Ωστόσο, προτιμώ να επιμείνω στον εσχατολογικό οπτιμισμό. Κατά συνέπεια, μια θετικά ηθελημένη απόφαση, μια προσπάθεια να βγούμε από αυτή την ψευδαίσθηση προς την κατεύθυνση κάποιου απερίγραπτου Ύψους, κάποιας αβύσσου ψηλά - αυτή η έννοια με ελκύει πολύ περισσότερο, επειδή στην πραγματικότητα φαίνεται ότι το κακό είναι εύκολο να βρεθεί και εύκολο να φανεί. Αρκετά παράδοξα, αλλά, για να δεις το κακό, πρέπει να ανέβεις προς τα πάνω, όχι προς τα κάτω. Εννοώ ότι το κακό και αυτό που είναι πραγματικά τρομακτικό, αυτό που τρομάζει μπορεί να βρεθεί στην κορυφή. Τώρα μιλάω από τη σκοπιά του χριστιανισμού, ορισμένων χριστιανικών μυστικισμών.

Θυμηθείτε, οι περισσότεροι δαίμονες επιτίθενται σε μοναχούς και κληρικούς. Είναι αυτοί που βιώνουν τα πιο τρομερά μαρτύρια όταν συνειδητοποιούν τη δύναμη της αμαρτίας τους και τη δύναμη της πτώσης τους. Φανταστείτε, Άγιοι άνθρωποι που βασανίζονται από δαίμονες, γιατί όταν ανεβαίνετε, όταν πηγαίνετε προς την κατεύθυνση κάποιου Απόλυτου. Τότε καταλαβαίνετε πόσο τρομακτικό είναι πραγματικά και πόσο πολλές ατέλειες μπορούν να βρεθούν μέσα σας.
Ερώτηση: Απέδωσε ο Ντμίτρι Μερεζκόφσκι με ακρίβεια την εικόνα του αυτοκράτορα ως εσχατολογικού οπτιμιστή στο μυθιστόρημά του Ιουλιανός ο Αποστάτης;

Ντάρια: Νομίζω ότι ναι, πρόκειται για μια τέτοια εικόνα ενός εσχατολογικού οπτιμιστή. Ενός απόλυτα απελπισμένου, δυστυχισμένου ανθρώπου, ο οποίος, στην πραγματικότητα, γίνεται ένα τέτοιο θύμα ενός νέου κόσμου που θα αντικαταστήσει τον όμορφο κόσμο της Αρχαιότητας που ήδη ξεθωριάζει.

Ερώτηση: Τα Γνωστικά συστήματα χαρακτηρίζονται περισσότερο από εσχατολογικό πεσιμισμό ή από οπτιμισμό;

Ντάρια: Είναι δύσκολο να πω για τους Γνωστικούς, γιατί αρχικά ήθελα να μιλήσω γι' αυτούς. Στη συνέχεια συνειδητοποίησα ότι απλώς δεν μπορούσα να αγκαλιάσω όλους τους στοχαστές. Ανάλογα με το ποιο Γνωστικό μοντέλο, μου φαίνεται ότι οι Γνωστικοί είναι εσχατολογικοί πεσιμιστές, αλλά, παρ' όλα αυτά, μπορεί να έχουν ακόμα κάποιου είδους εσχατολογικώς οπτιμιστικό άξονα. Πρέπει να καταλάβουμε ποιον ακριβώς εννοείτε. Στο μυαλό μου έρχεται μόνο ο Βαλεντίνος με τα αποσπάσματά του για τους Γνωστικούς. Μου φαίνεται ότι ήταν αρκετά γνωστικός εσχατολογικά οπτιμιστής. Λοιπόν, αλλά ο Γνωστικισμός απαιτεί οπωσδήποτε μια ιδιαίτερη προσοχή. Σε αυτή τη διάλεξη, επικεντρώθηκα κυρίως στον πλατωνισμό. Επομένως, νομίζω ότι αν πρόκειται να αναπτύξω το δόγμα του εσχατολογικού οπτιμισμού, τουλάχιστον αν μου φάνηκε ενδιαφέρον και πειστικό, θα εξετάσω και τους Γνωστικούς. Σας ευχαριστώ για τις ερωτήσεις, αγαπητοί ακροατές. Σήμερα είστε στην πραγματικότητα οι συν-γραφείς του μαθήματός μου. Με ενδιαφέρουν και οι δικές σας αντιδράσεις. Στη συνέχεια, φυσικά, θα το αναπτύξω και θα δώσω ιδιαίτερη προσοχή στον Γνωστικισμό.

Υπάρχει μια ερώτηση σχετικά με τη στάση μου απέναντι στη φιλοσοφία του φανταστικού και κατά πόσο αξίζει να αναζητήσουμε βαθύτερα νοήματα στο Warhammer και στο The Game of Thrones. Ω, δεν σκέφτηκα καν τον εσχατολογικό οπτιμισμό στο The Game of Thrones σε καμία περίπτωση. Το βαθύ νόημα πρέπει να αναζητείται παντού, συνεχώς και ακόμη και στην περιβάλλουσα πραγματικότητα, διότι αυτό που βλέπετε δεν είναι τίποτα περισσότερο από το αποτέλεσμα της δουλειάς φιλοσοφικών συστημάτων τα τελευταία τριακόσια, αν όχι τετρακόσια χρόνια. Αξίζει τον κόπο γιατί η πραγματικότητα που δεχόμαστε ως γνήσια, για παράδειγμα, το στυλό στο χέρι μου και η ύπαρξή του... Η ύπαρξη του στυλό δεν είναι ορατή τώρα, αλλά αν σας το δείξω, η ύπαρξή του γίνεται ορατή. Το γεγονός ότι πιστεύουμε στην ύπαρξή του είναι στην πραγματικότητα το έργο ενός τεράστιου φιλοσοφικού συστήματος της σύγχρονης εποχής. Αν το είχαν δει οι αρχαίοι φιλόσοφοι, θα το είχαν αντιληφθεί εντελώς διαφορετικά. Θα το αποκαλούσαν μερικώς εμφανιζόμενο σε εμάς, αλλά όχι υπαρκτό στην πραγματικότητα. Γι' αυτό, νομίζω ότι πρέπει να αναζητήσετε μια βαθιά διάσταση παντού, συμπεριλαμβανομένης της φαντασίας και του The Game of Thrones, επίσης. Βλέποντας το The Game of Thrones, προτιμώ να εξετάζω τα προβλήματα της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ του Βορρά και του Νότου, τα δύο μοντέλα πολιτισμού: τον πολιτισμό της Κυβέλης και τον πολιτισμό του Απόλλωνα. Το ερμηνεύω με αυτόν τον τρόπο, μιλώντας για το βαθύτερο νόημα. Δεν γνωρίζω πολλά για το Warhammer - δεν έχω παίξει αυτό το παιχνίδι.

Κάποιος ρωτάει αν είναι δυνατόν να μιλήσουμε για εσχατολογικό οπτιμισμό με τους όρους του Ζιλμπέρ Ντουράν. Είναι ο εσχατολογικός οπτιμισμός μια εκδήλωση του ριζοσπαστικού "deurne" (στμ. ημερήσιο, το αντίθετο του nocturne - περισσότερα για τη σημασία τους στη Νοομαχία του Αλεξάντερ Ντούγκιν) υπό συνθήκες ολότητας και οριστικότητας του θανάτου; Κατά συνέπεια, ο εσχατολογικός πεσιμισμός είναι η θέση ενός μυστικιστικού nocturne, έτσι δεν είναι; Οπωσδήποτε. Είναι ένας πολύ ακριβής ορισμός, και αυτό ακριβώς εννοώ. Η Έλενα έχει ήδη παρατηρήσει ότι ένα ριζοσπαστικό υποκείμενο και ο εσχατολογικός οπτιμισμός σχετίζονται. Αν θυμηθούμε την έννοια του ριζοσπαστικού υποκειμένου και την ερμηνεία του, υπάρχει επίσης αυτό το ριζοσπαστικό deurne. Ο εσχατολογικός οπτιμισμός είναι ακριβώς το ριζοσπαστικό deurne. Τα μοντέλα για τα οποία μίλησα σήμερα, εκτός ίσως από αυτό του Cioran, είναι ακριβώς οι έννοιες του ριζοσπαστικού deurne. Πρόκειται για μια πλατωνική εξέγερση, για έναν απολλωνισμό σε σχέση με το δεδομένο. Πρόκειται για μια νεοπλατωνική ανάδυση της ημερήσιας (στμ. diurnic) αίσθησης ως εμπειρία μιας ρήξης. Αυτό είναι ο Χέγκελ με την αποδοχή της αντιμετώπισης του θανάτου του Αφέντη. Αυτός είναι ο Νιτσεϊσμός - ένα βέλος που ρίχνεται στην άλλη πλευρά. Αυτός είναι ο Έβολα, ο οποίος υπερασπίζεται τον Απόλλωνα και μια πραγματικά ριζοσπαστική ηλιακή υπερβατική "ημερήσια" δύναμη. Αυτός είναι ο Ernst Jünger, ο οποίος, κατά τη γνώμη μου, πραγματικά διακηρύσσει ότι είναι στενά συνδεδεμένος με τον Evola· τουλάχιστον το βιβλίο "Το πέρασμα του δάσους" μου φάνηκε ένα τέτοιο μανιφέστο της la rottura del livello.

Ερώτηση: Είναι σκόπιμο να αποδώσουμε εσχατολογικό οπτιμισμό στον αισθησιακό τύπο του Pitirim Sorokin και στην αντίληψή του για την υπεραισθητική πραγματικότητα;

Ντάρια: Δυστυχώς, δεν μπορώ να σας απαντήσω από το μυαλό μου. Θα το ελέγξω αργότερα και θα σας απαντήσω στην επόμενη διάλεξη. Για να είμαι ειλικρινής, ξέχασα την κατηγοριοποίηση του Pitirim Sorokin.

Ερώτηση: Ντάρια Αλεξάντροβνα, κατά τη γνώμη σας, εσχατολογικός οπτιμισμός σημαίνει να αντιμετωπίζεις το ιερό ή το βέβηλο; Αυτό το ποιητικό και φιλοσοφικό δόγμα αποσκοπεί στην υπέρβαση του υλικού και στη συνάντηση με το Απόλυτο;
Ντάρια: Για μένα, ο εσχατολογικός οπτιμισμός είναι μια ορισμένη απώθηση από το βέβηλο προς το ιερό, η οποία δεν συνεπάγεται απαραίτητα την αντιμετώπιση αυτού του ιερού. Θέλω να πω, μπορεί πράγματι να διαβάσεις όλες τις προσευχές, να κάνεις ένα εκούσιο άλμα στην άλλη πλευρά, αλλά να μην έχεις αυτή τη μυστική εμπειρία. Μπορεί να μην επεκταθείτε πέρα από τα όριά σας, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να κάνετε τα πάντα για να επεκταθείτε πέρα από αυτά. Ένας εσχατολογικός οπτιμιστής βρίσκεται αναπόφευκτα μέσα στον βέβηλο κόσμο, βρίσκεται μέσα στο δεδομένο και στην ψευδαίσθηση. Παρ' όλα αυτά, στοχεύει στο ιερό. Είναι άγνωστο αν μπορεί να επιτύχει το ιερό ή όχι· πηγαίνει στην άλλη πλευρά και δρα, και αποφασίζει να βγει στην άλλη πλευρά, χωρίς να ξέρει αν θα τα καταφέρει ή όχι. Εδώ βρίσκεται η ιδιαιτερότητα του εσχατολογικού οπτιμισμού, σε σχέση με την έννοια του ριζοσπαστικού υποκειμένου. Πρόκειται για μια μάλλον πολύπλοκη κατάσταση: "Είμαι εδώ, βρίσκομαι σε αυτή την πραγματικότητα, είναι βέβηλη, είναι μια βέβηλη πραγματικότητα, και κατευθύνομαι προς αυτό που μπορεί να μη με δεχτεί". Με κίνδυνο. Είναι πολύ πιο ενδιαφέρον από το να είσαι ένας μη-εσχατολογικός πεσιμιστής.
Ερώτηση: Τι είναι αυτό; Θα μπορούσατε να μας πείτε λίγα περισσότερα για τον εσχατολογικό πεσιμισμό, είναι εντελώς αντίθετος με τον οπτιμισμό;

Ντάρια: Αυτό είναι επίσης ένα συγκεκριμένο μοντέλο. Όχι, δεν είναι εντελώς αντίθετο, διότι είναι εσχατολογικό, υπονοεί τον κόσμο ως κάτι πεπερασμένο και βέβηλο, αλλά, ταυτόχρονα, ισχυρίζεται ότι πρέπει να απέχει κανείς από κάθε πράξη. Στην πραγματικότητα, ένας τέτοιος εσχατολογικός πεσιμισμός είναι ο μηδενισμός στη χειρότερη εκδήλωσή του. Είναι ο μηδενισμός ως αποδοχή αυτού του βέβηλου κόσμου και, σε κάποιο βαθμό, είναι η ψύξη του σώματος. Μια τέτοια θλιβερή κατανόηση ότι τα πάντα είναι πεπερασμένα. Παρεμπιπτόντως, ο Cioran διχάζεται ανάμεσα στον εσχατολογικό πεσιμισμό και τον οπτιμισμό. Σε κάποια από τα γραπτά του, υπάρχει ένας άξονας εξέγερσης όταν λέει: "Τα πάντα είναι χωρίς νόημα, γι' αυτό πρέπει να καλλιεργήσω μια αντίσταση σ' αυτό το ανούσιο. Γιατί; Δεν ξέρω. Θα είναι χωρίς νόημα, αλλά παρ' όλα αυτά, πρέπει να καλλιεργήσω αυτή την αρχή μέσα μου, πρέπει να καλλιεργήσω μια αντίσταση". Εδώ, φαίνεται να περνάει από μια τέτοια απαισιοδοξία στην αισιοδοξία. Αλλά στην πραγματικότητα, σκοπεύω να δουλέψω κι εγώ πάνω σε αυτή την έννοια του εσχατολογικού πεσιμισμού. Νομίζω ότι στο πλαίσιο όσων συζητήσαμε σήμερα, θα καταλήξω σε ένα σχήμα για το μάθημα των διαλέξεων. Θα ερευνήσω καθέναν από τους στοχαστές που ανέφερα σήμερα από την άποψη του εσχατολογικού οπτιμισμού, αν αυτό το θέμα σας φάνηκε πραγματικά ενδιαφέρον, αν σας φάνηκε τόσο ιδιόμορφο, το οποίο θα επέτρεπε την απάντηση σε κάποια σύνθετα υπαρξιακά ερωτήματα. Αυτό ακριβώς πρόκειται να κάνω. Θα εξερευνήσω το θέμα του εσχατολογικού πεσιμισμού, για να βρω την απάντηση στην ερώτηση του ακροατή για τον Πιτιρίμ Σορόκιν. Μπορείτε να με βρείτε στο Vkontakte ως Daria Platonova και να επικοινωνήσετε μαζί μου, ή μπορείτε να κάνετε την ερώτηση κατά τη διάρκεια της επόμενης διάλεξης. Σημείωσα επίσης την ερώτηση σχετικά με τον Γνωστικισμό και τη σχέση του με τον εσχατολογικό οπτιμισμό.
Ερώτηση: Πρέπει ένας εσχατολογικός οπτιμιστής να περιμένει μια εξωτερική κλήση;

Ντάρια: Όχι, δεν περιμένει ποτέ μια εξωτερική κλήση, ξεκινάει την πορεία του με μια εσωτερική κλήση. Αυτό είναι αυτό που ο Χάιντεγκερ ονόμασε "κάλεσμα του είναι"· ή μπορεί να είναι κάποιο είδος υπαρξιακού καλέσματος όταν ένα άτομο αντιμετωπίζει τον θάνατο ή την περατότητα. Αυτό μπορεί να είναι ένα κάλεσμα όταν αντιμετωπίζει έναν κορονοϊό, είτε ο ίδιος, είτε οι αγαπημένοι του που πεθαίνουν από αυτόν. Ή όταν αντιμετωπίζει τη συνειδητοποίηση αυτού του οδυνηρού πεπερασμένου των πάντων γύρω του, ένα τόσο χαρακτηριστικό κάλεσμα. Αυτό το κάλεσμα θα πρέπει στην πραγματικότητα να αναπτυχθεί από μέσα - δεν θα είναι ποτέ εξωτερικό. Ωστόσο, αν είναι εξωτερικό, θα το ακούσετε μόνο όταν έχετε ήδη ένα εσωτερικό κάλεσμα. Στην πραγματικότητα, λειτουργεί σαν προφητεία - θα είστε σε θέση να την αποκρυπτογραφήσετε μόνο όταν είστε εσωτερικά έτοιμοι να το κάνετε αυτό. Διαφορετικά, θα παραμείνει αφηρημένη για εσάς. Για μένα, παρεμπιπτόντως, είναι ακόμα ένα μυστήριο πώς είναι δυνατόν να υπάρχουν νόμοι στην Πλατωνική Πολιτεία. Στο τέταρτο βιβλίο ο Πλάτων γράφει ότι αυτοί οι νόμοι θα είναι οι νόμοι του Απόλλωνα, αλλά οι νόμοι του Απόλλωνα είναι οι νόμοι της Πυθίας, δηλαδή πρόκειται για τέτοιες κοανικές (στμ. εκ του koan που αποτελεί μία έννοια του Ζεν Βουδισμού) δηλώσεις, προφητείες που πρέπει ακόμα να αποκρυπτογραφηθούν. Λοιπόν, αυτό ήταν πάντα ένα μυστήριο για μένα. Αν έχετε ένα εσωτερικό κάλεσμα, αν το καλλιεργήσετε με κάποιο τρόπο μέσα σας, τότε θα ακούσετε ένα εξωτερικό κάλεσμα. Το μόνο πράγμα είναι ότι δεν πρέπει να είσαι παθητικός με αυτή την έννοια, πρέπει να δοκιμάσεις διαφορετικές πρακτικές - θρησκευτικές, κάποιου είδους υπαρξιακές, προσεκτικές πρακτικές. Για παράδειγμα, προσπαθήστε να δώσετε προσοχή στον κόσμο, στα βιβλία. Αν δεν ακούτε αυτό το κάλεσμα, απλώς διαβάστε βιβλία, αυτά που σας παρέθεσα σήμερα: Πλατωνικοί, νεοπλατωνικοί, Χέγκελ, Νίτσε, Σιόραν και Χάιντεγκερ. Μέσα από αυτά τα βιβλία θα εμφανιστεί αυτό το κάλεσμα. Είναι τόσο φευγαλέο· αν και μπορεί να παραμείνει μέσα σας. Και αν παραμείνει, τότε θα είναι υπέροχο.

Μια ακόμη ερώτηση: Ο Νίτσε έχει την ιδέα της "αιώνιας επιστροφής". Πώς είναι αυτό συμβατό με την εσχατολογία;

Θα ήθελα επίσης να σταθώ σε αυτό το ερώτημα, διότι ήρθε και στο δικό μου μυαλό σήμερα, όταν προετοιμαζόμουν για τη διάλεξη. Θεωρώ την εσχατολογία όχι ως ένα χρονικό πεπερασμένο του κόσμου, αλλά ως το πεπερασμένο του ως ψευδαίσθηση, δηλαδή ο κόσμος που μας δίνεται δεν είναι αιώνιος, αυτό εννοώ. Ένας άλλος κόσμος είναι αιώνιος. Είναι ο κόσμος του Ενός, ο κόσμος του Αγαθού, ο θεϊκός κόσμος, ο άλλος κόσμος, ο κόσμος της Θέλησης που είναι αιώνιος. Και το πεπερασμένο εδώ νοείται ως το πεπερασμένο του κόσμου όχι αυτού καθαυτού, αλλά του βέβηλου κόσμου και του απατηλού κόσμου. Αυτό ήταν ένα άλλο σημαντικό ερώτημα που έπρεπε να απαντηθεί.

Ερώτηση: Είναι ο Νικολάι Μπερντιάεφ εσχατολογικός οπτιμιστής;

Ντάρια: Λοιπόν, ένα απόσπασμα από το έργο του: "Αυτός ο κόσμος δεν είναι ένας χώρος, είναι μια μη κοσμική κατάσταση διχόνοιας και εχθρότητας, είναι μια ατομοποίηση και αποσύνθεση των ζωντανών μονάδων της κοσμικής ιεραρχίας. Ο αληθινός δρόμος είναι ο δρόμος της πνευματικής απελευθέρωσης από τον κόσμο, η απελευθέρωση του ανθρώπινου πνεύματος από την αιχμαλωσία της αναγκαιότητας. Αυτός ο σκιώδης κόσμος είναι το προϊόν των αμαρτιών μας". Σε κάποιο βαθμό, ναι, μπορούμε να τον αποκαλέσουμε εσχατολογικό οπτιμιστή.

Ερώτηση: Αποδεικνύεται ότι οι δύο αντίθετες θέσεις του εσχατολογικού οπτιμισμού ως ριζικής μη αποδοχής του θανάτου και του σκότους και του εσχατολογικού πεσιμισμού ως παθητικής αποδοχής του θανάτου και συμφωνίας με τη διάλυση στο τίποτα συνδυάζονται κατά κάποιον τρόπο και έχουν παρόμοια αναλογία στους έσχατους καιρούς.

Ντάρια: Με την πρώτη ματιά είναι δύσκολο να τις διακρίνει κανείς, αυτό θυμίζει τα προβλήματα του ριζοσπαστικού υποκειμένου και του σωσία του. Εσείς τι γνώμη έχετε γι' αυτό; Αυτή είναι μια λαμπρή ερώτηση! Μια πολύ λεπτή κατανόηση. Ναι, όντως μοιάζει με ένα ριζοσπαστικό υποκείμενο και τον σωσία του. Εννοώ ότι φαίνεται να είναι η ταυτόχρονη αποδοχή της αισχρότητας του κόσμου, του πεπερασμένου του, και στη συνέχεια, σε μια περίπτωση, αυτή είναι η αποδοχή μιας εκούσιας απόφασης να ξεπεραστεί η αισχρότητα του κόσμου, σε μια άλλη, είναι ένα είδος άρνησης να αναλάβουμε οποιαδήποτε δράση. Ναι, αυτό είναι ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα. Το σημειώνω για να το αναλύσω επίσης στην επόμενη διάλεξη. Θα μιλήσω για τον συνδυασμό ενός ριζοσπαστικού υποκειμένου με τον εσχατολογικό οπτιμισμό και την πεσιμισμό.

Ερώτηση: Υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ της ιδέας του Άρθουρ Σοπενχάουερ για την "παγκόσμια βούληση" και του εσχατολογικού οπτιμισμού; Αν ναι, ποια;

Ντάρια: Σήμερα διάβασα τον Σοπενχάουερ ακριβώς πριν από το σεμινάριό μας. Θα βρω αυτό το απόσπασμα. Όχι, ήταν ένα απόσπασμα για τη βαρβαρότητα το οποίο έχω βάλει σελιδοδείκτη. Θυμάμαι ότι είχε κάποια αποδοχή ότι τα πάντα γύρω του δεν έχουν νόημα, ότι είναι καθαρά μια πράξη βούλησης που δημιουργεί χώρο. Στην πραγματικότητα, μου φαίνεται ότι ο Σοπενχάουερ, απ' όσο θυμάμαι το έργο του τώρα που βασίζεται σε ... Θα σας πω σε λίγο ποιο έργο εννοώ... Για τη ματαιότητα και τη δυστυχία της ζωής. Πρόκειται για την αναγνώριση της απόλυτης απουσίας νοήματος στην πραγματικότητα γύρω μας, για την αδυναμία να μιλήσουμε για μια άλλη πραγματικότητα, για την άρνηση να μιλήσουμε γι' αυτήν και ,ταυτόχρονα, είναι η συγκρότηση του κόσμου της βούλησης. Κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι και η θέση του εσχατολογικού οπτιμισμού.

Ερώτηση: Πώς συσχετίζεται το Dasein με τον εσχατολογικό οπτιμισμό;

Ντάρια: Αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα.  Όταν ο Dasein υπάρχει αυθεντικά, τότε βρίσκεται σε θέση εσχατολογικού οπτιμισμού. Ο θάνατος εκδηλώνεται σε αυτό. Αντιμετωπίζει το Είναι. Συνειδητοποιεί το πεπερασμένο του κόσμου. Περισσότερο από αυτό, όταν το Dasein υπάρχει αυθεντικά, αυτή τη στιγμή τυχαίνει να είναι εσχατολογικός οπτιμισμός, δηλαδή αυτή η συνειδητοποίηση της αισχρότητας του κόσμου γύρω του και της ανάγκης για μια υπερβατική διέξοδο από αυτή την αισχρότητα - αυτή είναι η αυθεντική ύπαρξη του Dasein. Θα αφήσω και αυτό το θέμα για την επόμενη διάλεξη. Δεν σκόπευα καν να μιλήσω για τον Χάιντεγκερ σήμερα, ώστε να μην επιβαρύνω μια τόσο σκιαγραφημένη εισαγωγή στο θέμα του εσχατολογικού οπτιμισμού.

Υπόσχομαι ότι θα διαθέσω και μια λέξη για τον Μάρτιν Χάιντεγκερ - είτε θα είναι μια ομιλία, είτε ένα σύντομο άρθρο, είτε μια ανάρτηση στο VKontakte για το θέμα αυτό.

Ερώτηση: Είναι ο Λεβ Σέστοφ εσχατολογικός οπτιμιστής;

Ντάρια: Δεν θυμάμαι καλά τι έγραψε ο Λεβ Σέστοφ, αλλά αυτό που θυμάμαι... όχι, δεν μπορώ να πω με το νου μου. Μου φαίνεται ότι ο εσχατολογικός οπτιμισμός είναι ένας τέτοιος πολύ λεπτός ορισμός, δηλαδή, κάποιος έχει στοιχεία εσχατολογικού οπτιμισμού, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο ίδιος είναι εσχατολογικός οπτιμιστής. Πάρτε για παράδειγμα τον Cioran. Έχει στοιχεία εσχατολογικού οπτιμισμού, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί εσχατολογικός οπτιμιστής κατά καιρούς.

Μερικές φορές μπορεί ήδη να χαρακτηριστεί εσχατολογικός πεσιμιστής. Είστε εσείς, οι ακροατές μου, που μου έχετε προτείνει και αυτή την ιδέα. Θα ερευνήσω επίσης αυτό το θέμα.

Ερώτηση: Είναι δυνατή η αντίθεση μόνο στην πτυχή της εσχατολογίας της αντικειμενοκεντρικής οντολογίας;

Ντάρια: Τί σημαίνει αυτό; Δεν καταλαβαίνω ακριβώς την ερώτηση; Ποια από τις αντιθέσεις; Η αντίθεση τι και τι... Vladislav, θα μπορούσες να το αναπτύξεις λίγο;

Ερώτηση: Ντάρια Αλεξάντροβνα, με συγχωρείτε, μπορώ να κάνω μια ερώτηση σχετικά με τα μουσικά σας πειράματα;

Ντάρια: Ναι, ρωτήστε ελεύθερα.

Ερώτηση: Είναι ο Μύθος του Σίσυφου του Καμύ απόδειξη του εσχατολογικού πεσιμισμού; Ναι, αυτή είναι ακριβώς η στιγμή του εσχατολογικού πεσιμισμού. Ναι, έτσι νομίζω.

Ερώτηση: Μήπως αυτό σημαίνει ότι στο αποκορύφωμα της επίτευξης μιας συγκεκριμένης πνευματικής κατάστασης, καθώς κανείς ανεβαίνει και υπερβαίνει τον εαυτό του, στην ουσία το ανθρώπινο, τα όρια μεταξύ εσχατολογικών οπτιμιστών και πεσιμιστών θολώνουν, όπου τόσο το πεπερασμένο όσο και το απέραντο συγχωνεύονται με το τίποτα;

Ντάρια: Δεν θα το έλεγα, διότι, κατ' αρχήν, η κατάσταση της εξόδου, η κατάσταση της υπέρβασης μπορεί να είναι αρκετά παρόμοια, αλλά ταυτόχρονα, η εμπειρία της εξόδου ενός εσχατολογικού οπτιμιστή θα καταλήξει στην ενότητα με το Θείο, τον άλλο κόσμο, με το Απόλυτο. Ενώ η εμπειρία του εσχατολογικού πεσιμιστή θα είναι η εμπειρία της σύγκρουσης με το τίποτα. Και κατά τη γνώμη μου, εδώ μιλάμε για διαφορετικά μηδενικά - το μηδέν από πάνω και το μηδέν από κάτω. Φυσικά, είναι πολύ, ξέρετε, άβολο για μένα να μιλάω για τέτοια ζητήματα, επειδή έχουμε ήδη περάσει τα όρια του μυστικισμού. Οι μυστικιστές διακρίνουν το τίποτα από πάνω και το τίποτα από κάτω. Αλλά θα σας απαντούσα με αυτά ακριβώς τα λόγια ότι ο εσχατολογικός οπτιμιστής έχει ως στόχο την επίτευξη της αβύσσου από πάνω, ενώ ο εσχατολογικός πεσιμιστής έχει ως στόχο κάποια πτώση σε αυτή την άβυσσο από κάτω. Μια εκούσια πτώση, σε κάποιο βαθμό. Θα το καταλάβω όταν αναλύσω τον εσχατολογικό πεσιμισμό. Νομίζω ότι υπάρχει ανάγκη να αφιερώσουμε και σε αυτό μια ολόκληρη διάλεξη.

Ερώτηση: Είναι οι επιταχυνσιολόγοι εσχατολογικοί οπτιμιστές;

Ντάρια: Εμένα μου φαίνεται πως όχι. Νομίζω ότι δεν συνδέουν το πεπερασμένο με την ύλη. Αποδέχονται αυτή την ύλη, ζουν με τους νόμους της. Αποδέχονται το αναπόφευκτο της κίνησης αυτής της βέβηλης ύλης, οπότε δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως εσχατολογικοί οπτιμιστές.

Ερώτηση: Μπορεί το "άλμα της πίστης" του Søren Kierkegaard να θεωρηθεί ως ένδειξη εσχατολογικού οπτιμισμού;

Ντάρια: Ναι, ίσως ο Κίρκεγκωρ έχει αρκετά στοιχεία αυτού του εσχατολογικού οπτιμισμού. Αυτή η απελπισία που συνοδεύει τη θυσία του αρνιού, δηλαδή του Υιού, αυτή η συνειδητοποίηση της ανάγκης να αντιμετωπίσει τον θάνατο μπορεί να είναι ακριβώς το ίδιο στοιχείο εσχατολογικού οπτιμισμού.

Ερώτηση: Είναι ο Georges Bataille οπτιμιστής ή πεσιμιστής;

Ντάρια: Νομίζω ότι είναι εσχατολογικός πεσιμιστής καθώς στρέφει το βλέμμα του προς το κατώτερο τίποτα, προς την κατώτερη άβυσσο. Μου αρέσει πολύ ο Μπατάιγ, όλοι οι Κύκλοι του και οι πραγματείες για την εσωτερική εμπειρία, αλλά και η πεζογραφία του όπου αναλύει τον μυστικισμό και την υπέρβαση. Νομίζω ότι πρόκειται ακριβώς για εσχατολογικό πεσιμισμό.

Ερώτηση: Ντάρια, πριν από μερικούς μήνες σου έγραψα και σου ζήτησα να ανεβάσεις το Mary Fuse στην υπηρεσία streaming του Dasein. Θα έπρεπε να συνεχίσω;

Ντάρια: Ναι, πρέπει να συνεχίσεις. Υπάρχουν κάποια τεχνικά ζητήματα, διότι δεν έχω βρει αυτές τις εγγραφές πουθενά αλλού εκτός από το VKontakte. Προς το παρόν, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το Sound Cloud.

Νομίζω ότι δεν μπορώ να απαντήσω περισσότερο σε μερικές ερωτήσεις, επειδή είμαι σε αποκλεισμό, δυστυχώς. Αισθάνομαι σαν να βρίσκομαι κι εγώ στα πρόθυρα του εσχατολογικού οπτιμισμού. Λοιπόν, φαίνεται ότι δεν είναι ακόμα COVID, οπότε είμαι λίγο σε κατάσταση εξοικονόμησης ενέργειας σήμερα. Θα πρέπει να είμαι σούπερ-οριακή, σε αντίθεση με την καλοκαιρινή ροή, όπου μιλήσαμε 4,5 ώρες. Νομίζω ότι, παρ' όλα αυτά, μετά από λίγο καιρό θα μπορέσω να καταγράψω μια ακόμη διάλεξη. Έχουμε ήδη συμφωνήσει με τη Signum ότι ίσως αυτό να εξελιχθεί σε έναν κύκλο διαλέξεων. Έτσι, απαντώ στην τελευταία ερώτηση.

Ερώτηση: Πώς να διακρίνουμε το ανώτερο τίποτα από το κατώτερο τίποτα στο τέλος των ημερών. Δεν είναι αυτές οι δύο άβυσσοι τελικά μία;

Ντάρια: Νομίζω ότι αυτή η ερώτηση είναι στην πραγματικότητα τόσο ρητορική. Φοβάμαι να αναλάβω την ευθύνη να την απαντήσω. Είναι αδύνατο να ισχυριστεί κανείς ότι το ανώτερο τίποτα είναι διαφορετικό και προσδιορίζεται με τέτοια κριτήρια, ενώ το κατώτερο τίποτα προσδιορίζεται με άλλα. Νομίζω ότι αυτό είναι κατά κάποιον τρόπο προφανές. Προφανώς, ένας άνθρωπος θα το αισθανθεί, θα το καταλάβει, ή ίσως παραμείνει σε κάποια ψευδαίσθηση. Το ερώτημα, λοιπόν, πώς να ξεχωρίσουμε την άνω άβυσσο από την κάτω άβυσσο είναι το ερώτημα που απασχόλησε πολλούς συγγραφείς, συγγραφείς και φιλοσόφους. Και νομίζω ότι δεν έχουν βρει όλοι την απάντηση σε αυτό το ερώτημα.

Λοιπόν, σας ευχαριστώ πολύ, αγαπητοί ακροατές. Θα ήθελα να σας πω πόσο ευγνώμων είμαι για την υποστήριξή σας και για το γεγονός ότι, στην πραγματικότητα, με ωθήσατε σήμερα να αναλάβω μια τόσο σοβαρή διερεύνηση του εσχατολογικού πεσιμισμού. Υπάρχουν πραγματικά πολλά σημεία σε αυτό το δόγμα που δεν έχουν αναπτυχθεί αρκετά, τα οποία πρέπει να κατανοηθούν. Έχω αποθηκεύσει όλα τα σχόλια και τις ερωτήσεις που μου κάνατε και σίγουρα θα ασχοληθώ με αυτά. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μου στο Vkontakte. Ευχαριστώ τη Signum για τη διοργάνωση των διαλέξεων. Όλα είναι εντάξει, το απόλαυσα πραγματικά. Γι' αυτό, αγαπητοί φίλοι, χαίρομαι πολύ που με παρακολουθήσατε και με βοηθήσατε σήμερα να κατανοήσω πραγματικά τον εσχατολογικό οπτιμισμό. Είστε πολύ μορφωμένοι, οπότε θα πρέπει να προετοιμάσω ακόμη πολλά για την επόμενη διάλεξη. Σας ευχαριστώ και σας εύχομαι ένα καλό Σαββατοκύριακο και ένα όμορφο βράδυ Παρασκευής.

Έχετε ακόμη μερικές ώρες πριν πάτε για ύπνο. Σας συνιστώ να διαβάσετε, για παράδειγμα, έργα του Ιουλίου Έβολα ή το "Πέρασμα στο δάσος" του Ερνστ Γιούνγκερ.

Σε ευχαριστώ πολύ, Ντάρια, που δέχτηκες να μιλήσεις στην αίθουσά μας. Ήταν μια πραγματικά καταπληκτική διάλεξη. Την άκουσα με μια ανάσα. Ελπίζω ότι θα συνεχίσουμε τη συνεργασία μας. Υπενθυμίζω στο κοινό ότι το έργο μας υποστηρίζεται από εσάς, από τις δωρεές σας και, φυσικά, από τους υπέροχους καλεσμένους μας. Ελπίζω ότι θα συνεχίσετε να μας ενθουσιάζετε με τις επισκέψεις σας στην πλατφόρμα μας. Πολλές ευχαριστίες σε όλους, τα λέμε σύντομα. Ένα ιδιαίτερο ευχαριστώ σε σένα, Ντάρια.

Σας ευχαριστώ πολύ.

Ελπίζω να σας ξαναδούμε.

Φυσικά, είναι αναπόφευκτο πλέον. Μπορούμε να αποσυνδεθούμε;

Ναι.

Μετάφραση: Οικονόμου Δημήτριος

Από εδώ:

https://www.geopolitika.ru/en/article/eschatological-optimism-origins-ev...