De Poetin-fluisteraars: op weg naar een Groot-Euraziatisch Rijk

De Anschluss van de Krim lijkt bijna onvermijdelijk een vervolg te krijgen. Het Russische leger staat samengetroept aan de Oekraïense grens, mogelijk om militair in te grijpen als de door het Kremlin aangewakkerde contrarevolutie in het oosten wordt neergeslagen door de coup-regering in Kiev. Welk spel speelt Poetin? Zal zijn revanchistische honger gestild zijn na het opslokken van Oost-Oekraïne? Als we zijn fascistische huisideoloog en Eurazië-profeet Aleksandr Doegin moeten geloven dan zijn dit nog maar de openingszetten. Het einddoel is een Groot-Euraziatisch Rijk, van Dublin tot Vladivostok.

Maar die verbazing leek nogal gespeeld. Tenzij men plotseling de Vijfdaagse Oorlog in de zomer van 2008 was vergeten, toen Rusland een militaire strafexpeditie ondernam tegen het Georgië van Michail Saakasjvili, die met een nachtelijk artillerieoffensief op het Zuid-Ossetische hoofddorp Tschinvali de in 1992 afgescheurde regio terug wilde pakken. Of Poetins toespraak een jaar eerder op de 43e Internationale Veiligheidsconferentie in München, waar hij in een vlammende en assertieve rede van amper 15 minuten de unipolaire politiek en gewapende interventies van de als wetteloze supermacht opererende VS hekelde en de oostwaartse Navo-uitbreidingen een “ernstige provocatie” noemde.

De reactie van het Kremlin op de staatsgreep door de ‘Maidan’ – de westersgezinde Oekraïense liberale oppositie, aangevuld met  neofascistische russofobe splintergroepjes – is dus moeilijk verwonderlijk te noemen. Maar des te meer zorgwekkend. De voormalige KGB-kolonel wil Rusland weer groot en machtig maken en lijkt daarbij de roadmap van het neo-eurasianisme, een radicale expansionistische en revanchistische ideologie, als leidraad te hebben gekozen.

Ideologische soep

“Poetin wordt meer en meer Doegin. Hij zal het programma uitvoeren dat ik aan het uitwerken ben, waar ik al mijn energie en mijn hele leven in gestoken heb”. De geopolitieke filosoof Aleksandr Doegin glundert van tevredenheid als hij deze woorden uitspreekt in een interview dat enkele maanden na Poetins optreden in München werd opgenomen. “In Rusland heeft zich een Conservatieve Revolutie voltrokken”, voegt hij er met een minzame glimlach aan toe. De in Rusland populaire denker is er van overtuigd dat Poetin goed naar hem heeft geluisterd en constateert dat deze in zijn speech “de conclusies reproduceerde die ik midden jaren ’90 in mijn boek De beginselen van de geopolitiek heb neergeschreven”. In dat standaardwerk, dat tegenwoordig als lesmateriaal wordt gebruikt in Russische scholen en militaire academies, legt Doegin uit hoe een herrezen Rusland het “Euraziatisch Rijk” zal vestigen na een “grote oorlog der continenten” door sommige delen van Europa op te slokken, andere te onderwerpen aan het ‘Derde Rome’ (Moskou), en het Angelsaksische liberalisme van de Euraziatische kaart te vegen.

Volgens Doegin zal een herrezen Rusland het “Euraziatisch Rijk” vestigen na een “grote oorlog der continenten”

Zijn geopolitieke doctrine is het neo-eurasianisme, een antiwesterse ideologische melange met elementen uit onder meer het stalinisme, nationaalsocialisme, Groot-Russisch imperialisme en pan-Europees fascisme zoals de Nouvelle Droite en Jeune Europe van de Belgische nazicollaborateur Jean-François Thiriart. Tegelijk borduurt Doegin voort op de ideeën van vroeg-twintigste-eeuwse  slavofiele en religieuze filosofen zoals Nikolaj Berdjajev, Ivan Iljin en Vladimir Solovjov, die moeder Rusland beschouwden als een uniek land dat fundamenteel anders is dan het Westen en een messianistische opdracht heeft om Russische conservatieve waarden en het orthodox-christelijke geloof te verspreiden op het door Rusland gecontroleerde territorium.
Twee weken voor de annexatie van de Krim herinnerde Doegin in een artikel zijn president nog eens aan diens historische München-toespraak. Hij eiste daarbij dat Rusland “als planetaire geopolitieke macht” zonder om te kijken een situatie moet creëren “die de verwezenlijking van dit programma onomkeerbaar maakt. Het is tijd om de handen uit de mouwen te steken.” Heeft Poetin met zijn landjepik aan de oevers van de Zwarte Zee zo’n situatie gecreëerd?

Van Dublin tot Vladivostok

“Die annexatie lijkt mij inderdaad slechts een ouverture”, meent Anton Sjechovtsov, een Oekraïner die aan de Engelse Universiteit van Northampton onderzoek doet naar Europees extreemrechts en een expert is op het gebied van Russisch en Oekraïens fascisme. Sjechovtsov, die zelf overigens uit Sebastopol komt, de thuisbasis van de Russische Zwarte Zeevloot op de Krim, ziet een duidelijk verband tussen de inlijving van het schiereiland en het gedachtengoed van Aleksandr Doegin, “een klassieke Europese fascist”. De rechtse filosoof en zijn volgelingen pleiten al sinds de jaren ’90 voor een splitsing van Oekraïne en de inlijving van het zuiden en het oosten bij Rusland, zegt Sjechovtsov vanuit zijn Engelse kantoor via Skype.
Het is volgens hem niet meer dan logisch dat de Russen op den duur ook stukken van Oost en Zuid-Oekraïne gaan inlijven, aangezien de Krim nu geïsoleerd is en alleen per veerboot bereikt kan worden. Daarnaast acht hij het ook waarschijnlijk dat Poetin in het zuidoosten extra territorium zal inpalmen om een corridor vrij te maken naar Transnistrië, een in 1990 van Moldavië afgescheurd en naar Rusland lonkend maffiastaatje, waar alle economische sectoren, inclusief de Europees spelende voetbalclub Sherif Tiraspol, gecontroleerd worden door “Sheriff”, een bedrijf van twee ex-KGB’ers.
Het uiteindelijke doel dat Doegin voor ogen heeft met zijn project is al jaren bekend in Rusland: een Groot-Euraziatische Rijk van Dublin tot Vladivostok. Dat gaat vele malen verder dan de politieke en economische Euraziatische Unie die Poetin in 2015 wil oprichten, waarschuwt Sjechovtsov.

De vierde weg

“Toen ik 7 jaar geleden onderzoek begon te doen naar Doegin en zijn fascistische ideeën wilde bijna niemand het belang ervan erkennen, maar nu begint stilaan door te dringen waar we mee te maken hebben.” De Oekraïense onderzoeker zit al jaren te kijken naar hoe Doegin in toenemende mate het publieke debat over de Russische buitenlandpolitiek domineert en daarbij tot in de hoogste cenakels van het Kremlin is weten door te dringen.
Het is enigszins verwonderlijk dat het neo-eurasianisme – door de bedenker zelf “de vierde politieke theorie” genoemd, naast fascisme, liberalisme en communisme -  grotendeels onder de Westerse radar blijft, terwijl het in Rusland al een hele tijd een salonfähige ideologie is. Professor Doegin en zijn medestanders zijn veel gevraagde commentatoren en sprekers in talkshows en duidingprogramma’s op door de staat gecontroleerde televisiezenders, waar zij hun agressieve visie op de Russische buitenlandpolitiek etaleren. En aan de universiteiten wint het eurasianisme de laatste jaren steeds meer terrein, vooral sinds Doegin, die inmiddels beschouwd wordt als de grondlegger van de moderne Russische geopolitiek, in 2008 professor sociologie werd aan de Moskouse Staatsuniversiteit, waar hij ook zijn eigen Centrum voor Conservatief onderzoek leidt.
Terwijl Poetin zich tegenover zijn collega-staatshoofden druk maakt over ‘Bandera-fascisten’ en nazi’s die in Kiev de macht hebben overgenomen, lijkt hij zelf het geopolitieke discours te hebben overgenomen van door het nationaalsocialisme geïnspireerde radicalen.

Alexandr Doegin in Zuid-Ossetië 2008

Maar hoe zijn de neo-eurasianisten erin geslaagd zich op te werken tot mainstream ideologen die mede bepalen hoe Rusland met de rest van de wereld omgaat? Het lijkt vooral een kwestie van timing te zijn geweest: op het moment dat de persoonlijke ambities van een ontluikende autocraat en die van een ongeduldige revolutionair elkaar kruisten, barstte in de ‘bakermat van de Russische beschaving’ een volksrevolutie los.

De Zwarte Orde van de SS

Dertig jaar heeft Aleksandr Doegin er over gedaan om vertrekkende van de occulte krochten van de Sovjet-underground van de jaren ’80, via een bijna even marginaal bestaan tijdens de Jeltsin-jaren in de bivak van Sovjet-nostalgici, Blut und Boden-nationalisten en ordinaire antisemieten, rond de millenniumwisseling terecht te komen in de antichambre van de Kremlin-politiek.
Zijn eerste subversieve stap zette Doegin toen hij zijn studie aan het prestigieuze Moskouse luchtvaartinstituut verknoeide en zich rond 1980 aansloot bij wat bekend werd als de Joezinski-kring: een groep conservatieve en esoterische intellectuelen en door censuur gefnuikte auteurs die al vijftien jaar samenkwamen in stoffige Sovjet-appartementen waar ze zich lieten gaan in oosters mysticisme, hekserij, occultisme en alchemie. Tijdens die bijeenkomsten, waar gebrainstormd werd over een ideologie die “alle patriottische krachten van de staat” moest verenigen, raakte Doegin in de ban van het esoterisch fascisme van Giulio Evola en figuren uit de Conservatieve Revolutie, de radicaal-nationalistische beweging die de Republiek van Weimar bestreed. Hij raakte bevriend met de leider van de groep Jevgeni Golovin, een dichter en kenner van alchemie, esoterie en oosterse filosofie, die naam had gemaakt als de leider van de ‘Moskouse mystieke underground’. Golovin noemde zijn groep “De Zwarte orde van de SS” en zichzelf “Reichsführer”.

Bruinrood

In 1988 sloot Doegin zich met zijn makkers aan bij de rechts-extremistische en antisemitische groepering Pamjat (Russisch voor geheugen). Dat Nationaal-Patriottistisch Front zou de kiem worden waaruit later vrijwel alle organisaties en paramilitaire clubs van ultranationalisten, neonazi’s, skinheads, jodenhaters en Groot-Russische imperialisten zouden ontspruiten. Toen Pamjat rond 1990 uiteenspatte in verschillende groepjes die elkaar probeerden te overtreffen in haat en extremisme, begon Doegin voor zichzelf. Hij zette een historisch-religieuze denktank en uitgeverij op en sloeg massaal aan het publiceren in de ultranationalistische weekkrant Den’ (later Zavtra) van zijn vriend Aleksandr Prochanov. Die laatste is vandaag een bekende rechtse ideoloog, journalist en schrijver met een overigens indrukwekkend CV: raketingenieur, boswachter, KGB’er, Azië en Afrika-correspondent van de intellectuele krant Literatoernaja Gazeta en secretaris van de Sovjet-Russische schrijversbond.

Even later begon Doegin samen te werken met de enigmatische cultschrijver en vagebond Edoeard Limonov (bij ons vooral bekend via de hagiografie van de Franse schrijver Emmanuel Carrère) met wie hij in 1993 een ‘bruinrode’ antisysteempartij oprichtte. Deze Nationaal-Bolsjevistische Partij (NBP) had een ongrijpbare ideologie die het stalinisme probeerde te verzoenen met ultrarechtse opvattingen en de expansionistische eurasianianistische ideeën van Doegin. De aanhangers waren vaak nihilistische punkjongeren die liever met eieren en tomaten gooiden dan te luisteren naar de complexe geopolitieke uiteenzettingen van kameraad Doegin. Toch zou deze er uiteindelijk in slagen om via de NBP een Russische vorm van Europees nieuwrechts een plaats te geven in de nationale politieke arena. In 2002 omschreef Limonov in ‘Mijn politieke biografie’ zijn vriend Doegin als “de ‘Cyrillus en Methodius’ van het fascisme, want hij bracht van het Westen een voor ons land nieuw Geloof en kennis mee.”

Limonov omschreef in ‘Mijn politieke biografie’ zijn vriend Doegin als “de ‘Cyrillus en Methodius’ van het fascisme, want hij bracht van het Westen een voor ons land nieuw Geloof en kennis mee.”

Revanchisme

De bebroeding van de voedingsbodem voor nationaal-bolsjewisme, neo-eurasianisme en andere rechtse stromingen mag voor een groot deel op het conto van de in alcohol gemarineerde president Boris Jeltsin worden geschreven. Onder zijn leiding culmineerde een rampzalige markteconomische shocktherapie in hyperinflatie en de ineenstorting van het al gammele bankensysteem en werd de erfgenaam van de Sovjetunie uitverkocht aan een hofkliek van oligarchen en in de goelag groot geworden maffiosi. Rusland werd een disfunctioneel derdewereldland waar de modale Rus alle zekerheden van het leven kwijtraakte: stabiliteit, een minimale levensstandaard en nationale trots.
Het verlies van de supermachtstatus en de aftakeling van het wapenarsenaal kwamen hard aan in legerkringen. Het ooit zo machtige Rode Leger verloor de oorlog in Afghanistan en zelfs in het nietige Tsjetsjenië kon geen overwinning worden behaald. Het Westen betoonde weinig medelijden en strooide nog wat zout in de wonden door met de Navo en de EU steeds verder op te rukken in de Russische voortuin van het voormalige Warschaupact en zelfs de ex-Sovjetrepublieken Letland, Litouwen en Estland binnen te rijven. De Amerikanen en hun Navo-vrienden deden er in 1999 nog een schepje bovenop door Ruslands traditionele bondgenoot en Slavisch broertje Servië 78 dagen lang te bombarderen – een oorlogsmisdaad waar het Westen makkelijk mee wegkwam zonder rekening te hoeven houden met de grieven van het verzwakte Rusland.
Een gistende cocktail van armoede, gekrenkte nationale trots en sovjetnostalgie zorgde voor een opstoot van xenofobie en radicaal antiwesterse gevoelens in Rusland, tot en met de afwijzing van de democratie zelf. Het zette amateur-filosoof Doegin aan tot het uitwerken van een nieuwe politieke ideologie die de Russen hun trots zou teruggeven, het aanzien van Rusland in de wereld moest herstellen en het Westen een vergelding zou presenteren voor de catastrofe van het ingestorte Rusland. Hij verliet de BNP en schreef in 1997 ‘De beginselen van de geopolitiek: Ruslands geopolitieke toekomst’, dat door zijn imperialistische en anti-Amerikaanse boodschap in bijzonder goede aarde viel bij de generale staf van het leger, waar frustratie en schaamte heerste over de ‘hielenlikkerij’ van Jeltin in het Westen.
‘De beginselen’ werd in eerste instantie opgepikt door de ultranationalistische brulboei en half-joodse antisemiet Vladimir Zjirinovski en de leider van de Nationaal-Communisten Gennadi Zjoeganov.  Maar op het moment dat ex-spion Vladimir Poetin in 1998 uit het niets ineens de baas van de KGB-erfgenaam FSB werd, schoof Doegin een stuk dichter op naar het centrum van de macht: hij werd adviseur van de communistische Doemavoorzitter Gennadi Seleznjov en voorzitter van de geopolitieke sectie binnen de parlementaire adviesraad voor Nationale Veiligheid.

Doegin Jugend

Aan het begin van Poetins tweede presidentstermijn in 2004 besefte men in het Kremlin dat er toch wel nood was aan zoiets als een nationaal idee, dat de Russen zou doen vergeten dat ze geregeerd werden door een corrupte KGB-kliek en het buitenland duidelijk zou maken dat Rusland er weer stond als te respecteren supermacht. Vooral ook omdat in buurland Oekraïne de Oranjerevolutie uitbrak, waar twee maanden lang geprotesteerd werd nadat de westersgezinde presidentskandidaat en IMF-lieveling Viktor Joesjtsjenko de verkiezingen met miniem verschil had verloren van Poetins marionet Viktor Janoekovitsj. Uiteindelijk wist Joesjtsjenko na een extra verkiezingsronde president te worden.
Volgens Anton Sjechovstov koos het Kremlin op dat moment voor het neo-eurasianisme. “De vrees voor een Oranjerevolutie in Rusland was toen zeer groot, Poetin had iemand als Doegin nodig.”
In 2001 had Doegin zijn Internationale Euraziatische Beweging opgericht, waar hij een jaar later zijn Eurazië Partij aan vastklonk. Hij wilde parlementariër worden door met zijn partij deel te nemen aan de verkiezingen van 2003. Hij kwam op met het blok rond de antiwesterse Moederlandpartij (Rodina), een samenraapsel van zo’n dertig ultranationalistische en racistische partijtjes dat bij de verkiezingen van 2003 bijna 10 procent van de stemmen kreeg, maar Doegin zelf viste naast het net.
Meteen na de Oranjerevolutie in 2005 stampte Doegin de Euraziatische Jeugdunie (EJU) uit de grond, met als slogan “Hulde aan het Imperium! Rus, sta op!” Poetins spindoctor, de Tsjetsjeen Vladislav Soerkov (echte naam Aslanbek Doedajev), zorgde ervoor dat het EJU royaal gefinancierd werd door de presidentiële administratie.
Knetterend van energie kweet Doegin zich van zijn taak om het ‘Oranje-nazisme’ in de dammen. Hij richtte filialen op in het pro-Russische oosten en zuiden van Oekraïne en stuurde zijn Eurazianistische jongeren uit naar het recalcitrante buurland. Deze opritsjniki, vernoemd naar de in het zwart geklede moordende en plunderende geheime politie van Ivan de Verschrikkelijke, verschenen ineens overal om het regime van president Joesjenko te provoceren. De in het zwart geklede militanten droegen even zwarte vlaggen met daarop een gouden windroos – de ‘ster van absolute expansie’ – bestaande uit acht goudkleurige pijlen die de Russische imperiale expansie symboliseren. Zo doken de opritsjniki in hun militante outfit, dat afgerond werd met zwarte mondkappen en dito banden rond de bovenarm, ook op in steden op de Krim waar ze “Hulde aan de Euraziatische Krim!” schreeuwden en verklaarden dat de wedergeboorte van het Russische Imperium zijn oorsprong zal hebben op dit schiereiland.

In 2007 klommen de EJU-militanten naar de top van Oekraïne’s hoogste berg Hoverla om de Oekraïense nationale symbolen die daar staan te vernielen: de Drietand werd als ‘nazistisch’ symbool doormidden gezaagd om het land te ‘castreren’, terwijl de berg werd omgedoopt tot ‘Stalinpiek’.  Vele andere acties zouden volgen, al dan niet in samenwerking met Russische racisten en neonazi’s tijdens de beruchte jaarlijkse ‘Russische Marsen’. In 2007 werden Doegin en zijn EJU-aanvoerder door de Oekraïense autoriteiten tot personae non grata verklaard, hun Oekraïense filialen zijn sinds 2011 bij wet verboden. Maar sinds de crisis van de laatste maanden zijn de neo-eurasianisten weer terug van weggeweest op de Krim en in het oosten van Oekraïne.

‘Slaven en debielen’

Vanaf het begin van de meest recente omwenteling in Kiev was Doegin niet weg te slaan van de televisie en het internet. Als professor en academicus levert hij in nieuwsuitzendingen het nodige commentaar op de ‘nazistische dictatuur’ in Kiev die door het ‘Atlantisch-fascistische westen’ in het zadel is geholpen. Hij waarschuwt de Russische kijker dat dit duivelsverbond van ‘extremisten en liberale nazi’s’ een genocide gaat plegen op de pro-Russische helft van de Oekraïense bevolking.
De fanatieke filosoof bemoeit zich ook rechtstreeks met de opstand in het oosten van het land. “Het Kremlin is vastbesloten te strijden voor de onafhankelijkheid van het zuidoosten van Oekraïne”, verzekerde hij de echtgenote van de gearresteerde EJU-activist Pavel Goebarev eind maart in een uitgelekt Skype gesprek. Goebarev had zichzelf in maart uitgeroepen tot de gouverneur van de regio Donetsk. In een quasi-monoloog raast en tiert Doegin over “de fascistische nazistische omwenteling in Oekraïne” die geleid wordt door de “Kievse junta”. Met zichtbare bewondering luistert mevrouw Goebarev naar professor Doegin die haar uitlegt hoe de pro-Russische bevolking in Oost-Oekraïne de verkiezingen van 25 mei moet saboteren en een opstand in Donetsk moet uitlokken, “desnoods met gewapende zelfverdedigingseenheden”. Hij roept daarbij de Oekraïense Russen op tot een algemene staking, “want wie werkt er nu als er een burgeroorlog aan de gang is en de macht in handen is van bandieten? Alleen slaven en debielen!” En van de Oekraïense grenssoldaten en douaniers moet men zich niets aantrekken: dat zijn “illegale gewapende groepen” die voor de junta werken. Uiteindelijk zullen we ze met “antiterreuracties” ontwapenen en verwijderen, zegt Doegin, zodat Oost-Oekraïne samen met een stuk Rusland aan de overkant van de grens de ‘Euroregio Don’ kan vormen, met het Russische Rostov als hoofdstad.

Dat Doegin een van de invloedrijkste politieke denkers van Rusland is geworden is niet meer te ontkennen

Raspoetin

Dat Doegin een van de invloedrijkste politieke denkers van Rusland is geworden is niet meer te ontkennen. Als huidig expert voor Doema-voorzitter Sergej Narysjkin en de officieuze ideoloog van de Poetinpartij Verenigd Rusland heeft hij rechtstreekse toegang tot het centrum van de macht. Hij beschikt over machtige vrienden in het Kremlin en binnen het leger, die de deur platlopen bij Vladimir Vladimirovitsj. Maar hoe dicht staat hij echt bij Poetin? Is Doegin, die zich de haar-en baarddracht van Raspoetin – die andere paleisintrigant – heeft laten aanmeten, Poetins persoonlijke souffleur voor geopolitieke aangelegenheden?
“Ik kan niet bewijzen dat Poetin en Doegin elkaar ontmoeten om bijvoorbeeld het Russische buitenlandbeleid te bespreken”, zegt Sjechovtsov, “maar wat we wel zeker weten is dat anderen dat contact tussen hen verzorgen. De belangrijksten onder hen zijn Sergej Glazjev en Dimitri Rogozin.”
Voormalig minister Glazjev is als presidentieel adviseur voor Regionale Economische Integratie de architect van de Euraziatische Unie, Poetins prestigeproject en beoogde tegenhanger van de EU die in 2015 van start moet gaan. Samen met de nationalistische scherpslijper, provocateur en latere Navo-ambassadeur Dimitri Rogozin was hij de medeoprichter van de rechtse Moederlandpartij.
Glazjev zou ook de ideologische verbindingsofficier tussen Doegin en Poetin zijn sinds hij twee jaar geleden plaatsnam in de ‘Izborski-Club’, een besloten overlegforum en neo-eurasianistische lobbygroep die gefinancierd lijkt te worden door de overheid. De initiatiefnemer is  Prochanov die met deze denktank zijn droom wil realiseren om de twee sterkste nationalistische en antiwesterse stromingen in Rusland met elkaar te verzoenen: “het nationaal-bolsjevisme van het Stalinistische type” en de “Orthodox-monarchistische” stroming. Met gebundelde krachten kan men dan het liberalisme vernietigen.
Onder de vaste leden van de Izborski Club vinden we (ex-)Doema-leden, conservatieve academici, neofascistische activisten, orthodoxe priesters, generaals op rust en populaire, aan het Kremlin loyale journalisten. De bekende namen zijn uiteraard Doegin en Glazjev, maar ook Poetins favoriete journalist Michail Leontjev, voormalig Rodina-ideoloog Michail Deljagin, en zelfs de huidige minister van Cultuur Vladimir Medinski.
Op het eerste gezicht lijkt dit een nogal bont gezelschap van radicalen, maar er zijn meer overeenkomsten dan verschillen, meent expert Sjechovtsov. “Ze zijn allemaal rabiaat antiwesters, anti-Amerikaans, extreem conservatief en expansionistisch.”
De verschillen zijn volgens Sjechovtsov eerder in de details te vinden: terwijl Doegin het fascisme als ideologisch fundament heeft en het hele Euraziatische continent onder Russische controle wil hebben, is iemand als Prochanov eerder een imperialist die ervoor pleit dat Moskou vooral de ex-Sovjetrepublieken opslokt, eventueel aangevuld met voormalige Oostbloklanden als Servië, Roemenië en Bulgarije. Maar allemaal willen ze dat het Kremlin snel verder gaat op de ingeslagen weg en zo snel mogelijk het oosten en zuiden van Oekraïne inpalmt.
Volgens onafhankelijke journalisten als Sergej Gogin van de internetkrant Jezjednevni Zjoernal, is de invloed van de Poetin-fluisteraars uit de Izborski Club al een tijdje opvallend merkbaar in de woordkeuze en stijl van Poetins publieke toespraken. Het neo-eurasianime, dat een hele generatie van radicale en antiwesterse activisten en politici een stem geeft, is zo hard op weg om de officiële staatsdoctrine te worden.
Omgekeerd kan Poetin op de onvoorwaardelijke steun rekenen van de neo-eurasiantische intellectuelen, die grote voorstanders zijn van zijn ‘geleide democratie’, repressie van de intellectuele oppositie, conservatieve familiewaarden en afkeer van homoseksualiteit. In Doegins eigen woorden klinkt dat zo: ”Er zijn geen tegenstanders van de Poetin-koers, en als ze er wel zijn, dan zijn ze geestesziek en moeten ze gecolloqueerd worden. Poetin is overal. Poetin is absoluut. Poetin is onvervangbaar.”

Vrienden van Eurazië: de fascistische internationale

Eurazië-profeet Aleksandr Doegin haalde de inspiratie voor zijn ideologie vooral bij obscure ‘nieuwrechtse’ partijen en activisten in Europa, onder wie de Belg en ex-Waffen-SS’er Jean Thiriart. Maar nu neo-eurasianisme steeds meer de officiële doctrine van het Kremlin lijkt te worden, lijkt ook Poetin aansluiting te zoeken bij europees extreemrechts. Hun gezamenlijke vijand: Europa en de VS.

Het neo-eurasianisme, de expansionistische en anti-Westerse ideologie die steeds meer invloed heeft op het buitenlandbeleid van president Poetin, wordt vaak gezien als een voortzetting van het oorspronkelijke eurazianisme. Dat was bedacht door Russische immigranten die de Revolutie van 1917 waren ontvlucht en zich in het Europa van de jaren ’20 van de vorige eeuw hadden gevestigd. De geestelijke vaders van het eerste eurazianisme, de linguïst Nikolaj Troebetskoj en de geograaf Pjotr Savitski, wilden komaf maken met de Russische blik naar het Westen en de import van Europese cultuur die door Peter de Grote was geïntroduceerd, en pleitten voor een oriëntatie op het oosten. In de ogen van prins Troebetskoj was Rusland een product van de Aziatische steppecultuur en liggen de overlevingskansen van de Russische grootmacht met name in het Aziatisch gedeelte van van het land.
Nadat het eurazianisme met de dood van Troebetskoj in 1938 in de vergetelheid raakte, werd het in de jaren ’80 weer opgepikt door de Russische historicus Ljev Goemiljov, de zoon van Ruslands meest geliefde dichterspaar Anna Achmatova en Nikolaj Goemiljov. Goemiljovs theorie ging er onder meer vanuit dat alle volkeren van de Euraziatische steppe, ook de Russen en de Turks-sprekende steppenomaden van Centraal-Azië een grote volksgroep vormen
Alhoewel Doegin, als de bedenker van het derde eurazianisme beschouwd moet worden – hij noemt zijn project dan ook Rossija-3 – beroept hij zich weliswaar op de theorieën van zijn voorlopers, maar doet hij er vervolgens iets heel anders mee. Zijn verhaal is er vooral een van geopolitieke expansie, waarbij Rusland een zo groot mogelijk deel van het Euraziatisch continent moet domineren.

Nouvelle droite

Ironisch genoeg is hij voor zijn ideologie vooral gaan shoppen in West-Europa, in Frankrijk, België, Italië en Duitsland bij een nogal onbekende obscure tak van de Europese extreemrechtse familie: Nieuwrechts.
Dat begon als Nouvelle Droite in het Frankrijk van na ’68, toen Alain de Benoist zijn denktank GRECE (Groupe d’Études et de Recherche sur la Civilisation Européenne) opzette. De Benoist putte zijn inspiratie uit de werken van bekende denkers uit de Duitse Conservatieve Revolutie tijdens het Interbellum, zoals Carl Schmitt, Ernst Jünger en Oswald Spengler, en nam in theorie afstand van het reactionaire en racistische karakter van het nazisme en het neofascisme. Hij legde de nadruk op pre-christelijke culturen, milieu, cultureel anti-Amerikanisme en een exclusieve Europese culturele identiteit.
Maar De Benoist hield er nogal wat extreemrechtse vrienden op na die tegen zijn beweging kwamen aanschurken en bij gebrek aan een samenbindende ideologie voelde na verloop van tijd elke extreemrechtse exoot zich wel thuis onder de nieuwrechtse paraplu: Derde Weg-fascisten, White Power-racisten, pan-Europese rechtsextremisten, nationaal-bolsjewisten , ‘eco-fascisten’, radicale neopaganisten en zelfs zoiets als ‘nazi-maoïsten’.

De Belg Jean-François Thiriart, een ex-Waffen SS’er wordt in kleine kring vereerd als de spirituele vader van Europees Nieuwrechts

Om die reden zouden we eerder van een subcultuur moeten spreken dan van een beweging. De meeste partijtjes en groepjes bestaan uit kleine cellen van rechtse intellectuelen die zich voortdurend afsplitsen en nieuwe groepen oprichten. Dat is ook de reden dat nieuwrechts nooit enige electorale successen heeft gekend in Europa, alhoewel er wel rechtse partijen zijn die standpunten en ideeën hebben geleend van de Nouvelle Droite zoals zoals het Franse Front National en de Oostenrijkse Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ).

Eurosiberië

De meeste nieuwrechtse activisten en leiders zijn dan ook over het algemeen obscure onbekenden die bij ons misschien alleen gekend zijn bij het Anti-fascistisch Front of de Nationalistische Studentenvereniging (NSV) die lezingen en evenementen organiseren waar dit soort mensen voor wordt uitgenodigd.
Want zeg nou eerlijk, wie kent bijvoorbeeld de Belg Jean-François Thiriart? Een ex-Waffen SS’er die in kleine kring vereerd wordt als de spirituele vader van Europees Nieuwrechts. Een enkeling ongetwijfeld. Maar de in 1992 overleden Waal was wel een van de belangrijkste inspiratiebronnen voor de in Rusland zeer bekende en populaire Aleksandr Doegin.
De twee ontmoetten elkaar in 1989 toen Doegin naar West-Euopa kwam om zijn helden van de Nouvelle Droite op te zoeken, onder wie naast Thiriart ook Alain de Benoist, de Italiaanse ‘nazi-maoïst’ Claudio Mutti en ook de Brusselaar Robert Steuckers.
Steuckers is een volgeling van De Benoist die eind jaren ‘90 opdook in de Vlaamse kranten toen bekend werd dat hij samen met de Schaarbeekse politiecommissaris en latere VB’er Johan Demol deel had uitgemaakt van de extreemrechtse privémilitie Front de la Jeunesse. Claudio Mutti, een vroege discipel van Thiriart in Italië, die zich bekeerd heeft tot de Islam en door het leven gaat als Omar Amin, was in de jaren ’60 een van de voortrekkers van het “Nazi-Maoïsme”, een marginale beweging die een synthese probeerde te maken tussen het nationaal-socialisme van Hitler en extreemlinks, aangevuld met ideeën van Khaddafi en Juan Peron.

Na Doegins Europese tour, werden deze mannen in 1992 uitgenodigd in Moskou waar Doegin op conferenties kon uitpakken met zijn extreemrechtse helden. Een paar maanden na het bezoek overleed Thiriart aan een hartaanval. Het is het idee over Eurosiberië, “Euro-Sovjet Rijk” van Dublin tot Vladivostok, dat Doegin letterlijk heeft overgenomen van de Waal. De voormalige nazi-collaborateur voelde zo’n afschuw voor het westers kapitalisme en de import van Amerikaanse cultuur in Europa, dat hij van de weeromstuit maar tegen het Maoïsme en Stalinisme ging aanleunen.
De pan-Europese fascist Thiriart is ook bekend van zijn organisatie Jeune Europe. Die richtte hij op na de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog. Hij riep ermee op tot de vorming van een eengemaakt Europa als derde supermacht tussen de VS en de Sovjetunie. Hij nam het Keltisch kruis aan als symbool voor de organisatie en trok vooral militante neo-fascisten aan als publiek

Blank reservoir

Maar Doegin bleef ook na de dood van Thiriart zijn contacten met Belgisch extreemrechts onderhouden. Op 11 november 2005 organiseerde de denktank Deltastichting ‘als waardige Vlaams-Nederlandse vertegenwoordiger van de Europese nieuwrechtse denkrichting’ in Antwerpen een ‘Colloquium’ waarbij Doegin als volgt werd aangekondigd:

Vanuit Rusland mogen we de adviseur van president Poetin begroeten, Aleksandr Doegin, die als vertegenwoordiger van de Eurasian Movement de visie van het ‘grotere Europese project’ komt verwoorden.

De met VB’ers gevulde Deltastichting, en ook het NSV nodigen wel vaker dit soort sprekers uit, zoals Steuckers en Kris Roman, een wegens racisme veroordeelde VB’ers.
Zoals Apache eerder schreef zit deze laatste achter de schimmige organisatie Euro-Rus, een groep die contacten onderhoudt met het smerigste dat extreemrechts in Rusland te bieden heeft, zoals de xenofobe DNPI (Russische Beweging tegen Illegale Immigratie) die verantwoordelijk zou zijn voor racistische aanvallen op vreemdelingen, en ook voormalig KuKluxKlan leider David Duke, die ook al een gast van Doegin is geweest.

In Rusland geeft onze landgenoot Kris Roman graag interviews op ‘Jevrazija TV’ van Doegin, waarvan de opnames op de pagina van de Internationale Euraziatische Beweging worden geplaatst

In Rusland geeft Roman graag interviews op ‘Jevrazija TV’ van Doegin, waarvan de opnames op de pagina van de Internationale Euraziatische Beweging worden geplaatst. In een van die interviews uit 2012, waarbij Roman wordt voorgesteld als de voorzitter een ‘geopolitieke organisatie’ zit de Vlaming in korte broek en zwart sporthemd met daarop een grote gouden tweekoppige Russische adelaar in knullig Vlaams-Russisch zijn nazistische rassentheorieën te etaleren. Hij vertelt zijn gesprekspartner dat deze zich gelukkig moet prijzen als Rus, want “Rusland is het laatste reservoir van Europese blanke volkeren”.

Observers

Een andere Belg die dicht aanleunt bij Doegin is Luc Michel, de voormalige secretaris van Thiriart en leider van de ngo Eurasian Observatory for Democracy & Elections (EODE) die buitenlandse verkiezingswaarnemers uitnodigde bij het referendum op de Krim vorige maand. Dat die club van onafhankelijke ‘observers’ uit onder meer Italië, Duitsland, Servië, Frankrijk en Vlaanderen van overwegend bruine tot zwarte signatuur was, moet niet verbazen bij iemand als Michel die ook zijn eigen extreemrechtse partij heeft: Parti communautaire national-européen. Zo waren, zoals bekend ook de VB’ers Jan Penris, Christian Verougstraete en Frank Creyelman aanwezig om de verkiezingen tot ‘eerlijk en vrij’ te verklaren.
Volgens Anton Sjechovtsov, een Oekraïense onderzoeker aan de Universiteit van Northampton heeft de organisatie van Michel vrijwel zeker banden met het Kremlin:

Het EODE houdt zich bezig met het witwassen van toch wel vreemde regimes. Door zijn activiteiten in Oekraïne en ook Transnistrië mag je er van uitgaan dat hiet toch zeker gedeeltelijk door Rusland wordt gefinancierd. Maar hij (Michel, red.) zal zijn geld ook via andere bronnen krijgen, aangezien hij actief is in landen waar Rusland niet meteen grote belangen heeft, zoals Venezuela en Kameroen. Door de expliciete connotatie met het Eurazianisme, is het plausibel om aan te nemen dat de Russen betrokken zijn geweest bij de oprichting van de organisatie.

Ouderwetse fascisten

Het is op het eerste gezicht opmerkelijk dat iemand als Doegin zich in Rusland probleemloos kan blijven associëren met Europees extreemrechts, onder wie ook nazi-collaborateurs en negationisten, als je weet dat nergens in Europa de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en de enorme menselijke offers, zo levend worden gehouden als in Rusland.

Doegin bij een lezing in ons land

“Rechtse en nationalistische partijen in Rusland hebben in principe geen probleem met het nationaal-socialisme”, verklaart Sjechovtsov. “Ze vinden alleen dat Hitler alles verpest heeft door een onnodige oorlog tegen de Sovjetunie te beginnen. Als hij zich aan het Molotov/Ribbentrop-pact van 1939 had gehouden, dan hadden Stalin en Hitler samen de Angelsaksische vijand kunnen verslaan. Vandaag zeggen pan-Europese fascisten ongeveer hetzelfde: geen broederoorlogen meer – we moeten elkaar niet bekampen maar vechten tegen de Angelsaksische wereld en dominantie van het Westers liberalisme.”

Opvallend is dat Doegin maar weinig optrekt met andere Russische neo-fascisten. Hij ziet hen als onbetekenende Russische extremisten en antisemieten. Het neo-eurasianisme is groter en kijkt veel verder.

Opvallend is wel dat Doegin maar weinig optrekt met andere Russische neo-fascisten. Sjechovtsov: “Met hen wil Doegin absoluut niets te maken hebben. Hij ziet hen als onbetekenende Russische extremisten en antisemieten. Het neo-eurasianisme is groter en kijkt veel verder. Ook in het buitenland blijft hij weg van groepen als de NPD (Nationaldemokratische Partei Deutschlands) in Duitsland. Dat vindt hij ouderwetse fascisten.”
Het blijkt ook om strategie te gaan. Het neo-eurasianisme richt zijn pijlen bijvoorbeeld ook op ultraorthodoxen in Israel. Zo staat Doegin in nauwe contact met de ‘hyperzionistische’ Be’ad Artzeinoe, van de in Moermansk als Nikita geboren en pas laat bekeerde Rabbijn Abraham Sjmoelevitsj. Die woont samen met fanatieke kolonisten in het centrum van Hebron en was er bij in 2001, toen Doegin zijn Internationale Euraziatische Beweging oprichtte. Net als Doegin is Sjmoelevitsj tegen secularisering, de import van westerse cultuur en waarden en de VS in het algemeen.

De dolle baron

Paradoxaal genoeg is ook de radicale Islam vertegenwoordigd in Doegins organisatie. Een van de meest prominente Eurasianisten in Rusland is de van oorsprong Azerbeidzjaanse islamist Gejdar Dzjemal, die al sinds de jaren 80 met Doegin optrekt. Sjechovtsov: “In tegenstelling tot klassieke extreemrechtse en neofascistische partijen in Europa hebben de meeste neo-eurasianisten geen enkel probleem met de Islam. Sterker nog, neo-eurasianisme is voor een groot deel ‘islamofiel’. Dat komt omdat die religie in hun ogen militanter is dan het christendom, het geweld niet schuwt en meer anti-westerse potentie in zich meedraagt. Het is niet toevallig dat een voor nieuwrechts belangrijke figuur als Claudio Mutti zich bekeerd heeft tot de islam. De Russische neo-eurazianisten zien in de strijd tegen het Westen een bondgenoot in alle zogenaamde autochtone religies van Eurazië, dus niet alleen de Islam en het Orthodox Christendom, ook het Boeddhisme is voor hen belangrijk. Zo is Doegin een bewonderaar van Baron Ungern von Sternberg, die hij als een militant boeddhist beschouwt. Een van Doegins pseudoniemen als dichter is overigens Aleksandr Sternberg.”
Baron Roman Von Ungern-Sternberg, ook bekend als “de dolle baron”, was een in Oostenrijk geboren Russisch Witte generaal-majoor van Lets-Duitse komaf. Tijdens de Russische burgeroorlog trok hij met zijn ‘Aziatische divisie’ van Russen, Mongolen en Tataren naar Oost-Siberië en Buiten-Mongolië waar hij boeddhist werd en zich tot doel stelde het Mongoolse Rijk van Dzjengis Khan te herstellen. In 1921 veroverde hij Buiten-Mongolië op de Chinezen en vestigde een terreurregime. Hij riep zich uit tot Khan van Mongolië, waarbij hij zich ging gedragen als een warlord van het type Jozeph Kony.
Ungern von Sternbergs paramilitaire boeddhistische sekte richtte een lange reeks van slachtingen aan, waarbij onder meer de kleine joodse gemeenschap werd uitgemoord. De Baron was een zware drinker en sadist en had een zwak voor de geraffineerde inheemse foltermethodes. In 1921 werd hij verslagen door de bolsjewieken en opgehangen. Doegin en zijn medestanders hebben Ungern von Sternberg de laatste jaren uit de vergetelheid gehaald. In januari 2013 werd een conferentie over hem georganiseerd en werd een “intellectuele performance”, een culturele avond aan hem gewijd. De twee uur durende opnames daarvan staan op de website van de Internationale Euraziatische Beweging, waarin onder andere Doegin hulde brengt aan het “razende humanisme” van Ungern von Sternberg in een “hypnotische” lezing.

De vrienden van Poetin

Het lijkt zeer onwaarschijnlijk dat Poetin meegaat in de ideologische bochten en kronkels die Doegin maakt om maar zoveel mogelijk radicalen binnen zijn neo-eurasianistische kamp te krijgen. Maar er zijn wel aanwijzingen dat ook Poetin geïnteresseerd is in nauwere contacten met extreemrechts in Europa. Dat lijkt op het eerste gezicht vreemd, omdat hij zegt de Krim te hebben beschermd tegen de “nazi’s uit Kiev”.

Poetins aversie tegen de Rechtse Sector in Oekraïne heeft weinig met ideologie te maken, maar alles met het feit dat het om Oekraïense nationalisten gaat die weg willen uit de Russische invloedssfeer.

Maar Poetins aversie tegen de Rechtse Sector in Oekraïne heeft weinig met ideologie te maken, maar alles met het feit dat het om Oekraïense nationalisten gaat die weg willen uit de Russische invloedssfeer.
De laatste tijd is er een duidelijk toenadering tussen het Hongaarse Jobbik en het Kremlin. Jobbik is sinds de laatste verkiezingen deze maand, met bijna 21 procent van de stemmen de derde grootste partij van Hongarije en de grootste en relatief de succesvolle fascistische partij van de EU. Het heeft nu 3 Europese parlementsleden en 47 volksvertegenwoordigers in het Hongaarse Lagerhuis.
Deze Beweging voor een beter Hongarije, die 12 jaar geleden werd opgericht door een groep nationalistische en religieuze universiteitsstudenten keert zicht tegen het vrijmarktkapitalisme en de multiculturele samenleving, is uitgesproken antisemitisch, criminaliseert de Roma en is irredentistisch: het wil gebieden van buurlanden zoals Oekraïne en Roemenië inpalmen, waar Hongaarse minderheden leven. Het beschikt ook over een paramilitaire vleugel, de Magyar Gárda (Hongaarse Garde), die bestaat uit zwarthemden die hun vreemdelingenhaat vooral botvieren op Roma’s.
Jobbiks partijleider Gábor Vona en Europarlementslid Béla Kovács waren vorig jaar mei in Moskou op bezoek waar ze Russische Doema-leden ontmoetten en deelnamen aan een ronde tafel gesprek met Doegin en zijn neo-eurasianisten aan de Moskouse Lomonosov-Universiteit. Daar noemden de Hongaarse eurohaters de EU een “bedrieglijke organisatie en zeiden ze dat Hongarije beter uit de EU kan stappen en zich aansluiten bij de Euraziatische Unie die in 2015 van start gaat.
Op 9 april sprak Hongaars parlementslid Tamás Gaudi Nagy van Jobbik zich uit tegen de Europese democratie en droeg daarbij een T-shirt met als opschrift “Crimea legally belongs to Russia! Transcarpathia legally belongs to Hungary!”, waarbij hij ineens een irredentische aansprak maakte op het Transkarpatië in Oost-Oekraïne, een gebied met een Hongaarse minderheid dat tot en met de eerste wereldoorlog deel uitmaakte van Oostenrijk-Hongarije. Dezelfde Gaudi-Nagy gooide onlangs ook Europese vlaggen uit het raam van het Hongaarse parlement en opende daarna een Facebookpagina waarop mensen worden aangemaand om Europese vlaggen weg te gooien of in brand te steken en de opname te posten.

Poetin held

Nochtans was Jobbik in de beginjaren flink anti-Russisch. Maar die standpunten heeft men laten varen en nu is het ‘decadente Westerse liberalisme’ als belangrijkste vijand geïdentificeerd, naast Israël, de joden en de Roma. Ze zien in Poetin een strategische bondgenoot voor hun twee belangrijkste projecten: het verzwakken van de EU en het inlijven van omringende gebieden met Hongaarse minderheden. Als Oekraïne uit elkaar zou vallen, zouden zij klaarstaan om bijvoorbeeld Transkarpatië te annexeren. De Jobbik-leiders hebben herhaaldelijk ook lof gesproken over Poetins autoritaire regeerstijl, zijn “geleide democratie” en het verwerpen van westerse liberale waarden.

Het Italiaanse Fronte Nazionale hing vorig jaar posters op in Rome om Poetin te prijzen

Wikileaks-documenten leerden dat ook de Bulgaarse extreemsrechtse Ataka-partij nauwe banden onderhoudt met de Russische ambassade in dat land, waarmee de al jaren rondgaande geruchten over Russische overheidsfinanciering van de Bulgaarse partij alleen maar geloofwaardiger werden. De parlemantariërs van Atataka zijn de grootste voorstanders in Bulgarije van een erkenning van het Krimreferendum en zijn radicaal tegen de EU-sancties tegen Rusland. Net als Jobbik heeft Ataka verkiezingswaarnemers afgevaardigd naar de Krim in maart.
En ook de banden met het Front National van Marine Le Pen zijn de laatste tijd aangehaald. In juni vorig jaar was Le Pen nog in Moskou op uitnodiging van Doema voorzitter Sergej Narysjkin en had ze een onderhoud met de rabiate nationalist en vice eerste minister Dmititri Rogozin. De partij van Le Pen heeft het referendum op de Krim erkend en gezegd dat het schierleiland “historisch deel uitmaakt van Moeder Rusland”.
Voor sommige extreemrechtse partijen is Poetin een ware held, zoals voor het Italiaanse Fronte Nazionale dat vorig jaar posters ophing in Rome om Poetin te prijzen vanwege zijn antihomopropagandawet en zijn steun aan president Assad van Syrië.
Het Kremlin en Europees extreemrechts lijken dan ook een gezamenlijk strategisch doel te hebben. Hoe groter extreemrechts in Europa wordt, hoe zwakker de EU, waardoor verdere toetreding van landen uit de invloedssfeer van Rusland, zoals Oekraïne, Moldavië, Servië en Macedonië en een Wit Rusland na Loekasjenko gestopt wordt. Tegelijk hoopt Poetin dat rechtse politici die aan de knoppen van de EU komen de Unie eerder zullen afbouwen dan vergroten.