Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΦΤΩΧΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ
Πρωτεύουσες καρτέλες
"Μην κοιτάτε τι κάνει ο άνθρωπός μας. Κοιτάξτε τι προσπαθεί να κάνει".
Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι
Χαρακτηριστικό γνώρισμα της ρωσικής φιλοσοφίας, σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς της ρωσικής φιλοσοφίας, είναι ο οντολογισμός της σκέψης. Η θέση του οντολογισμού στη φιλοσοφία, σε αντίθεση με την αντίθετη θέση του γνωσιολογισμού, συνεπάγεται την πρωταρχική εξέταση όχι της διαδικασίας της σκέψης, αλλά του αντικειμένου της κατανόησης. Όντας στην πλευρά του οντολογικού, επιδιώκουμε πρώτα και κύρια να εντοπίσουμε και να απαντήσουμε στο ερώτημα: ΤΙ είναι, ΤΙ είναι το αντικείμενο της γνώσης μας, ΤΙ είναι το επίκεντρο της διανοητικής μας διαίσθησης. Οι υποστηρικτές του οντολογικού μοντέλου επιδιώκουν, πρώτα απ' όλα, να βρουν ανάμεσα σε όλα αυτά που "ρέουν και αλλάζουν" ένα ορισμένο θεμελιώδες σημείο, ένα σταθερό σημείο, όπως μια μεγάλη πέτρα σε ένα ορεινό ποτάμι που ρέει γρήγορα. Και μόνο αφού βρούμε και συλλάβουμε αυτό το σημείο αναφοράς, την περίπτωση του όντος, μπορούμε να εξετάσουμε την προθετική διαδικασία αναζήτησης αυτού του πράγματος. Επομένως, δεν αρχίζουμε να σκεφτόμαστε για τη σκέψη πριν ορίσουμε τι eείναι και τι μπορούμε να κατανοήσουμε. Υποστηρικτές αυτής της μεθόδου είναι ο Παρμενίδης (ιδέα της ταυτότητας του όντος και της σκέψης), ο Πλάτωνας (αναζήτηση των ιδεών ως πραγματικά υπαρκτών περιπτώσεων) - οι οποίοι έστρεψαν τη συλλογιστική τους στην αναζήτηση μιας αμετακίνητης, του όντος φέρουσας, βάσης.
Σε αντίθεση με την οντολογία, η επιστημολογία επιδιώκει να κατανοήσει την ίδια την πορεία της σκέψης μας από την αρχή. Οι οπαδοί αυτής της θέσης (και η ίδια η θέση άρχισε να αναπτύσσεται ενεργά μετά τον Ι. Καντ) στρέφουν την προσοχή τους στην αντανάκλαση της διαδικασίας της σκέψης. Σε αυτό το μοντέλο, αμφισβητείται η δυνατότητα εντοπισμού ενός σημείου αναφοράς που έχει το δικό του οντολογικό καθεστώς και γίνεται "πράγμα καθαυτό", ακατανόητο για τη νόηση. Το μόνο που απομένει είναι να μελετηθεί η ίδια η διαδικασία της νόησης. Σε αυτή τη μέθοδο, το Υποκείμενο είναι εξαιρετικά σημαντικό, είναι αυτό που γίνεται το κέντρο, ο ρόλος του είναι εξαιρετικά σημαντικός.
Οι Ρώσοι φιλόσοφοι απέχουν πολύ από τη θέση του γνωσιολογισμού. Αυτό εξαρτάται από το γεγονός ότι η ίδια η ιδέα του Υποκειμένου και της γνωστικής περίπτωσης στο ρωσικό μυαλό είναι εξαιρετικά ασαφής και θολή. Τόσο ο ρωσικός πολιτισμός, όσο και η ρωσική ιστορία και η ρωσική θρησκεία δεν αποδέχονται την έννοια του "ατόμου", η οποία είναι μια καθαρά δυτική, ψυχρή και αποστασιοποιημένη έννοια. Ο κολεκτιβισμός του ρωσικού λαού, ο οποίος είναι ορατός ακόμη και στις παραμικρές λεπτομέρειες του γραπτού λόγου (για παράδειγμα, στο πεζό "Ι" σε αντίθεση με το κεφαλαίο "Ι" στα αγγλικά), έχει μια εντελώς διαφορετική έννοια του υποκειμένου. Και αυτό το υποκείμενο είναι υπερατομικό (στμ. nadinindividual - με το ρωσικό πρόθεμα nad που σημαίνει πάνω/υπεράνω), κοινό και μοναδικό για ένα πλήθος ανθρώπων. Είναι ένα εθνικό πνεύμα, το οποίο δεν χωρίζεται ποτέ σε μέρη και το οποίο σκέφτεται, πιστεύει, κατανοεί, ακούει και κατανοεί με έναν εντελώς ιδιότυπο τρόπο.
Το ρωσικό υποκείμενο είναι απολύτως φτωχό. Είναι πρακτικά ανύπαρκτο, είναι τόσο μεγάλο που αρχίζει να φαίνεται πολύ μικρό. Είναι μια φτώχεια όχι με την κλασική έννοια της έλλειψης ή της ανάγκης, αλλά μια φτώχεια που ξεπερνά τον πλούτο και τα σμαράγδια, όπως η φτώχεια ενός μοναχού που υπερβαίνει όλους τους θησαυρούς και τις συσσωρεύσεις με την εσωτερική του ουσία. Και το υποκείμενο είναι τόσο φτωχό που είναι σχεδόν απόν, που η θέλησή του, οι προθέσεις του μόλις που διαπερνούν την ομίχλη της αοριστίας. Δεν είναι μόνο ότι δεν υπάρχει προσανατολισμός προς κάτι, αλλά ότι δεν υπάρχει και αρχικό σημείο προέλευσης, ο εκκινητής αυτού του προσανατολισμού.
Το φτωχό μας ρωσικό υποκείμενο είναι, στην πραγματικότητα, το πιο μυστικό και μαγικό πράγμα που υπάρχει. Είναι ένα λεπτεπίλεπτο ον. Είναι αληθινό ον. Είναι μια ελπίδα που δεν μεταβάλλεται, αλλά είναι ον.
Ο ρωσικός λαός είναι φτωχός. Είναι ένας πάσχων, όπως ο Ιώβ. Ο λαός κουβαλάει το λάβαρο του Χριστού, την πιστή αλήθεια, στην οποία παραδίδει πλήρως το πρόσχημα του προβληματισμού, και το κουβαλάει ηρωικά, μέσα στο σκοτάδι των αιώνων και των απειλών, του πόνου και της δυστυχίας... Χωρίς να προδίδουν την αυθεντική ύπαρξη.
Ο Ρώσος άνθρωπος είναι πολύ ευρύς για να είναι υποκείμενο. Και φαίνεται φτωχός. Αλλά αυτή η φτώχεια είναι ο μεγαλύτερος πλούτος -και αυτό το εύρος- που δίνει στον κόσμο την αδιαμφισβήτητη ραχοκοκαλιά του.
Και αυτή η φτώχεια, ακριβώς αυτή η φτώχεια, η πραότητα, η ταπεινότητα, η απροσδιοριστία, η σύγχυση μερικές φορές και η δύσκολη κατανόηση, είναι ο αληθινός ρωσικός πλούτος. Αυτός που βρίσκεται ήδη, εν αγνοία του, στο κέντρο της ύπαρξης.
Στο κέντρο, όπου ο πλούτος και η φτώχεια είναι μόνο λεκτικές κατηγορίες. Στο κέντρο της απόλυτης αλήθειας. Στο κέντρο του αιώνιου φωτός του καλού, σε εκείνη τη γωνιά της ψυχής όπου οι λέξεις εξαντλούνται πολύ για να εκφράσουν το άπειρο και τα υπερθετικά του Θεού...
Μετάφραση: Οικονόμου Δημήτριος