Η φιλοσοφία του Πλάτωνα προσφέρει την πληρέστερη εικόνα της ουσίας των μεταφυσικών, οντολογικών, κοσμολογικών, πολιτικών και ανθρωπολογικών προβλημάτων. Όπως έχουμε πει αρκετές φορές, ο Πλάτων αντιπροσωπεύει την πληρότητα όλων των πιθανών παραλλαγών και περιλαμβάνει όλους τους πιθανούς τύπους κοσμοθεωριών. Όταν μιλήσαμε για τον Τίμαιο, τονίσαμε ότι υπάρχουν τρία είδη όντων: παραδειγματικό, φαινομενολογικό και υλικό. Δηλαδή, τρεις αρχάριοι: ο Πατέρας, ο Υιός και η Μητέρα (Τροφός). Θεωρητικά, μπορούμε να φανταστούμε τρεις φιλοσοφίες σε αυτή την κοσμολογία του Τίμαιου: 

.μια φιλοσοφία που δίνει έμφαση στα παραδείγματα. 

.μια φιλοσοφία που δίνει έμφαση στα φαινόμενα. 

.μια φιλοσοφία που δίνει έμφαση στο θέμα. 

Με αυτά τα τρία επίπεδα του κόσμου, την ύπαρξη, την οντολογία και τη μεταφυσική, αντιστοιχούν τρεις φιλοσοφικές παραδόσεις. Τα βρίσκουμε τόσο στην αρχαία Ελλάδα όσο και στον σύγχρονο κόσμο. Ο ίδιος ο Πλάτων και ο λεγόμενος πλατωνισμός συνδέονται με την ιδέα της ανωτερότητας του κόσμου του παραδείγματος. Δηλαδή, η ύπαρξη είναι προικισμένη με ιδέες, αυτές θεωρούνται ως ύπαρξη, τα φαινόμενα γίνονται μισά όντα και μισά μη-όντα, και πρακτικά δεν δίνεται προσοχή στην υλική πλευρά της ύπαρξης (εξ ου και η ιδέα της ύλης ως στέρηση, έλλειψη). 

Η ύλη είναι η φυσικότητα των φαινομένων. Όλα όσα βλέπουμε στον υλικό κόσμο είναι εκεί επειδή έχουν ένα συγκεκριμένο είδος, ένα είδος. Εδώ αναδύεται μια πολύ σαφής εικόνα: ο κόσμος των παραδειγμάτων είναι απόλυτος, ο κόσμος της ύλης/φυσικής δημιουργίας δεν είναι απόλυτος, και ο φαινομενικός κόσμος που αναμιγνύεται μαζί είναι και δεν είναι. 

Η πλατωνική φιλοσοφία και η πολιτική φιλοσοφία κατασκευάζονται αυστηρά με αυτόν τον τρόπο. Υπάρχει η ιδανική κατάσταση (που είναι), υπάρχει η φαινομενική κατάσταση (που εν μέρει είναι, εν μέρει δεν είναι) και η κατώτερη υλική κατάσταση που διέπεται από τις ανησυχίες των ανθρώπων, τις σκέψεις ευκολίας και την οικονομία (που δεν είναι). Από την άποψη του Πλάτωνα, αυτή η πολιτική δομή που εφιστά την προσοχή στην τρίτη κάστα παραγωγών και εμπόρων είναι αντιπολιτική, καταστρέφει το πολιτικό ιδεώδες. 

Τρεις φιλοσοφίες της πολιτικής 

Είναι θεωρητικά δυνατό να εξετάσουμε άλλους τύπους φιλοσοφιών. Ο Πλάτωνας τα περιγράφει όλα μαζί, αλλά μπορούμε επίσης να εξετάσουμε τη φαινομενολογική φιλοσοφία (τον 20ό αιώνα αυτή η φιλοσοφία θα οικοδομηθεί εν μέρει από τον Husserl και σε μεγάλο βαθμό από τον Heidegger) και την υλιστική φιλοσοφία (ο υλισμός εμφανίζεται ήδη στην αρχαία Ελλάδα – Δημόκριτος, Επίκουρος). Έτσι, μέσα στο πλατωνικό σύμπλεγμα (στον Τίμαιο) μπορούμε να διακρίνουμε τρεις φιλοσοφίες για την πολιτική: 

.Πλατωνική; 

.Φαινομενολογική 

.Υλιστική (ανάγει την πολιτική σε οικονομία). Παραδείγματα: Υλισμός, Φιλελευθερισμός, Μαρξισμός. Οι υλιστές του παλιού κόσμου απέτυχαν να οικοδομήσουν το πολιτικό τους σύστημα. Ο Πλάτων το έχτισε (και μπορούμε να δούμε πόσο περιεκτική και ολιστική είναι η πολιτική του φιλοσοφία). Ο Δημόκριτος ήταν ο πρώτος που έκανε εικασίες στην πόλη του, τα Άβδηρα. Αγόρασε αποθέματα σιτηρών και τα μεταπώλησε όταν η τιμή αυξήθηκε. 

Έτσι, οι Έλληνες δεν ανέπτυξαν ποτέ μια υλιστική πολιτική φιλοσοφία που να συνδέεται με τη χώρα. Ερχόμαστε τώρα σε μια φιλοσοφία από την Ελλάδα που διαφέρει σημαντικά από εκείνη του Πλάτωνα. Αυτή είναι η πολιτική φιλοσοφία του Αριστοτέλη. 

Η πολιτική του Οατέρα και η πολιτική του Υιού 

Αρχικά, ο Αριστοτέλης ήταν μαθητής του Πλάτωνα και είχε ακούσει όλες τις διδασκαλίες του Πλάτωνα. Επομένως, είτε το ήθελε είτε όχι, ήταν θεμελιωδώς «προγραμματισμένος» από τα θεμελιώδη αξιώματα του πλατωνισμού. 

Η συνείδηση του Αριστοτέλη οριοθετείται, τρόπον τινά, από τον πλατωνισμό. Αυτός ο στοχαστής βρίσκεται μέσα στα πλατωνικά επιχειρήματα. Όταν κάποιος λέει «Πλάτων και Αριστοτέλης», ο Αριστοτέλης είναι ουσιαστικά ο «γιος» του Πλάτωνα. Ό,τι έχει ο Αριστοτέλης στη λογική, το έχει στον «Πατέρα».

Ο Αριστοτέλης, ωστόσο, αποφάσισε να κατασκευάσει μια φιλοσοφία του Υιού, δηλαδή ένα είδος πρωτο-αναλόγου αυτού που θα ονομαζόταν φαινομενολογία τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Νωρίτερα μιλήσαμε για τρεις κόσμους ή γένη: τον κόσμο των ιδεών, τον κόσμο των φαινομένων και τον κόσμο της ύλης. Η φιλοσοφία του Πλάτωνα βασίζεται στην πρώτη γενιά, ενώ η αριστοτελική φιλοσοφία βασίζεται στη δεύτερη γενιά. Είναι μια φαινομενολογική φιλοσοφία της πολιτικής. 

Ο Αριστοτέλης κατασκευάζει μια φιλοσοφία του Υιού που είναι εν μέρει παρόμοια με εκείνη του Πατέρα και εν μέρει όχι. Όπως είπαμε, ο Υιός έχει κάτι από τον Πατέρα μέσα του και κάτι που δεν είναι από τον Πατέρα. Ή, όπως το έθεσε ο Πλάτωνας, έχει κάτι από ύπαρξη και κάτι από μη-ύπαρξη μέσα του. Το ίδιο και ο Αριστοτέλης: έχει κάτι από τον Πλάτωνα και κάτι από μη Πλάτωνα. Αυτό που έχει για τον Πλάτωνα δείχνει ήδη την ομοιότητά του με τον πλατωνισμό, αλλά ο Αριστοτέλης έχει και κάτι άλλο: μια κριτική στον Πλάτωνα. 

Ο Αριστοτέλης, όντας πλατωνιστής, θέτει τον εαυτό του στο καθήκον να επικρίνει τον Πλάτωνα. Είναι η κριτική του Πατέρα από τον Υιό. Εφόσον ο Υιός ακολουθεί τον Πατέρα, είναι ίσος με τον Πατέρα. Στο βαθμό που αντιτίθεται στον Πατέρα, πέφτει, με πλατωνικούς όρους, στην αμαρτία. 

Οι δύο φιλοσοφίες του ανθρώπου 

Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη είναι εν μέρει παρόμοια με εκείνη του Πατέρα και εν μέρει στρέφεται εναντίον του. Στο βαθμό που στρέφεται εναντίον του Πατέρα, δεν είναι. Στο βαθμό που συνεχίζει τον Πατέρα, είναι. Επομένως, ο ίδιος ο Αριστοτέλης είναι ο πνευματικός «γιος» του Πλάτωνα και μαζί ο Πλατωνισμός και ο Αριστοτελικός καλύπτουν όλες τις δυνατότητες της ανδρικής φιλοσοφίας. Δηλαδή, ο άνθρωπος σκέφτεται είτε ως Πατέρας (οπότε είναι πλατωνιστής) είτε ως Υιός (οπότε είναι Αριστοτελικός). Εκεί που αρχίζει η οικονομία, εξαφανίζεται η αρρενωπότητα, εξαλείφεται και αρχίζει αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε φιλοσοφία της χώρας. Το κράτος τελειώνει, η ιδέα της κλασικής ελληνικής ινδοευρωπαϊκής τάξης εξαφανίζεται και εξαλείφεται η κυριαρχία δύο καστών (της κάστας του φιλοσόφου και της κάστας του πολεμιστή) που αντιστοιχούν σε δύο φιλοσοφίες, τη φιλοσοφία του Πατέρα και τη φιλοσοφία του Υιού. 

Υπάρχουν δύο αρσενικές φιλοσοφίες: ο πλατωνισμός ως αποκλειστικά ανδρική φιλοσοφία (ο Πλάτων δεν επέτρεπε στις γυναίκες να ακούν τις διαλέξεις του, αλλά μερικές έμπαιναν με ανδρικά ρούχα· μεταξύ αυτών ήταν μερικές φοιτήτριες που ήταν τόσο πιστές που μετά το θάνατό του δημιούργησαν το μαντείο του Πλάτωνα, διέδωσαν τις διδασκαλίες του και σηματοδότησαν την ιερατική φιλοσοφική τους αξιοπρέπεια) και τον Αριστοτελισμό ως αναθεώρηση του πλατωνισμού από την άποψη του Υιού. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης βρίσκονται στον ίδιο φιλοσοφικό χώρο: ο ένας κοιτάζει τις ιδέες και τοποθετεί τον εαυτό του ως Πατέρα (φιλοσοφία του Δία, του Απόλλωνα), ο άλλος κοιτάζει μακριά από τις ιδέες και τοποθετεί τον εαυτό του ως Υιό (φιλοσοφία του Διονύσου). 

Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει το άλλο κράτος 

Έτσι, αν ο Πλάτωνας αναπτύξει το θέμα της ιδανικής πολιτείας, δηλαδή της κατάστασης που είναι, από την άποψη του κόσμου των ιδεών, και ισχυριστεί ότι η φαινομενολογική κατάσταση, η κατάσταση δηλαδή, δεν είναι παρά η σχετική εκδήλωση του αιώνιου στο πρόσκαιρο, του απόλυτου στο φθαρτό, τότε ο Αριστοτέλης ιδρύει μια άλλη κατάσταση. Αν θέλετε, μια εκπληκτική κατάσταση. Ένα κράτος που είναι εδώ και τώρα και πρέπει να γίνει κατανοητό ως ένα φαινομενικό κράτος. Η αποφωνική κατάσταση, ο λόγος αποφαντικός. 

Τώρα, αν θυμηθούμε τον Τίμαιο, θα είναι αμέσως σαφές σε μας ότι μόλις βάλουμε τον εαυτό μας στη θέση του Υιού, λέμε: «Ο Υιός είναι τα πάντα». Και ο πατρικός μέσα του είναι ο Υιός, και ο μη πατρικός μέσα του είναι επίσης ο Υιός». 

Αν όμως ο πλατωνιστής λέει ότι το μη πατρικό μέρος του Υιού είναι τυχαίο και απατηλό, τότε ο Υιός, κατασκευάζοντας μια αυτόνομη φιλοσοφία, επιβεβαιώνει το αντίθετο, λέγοντας: «Ο Υιός είναι αυτό που είναι, και ο Πατέρας και ο Προμηθευτής δεν είναι, αλλά είναι μόνο τα όρια του Υιού».

Με άλλα λόγια, ο Υιός βρίσκεται στο κέντρο και από αυτή την κεντρική θέση οικοδομεί την πολιτική, το κράτος, τη φιλοσοφία, την κοσμολογία και τη θεολογία. Αν η φιλοσοφία του Πλάτωνα είναι θεϊκή, τότε του Αριστοτέλη είναι σατανική. Στο βαθμό που ο Υιός μοιάζει με τον Πατέρα, είναι θεϊκός. Στο βαθμό που υπάρχει κριτική στον κόσμο των ιδεών, είναι σατανική φιλοσοφία. 

Αλλά αυτό ισχύει μόνο από την άποψη του Πλάτωνα. Από την άποψη του Αριστοτέλη, αυτό σίγουρα δεν ισχύει. Αντίθετα, ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι η φιλοσοφία του είναι αληθινή, σωστή και προς τις δύο κατευθύνσεις. Εδώ δεν υπάρχει ούτε το υλικό ούτε το παραδειγματικό, αλλά το φαινομενικό. Δηλαδή, αυτό που είναι, λόγος αποφαντικός. Μπορούμε επομένως να ονομάσουμε την αποφατική κατάσταση (από το ελληνικό ἀπόφανσις, «έκφραση», «επιβεβαίωση») μια εμφατική κατάσταση. 

Είναι θεμελιώδες ότι για τον Αριστοτέλη υπάρχει ένα φαινόμενο (όπως υπάρχει μια ιδέα για τον Πλάτωνα), και ως εκ τούτου επιτίθεται στη θεωρία των ιδεών του Πλάτωνα. Ταυτόχρονα, ο Αριστοτέλης δεν επιβεβαιώνει τα πράγματα (στη σωματικότητά τους) αντί για ιδέες, αλλά κάτι άλλο: αντί για ιδέες, υπάρχει eidos (είδος) γι ‘αυτόν. Για τον Πλάτωνα, το είδος και η ιδέα είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα. Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι οι ιδέες δεν υπάρχουν εκτός από τα φαινόμενα, αλλά ότι τα φαινόμενα έχουν ιδεατιστικό χαρακτήρα, αφού κάθε φαινόμενο έχει μέσα του μορφή (μορφή), που είναι  είδος, και ὕλη (materia, ξύλο). Ενώ ο Πλάτων μιλούσε για χώρα (χώρος), ο Αριστοτέλης μιλούσε για ὕλη. Παρεμπιπτόντως, η λέξη “ύλη” δεν προέρχεται από τη λέξη “μητέρα” ( matter ) όπως πιστεύουν πολλοί. Προέρχεται από τη λέξη “δέντρο” ( arbor ). Έτσι ονόμαζαν οι Λατίνοι το ξύλο του πλοίου, από το οποίο κατασκευάζονταν τα κατάρτια. Έτσι, είναι πρακτικά ένα εκμαγείο της ελληνικής λέξης ὕλη, που σημαίνει «ξύλο». 

Η αριστοτελική φιλοσοφία αρνείται όχι μόνο τον ανώτερο κόσμο ιδεών του Πλάτωνα, αλλά και τον κόσμο της Μητέρας. 

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, επομένως, δεν υπάρχουν ιδέες, αλλά είδος. Τα φαινόμενα κατασκευάζονται πάντα με αυτόν τον τρόπο: έχουν ένα κύριο (eidos) και ένα δευτερεύον (ύλη). Υπάρχει ένα ουσιαστικό (μορφή) και ένα υποκείμενο, δηλαδή, αυτό στο οποίο εκδηλώνεται αυτό το ουσιαστικό (ύλη). Σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η ύλη δεν υπήρχε από μόνη της. Ο Πλάτωνας ονομάζει την ύλη, τη χώρα, τη Φωλιά, το τρίτο φύλο της ύπαρξης. Ένα τέτοιο ον που είναι μη-ον, όμως αυτό το είδος υπάρχει από μόνο του, μέσα στην ανυπαρξία του. Ο Αριστοτέλης λέει: η ύλη δεν υπάρχει όπως δεν υπάρχουν ιδέες, αλλά υπάρχει ένας υλικός και ιδανικός ιδεατός ορίζοντας φαινομένων. 

Η αριστοτελική φιλοσοφία αρνείται όχι μόνο τον ανώτερο κόσμο ιδεών του Πλάτωνα, αλλά και τον κόσμο της Ύλης. Ισχυρίζεται ότι υπάρχει μόνο και αποκλειστικά ο κόσμος του Υιού. Ποιος είναι ο Πατέρας; Είναι η υπόθεση της προέλευσης του Υιού. Ποια είναι η Μητέρα; Είναι η υλική αιτία της σκέψης της προέλευσης του Υιού. Με άλλα λόγια, στον Αριστοτέλη, τα πάντα ανάγονται στον Υιό, στο ενδιάμεσο επίπεδο, στον φαινομενικό κόσμο, όπου υπάρχουν δύο ορίζοντες, ο ιδανικός και ο υλικός. Αλλά τι είναι ένας ορίζοντας; Είναι η πιο περιοριστική πτυχή του ίδιου. Είναι η ιδέα ότι δεν υπάρχει τίποτα πέρα από τον ορίζοντα του Υιού. Η φιλοσοφία του Υιού είναι απολυταρχική, οπότε η θεμελιώδης διαφορά μεταξύ της χρήσης της έννοιας των «ιδεών» από τον Πλάτωνα και της χρήσης του «είδους» από τον Αριστοτέλη γίνεται επίσης εμφανής. Ο Αριστοτέλης βλέπει το είδος ως τον ανώτερο ορίζοντα και το ὕλη (ύλη) ως τον κατώτερο ορίζοντα. Αυτά είναι τα όρια του Υιού εκ των έσω. Πέρα από αυτά τα όρια, τίποτα δεν υπάρχει. Επομένως, ο Αριστοτέλης δεν έχει καμία έννοια του υπερβατικού, αυτού που είναι πέρα από τα σύνορα. Με αυτή την έννοια, η φιλοσοφία του Αριστοτέλη σίγουρα δεν είναι πλατωνισμός. 

Δύο φιλοσοφίες

Έτσι, προκύπτουν δύο φιλοσοφίες: η υπερβατική φιλοσοφία του Πλάτωνα και η εμμενής φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Ενώ η θεολογία του Πλάτωνα, που αναπτύχθηκε αργότερα από τους Νεοπλατωνικούς (ειδικά τον Πρόκλο), συνδέεται με έναν υπερβατικό θεό, έναν απαγορευμένο θεό, ενώ ο θεός του Αριστοτέλη είναι αρκετά διαφορετικός: είναι ένας έμφυτος θεός («ακίνητη μηχανή»). Ο θεός του Πλάτωνα είναι ο Θεός Πατέρας, ενώ ο θεός του Αριστοτέλη είναι ο Θεός, ο Υιός. Αυτά είναι ουσιαστικά δύο οράματα του θείου. 

Γύρω από την «ακίνητη μηχανή», σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, το σύνολο των πραγμάτων κινείται αμετάβλητα και όλα τα πράγματα τείνουν προς αυτήν, αλλά η ύλη που αναμιγνύεται με αυτά τα πράγματα δεν επιτρέπει τη συγχώνευσή τους με τον Θεό. Μένουν σε μια ορισμένη απόσταση. Η περιστροφή των ουράνιων σφαιρών, οι καθημερινοί ρυθμοί, η ετήσια περιστροφή – μας δείχνουν πώς συμβαίνει αυτό. Όλα περιστρέφονται γύρω από το σημείο της «ακίνητης μηχανής», γύρω από τον αγνό Υιό, και μόνο ο αριστοτελικός φιλόσοφος μπορεί να πλησιάσει τόσο πολύ τον Θεό ώστε να γίνει πραγματικά αυτός ο Θεός. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε τον εαυτό του Θεό, ο μαθητής του Αλέξανδρος θεωρούσε επίσης τον εαυτό του Θεό. Αυτοί (ο ένας από την άποψη της φιλοσοφίας, ο άλλος από την άποψη της πολιτικής) ήρθαν πιο κοντά σε μια «ακίνητη μηχανή». Με αυτή την έννοια, ο Αριστοτέλης είναι θεϊκός, αλλά θεϊκός με έναν έμφυτο τρόπο. Ο Πλάτωνας, από την άλλη πλευρά, πίστευε ότι η «έμφυτη θεότητα» περιείχε μια σειρά από μοχθηρές πτυχές. 

Ο Αριστοτέλης είναι απολογητής της δουλείας 

Ο Αριστοτέλης κατασκεύασε έτσι μια πλήρη, περιεκτική, ανεπτυγμένη, φαινομενολογική και εμμανενιστική οντολογία, φιλοσοφία, κοσμολογία, φυσική και πολιτική επιστήμη. Αυτά τα πράγματα πρέπει να είναι γνωστά για να κατανοήσουμε το νόημα της πραγματείας του Αριστοτέλη για τα Πολιτικά. 

Όπως και ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης μιλάει για πολιτική, εφαρμόζοντας τη φιλοσοφία του στην πολιτική σφαίρα. Και όπως ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι η πολιτική και η φιλοσοφία είναι οι δύο επιδιώξεις του ευγενούς, ανώτερου ανθρώπου.

Όποιος δεν ασχολείται με τη φιλοσοφία και την πολιτική είναι σκλάβος, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη.

Ωστόσο, ο Αριστοτέλης αντιμετωπίζει αυτόν τον δούλο πολύ καλά, επειδή ένας δούλος πρέπει να εργάζεται, να κατέχει τεχνικά επαγγέλματα και να είναι σε θέση να σχετίζεται καλά με την κοινότητα. Κατά συνέπεια, για τον Αριστοτέλη, οι άνθρωποι που ασχολούνται με τεχνικές δραστηριότητες (παραγωγή, διαχείριση κ.λπ.) είναι κατώτερα άτομα. Είπε ακόμη ότι οι άνθρωποι που παράγουν κάτι με τα χέρια τους δεν πρέπει να έχουν ελευθερία. Οι άνθρωποι που είναι δεμένοι με την ύλη, με τη φυσική δημιουργία, πρέπει να είναι σκλάβοι. Διαφορετικά, θα προσπαθήσουν να φέρουν τις εντελώς άχρηστες οικονομικές εκτιμήσεις τους στην πολιτική, που είναι η αιτία των μαχητών, και στη φιλοσοφία, που είναι η αιτία των σοφών. Ο Αριστοτέλης ήταν απολογητής της δουλείας. 

Από τη μία πλευρά, ο Αριστοτέλης επαναστάτησε εναντίον του Πλάτωνα λέγοντας ότι δεν πρέπει κανείς να υποτάσσεται σε μια υπερβατική ανώτερη αρχή, πηγαίνοντας ενάντια σε πολλά πλατωνικά πράγματα, αλλά εξακολουθώντας να πιστεύει ότι μια αυστηρή ιεραρχία μέσα στο φαινομενικό κράτος ήταν απαραίτητη (σημείωση: ανάθεμα). Στην κορυφή αυτού βρίσκουμε τρεις πλατωνικούς τύπους: φιλοσόφους, βοηθούς και παραγωγούς. Ο Αριστοτέλης δίδασκε ότι επικεφαλής του πρέπει να είναι οι φιλόσοφοι (αλλά όχι οι πλατωνικοί, οι αριστοτελικοί, οι ιερείς της «ακίνητης μηχανής», οι ιερείς της ενυπάρχουσας θεότητας), δίπλα της οι πολεμιστές (καλά οπλισμένοι, δυνατοί, γενναίοι και θυσιάζοντας τη ζωή τους) και κατά βάθος όλοι οι άλλοι (που θα ήταν καλύτερα ως δούλοι). 

Είναι επίσης σημαντικό ότι ο Αριστοτέλης θέτει ένα πρακτικό πρόβλημα θέτοντας το ερώτημα: Πώς μπορούμε να αφήσουμε τους φιλοσόφους να κυβερνούν τους πολεμιστές; Οι άνθρωποι που σκέφτονται είναι σίγουρα πιο έντιμοι από τους ανθρώπους που πολεμούν. Με τη σειρά τους, εκείνοι που αγωνίζονται είναι ευγενέστεροι από εκείνους που εργάζονται. 

Άλογα θυμού και λαγνείας

Αυτό είναι σύμφωνο με το δόγμα του Πλάτωνα για την ψυχή. Ο φιλόσοφος αναπαριστά την ψυχή ως άρμα που σύρεται από δύο άλογα. Έτσι υπάρχει ένα άρμα (ελληνικό ὄχημα), υπάρχει ένας ηνίοχος, υπάρχει ένα λευκό άλογο με μαύρο μάτι (θυμός) και υπάρχει ένα μαύρο άλογο με λευκό μάτι (λαγνεία). Το άρμα της ψυχής, που οδηγείται από τον ηνίοχο, έχει τρεις αφετηρίες: τον ηνίοχο και τα τρία άλογα. Ο ίδιος ο ηνίοχος είναι ο φιλόσοφος, το ευγενέστερο μέρος της ψυχής. Το άσπρο άλογο με το μαύρο μάτι είναι ο θυμός, η επιδίωξη του φόνου, η βία, το θάρρος, η υπεράσπιση της πατρίδας. Ο θυμός είναι ένα αρσενικό χαρακτηριστικό, η επιθυμία για επέκταση της ψυχής. Το μαύρο άλογο με το λευκό μάτι είναι η λαγνεία, η οποία δένει τον άνθρωπο με τα υλικά πράγματα, συγκροτώντας τα, γιατί είναι ο προσανατολισμός της επέκτασης στην ύλη που γεννά την υλικότητα και τη σωματικότητα των πραγμάτων. Αυτό το άλογο πρέπει πρώτα να υποταχθεί, το άλλο πρέπει να εξημερωθεί και ο ηνίοχος πρέπει να τραφεί, γιατί είναι ο ανώτερος εαυτός μας. 

Πρώτα ο πολεμιστής, μετά ο φιλόσοφος 

Ο Αριστοτέλης σκέφτεται με τον ίδιο τρόπο. Εφαρμόζοντας αυτό το σχήμα, λέει ότι υπάρχει ένας σοφός φιλόσοφος, ένας πολεμιστής και λάγνοι εργάτες. Πώς χτίζεται μια ιεραρχία μεταξύ τους; Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι οι ευφυείς και ισχυροί θα αναλάμβαναν αναγκαστικά την ευθύνη της «υλικής ομάδας ανθρώπων». Πώς οργανώνεται η κοινωνία της Λακεδαιμονίου, της Αττικής, της Φοινίκης, της Θράκης; Είναι τόσο οργανωμένη. Ποτέ δεν ήταν διαφορετικά. Οι χαζοί και οι αδύναμοι βρίσκονται πάντα κάτω από την μπότα των ευφυών και ισχυρών. 

Το ερώτημα είναι: πώς μπορείς να κάνεις τον ισχυρό πολεμιστή με το σπαθί να υποταχθεί στον φιλόσοφο χωρίς σπαθί, ο οποίος σκέφτεται το υψηλό, το δίκαιο και το αληθινό, αλλά του οποίου ο θυμός είναι εξημερωμένος; Δηλαδή, πώς κάνετε το ισχυρό άλογο υποτακτικό στον ηνίοχο; 

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα της «φιλοσοφικότητας» και της «πολεμικότητας» μόνο αν εξετάσουμε αυτή την κατάσταση: όταν υπάρχουν διαφορετικά πράγματα και ταυτόχρονα το ίδιο πράγμα (δηλαδή, είναι απλώς αντίθετο με τον πρώτο νόμο της λογικής κάποιου). Προκειμένου οι πολεμιστές να είναι υποδεέστεροι των φιλοσόφων, πρέπει να είναι οι ίδιοι άνθρωποι. Το ίδιο, αλλά διαφορετικό. Πρέπει να χωρίσουμε τη ζωή ενός ευγενούς ανθρώπου σε δύο μέρη: νέους και ηλικιωμένους, πριν από την ηλικία των 50 ετών και μετά την ηλικία των 50 ετών. Πριν από την ηλικία των 50 ετών είναι πολεμιστής, μετά την ηλικία των 50 είναι φιλόσοφος. Δηλαδή, στο πρώτο μέρος της ζωής ένας άνθρωπος αγωνίζεται για το κράτος και στο δεύτερο μέρος ζει ως φιλόσοφος. Έτσι, ένας άνθρωπος (πολεμιστής) δεν υποτάσσεται σε άλλον, αλλά στον εαυτό του (φιλόσοφος), αλλά σε έναν παλαιότερο άνθρωπο. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο ευγενής άνθρωπος είναι πολεμιστής-φιλόσοφος (ο οποίος είναι πρώτα πολεμιστής και μετά φιλόσοφος). 

Και οι δύο τύποι, ο φιλόσοφος και ο πολεμιστής, θεωρούνται αριστοκρατικοί από τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα. Ο Αριστοτέλης είπε ότι σε μερικές κοινωνίες γεννιούνται αριστοκράτες, σε άλλες γίνονται αριστοκράτες και σε άλλους αριστοκράτες γεννιούνται και γίνονται αριστοκράτες. Ο φιλόσοφος πίστευε ότι αν κάποιος προέρχεται από ευγενή οικογένεια, αν οι πρόγονοί του πολέμησαν για την Ελλάδα, είναι πιθανότατα καλός άνθρωπος και θα έχει καλούς απογόνους. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι άνθρωποι που γεννιούνται με κατώτερα χαρακτηριστικά πρέπει να σκοτώνονται, επειδή μόνο εκείνοι που βελτιώνουν την κοινωνία και δεν την επιδεινώνουν πρέπει να ζουν. Αυτή είναι μια σκληρή αριστοτελική προσέγγιση. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης δεν ήταν κάτοικος Αθηνών, είχε ακόμη και περιορισμούς στην ιδιοκτησία του στο Λύκειου. Γεννήθηκε στα Στάγειρα. Δεν προσβλήθηκε από αυτό. Αυτός που είχε αναθρέψει έναν μεγάλο αυτοκράτορα εξακολουθούσε να έχει ορισμένους περιορισμούς στην ιθαγένειά του σύμφωνα με το νόμο. Ο Αριστοτέλης ήταν ικανοποιημένος με την ιδιότητα του μέτοικου (Έλληνας Μέτοικος, «ξένος», «μετανάστης»). 

Το παράδειγμα των τριών μορφών διακυβέρνησης: μοναρχία/τυραννία, αριστοκρατία/ολιγαρχία, πολιτική/δημοκρατία.

Ποιες μορφές διακυβέρνησης υποστηρίζει ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του; Διαφέρει κάπως από τον Πλάτωνα στην απαρίθμηση αυτών των καταστάσεων, αλλά συμφωνεί εν μέρει μαζί του. Ο Αριστοτέλης λέει ότι υπάρχουν βασικά τρία είδη κυβερνήσεων, τα οποία μπορούν να θεωρηθούν θετικά και αρνητικά, ή αληθή και ψευδή. Υπάρχει η κυβέρνηση του ενός – η κυβέρνηση του βασιλιά. Υπάρχει η κυβέρνηση των λίγων – η κυβέρνηση μιας ελίτ. Υπάρχει η κυβέρνηση της πλειοψηφίας – η κυβέρνηση των πολλών. Ο Αριστοτέλης βλέπει αυτές τις τρεις μορφές στα πολιτικά συστήματα. Παρατηρεί και τους τρεις αυτούς τύπους στη Σπάρτη. 

Τα τρία καθορισμένα μοντέλα δημιουργούν μια συγκεκριμένη μήτρα, μια τοπολογία πολιτικών συστημάτων, η οποία δεν έχει αλλάξει μέχρι στιγμής. Έτσι, όπως ο Πλάτωνας όρισε το γενικό πλαίσιο της φιλοσοφίας της πολιτικής, έτσι και το δευτερεύον θέμα του Αριστοτέλη δημιουργεί και τους κύριους τύπους Πολιτικής. Αυτοί οι τύποι, σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, δεν βασίζονται στο μοντέλο του αιώνιου-χρονικού, ιδανικού-τέλειου. Ο Αριστοτέλης εξετάζει την κατάσταση φαινομενολογικά. Υπάρχει πράγματι το πεδίο του ενός, το πεδίο των λίγων, ή το πεδίο των πολλών – και αυτό σε διαφορετικούς συνδυασμούς. Μπορούμε να σχεδιάσουμε ένα τρίγωνο αριστοτελικής πολιτικής, με την κυριαρχία του ενός στην κορυφή, την κυριαρχία των λίγων μέσα σε αυτήν και την κυριαρχία των πολλών στη βάση. 

Με τη βοήθεια αυτού του τριγώνου, πρέπει κανείς να αναλύσει οποιοδήποτε πολιτικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένου του ρωσικού, αμερικανικού, ουκρανικού κ.λπ. πολιτικού συστήματος. Αυτός είναι ο γενικός νόμος της πολιτικής επιστήμης ή της πολιτικής φιλοσοφίας. Ο Αριστοτέλης λέει επίσης ότι υπάρχει μια καλή κυβέρνηση του ενός, μια καλή κυβέρνηση των πολλών, και υπάρχει μια κακή κυβέρνηση του ενός, μια κακή κυβέρνηση των πολλών, και μια διεστραμμένη κυβέρνηση. Δηλαδή, δημιουργείται ένα διπλό αυτού του μοτίβου. Όχι μόνο ένα τρίγωνο, αλλά δύο τρίγωνα. 

Το ορθογώνιο τρίγωνο θα αντιπροσωπεύει: 

Αυτά είναι τα τρία συστήματα διακυβέρνησης που ο Αριστοτέλης θεωρεί σωστά: μοναρχία, αριστοκρατία και πολιτεία. Από αυτούς, οι συνδυασμοί μοναρχίας, αριστοκρατίας και πολιτείας είναι θετικοί. 

Μοναρχία: Ο μονάρχης είναι ένας ευγενής φιλόσοφος, ένας σοφός, ένα πρόσωπο που πραγματικά καθοδηγείται από το κοινό καλό. Ο μονάρχης είναι η ενσάρκωση του πολιτικού καλού. 

Αριστοκρατία: ενσάρκωση της πολιτικής αξιοπρέπειας, δηλαδή μιας αρετής που συνδέεται με το θάρρος, την τόλμη, τη δράση, τη θυσία. 

Πολιτεία: ένα σώμα λογικών, υπεύθυνων, καλοπροαίρετων ανθρώπων. Αυτή η πλειοψηφία έχει τα προσόντα να νομοθετεί και να αυτοκυβερνάται.             

Ο Αριστοτέλης συνήθιζε να λέει ότι αναφέρεται σε ένα είδος χωριού όπου όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους. Η Πολιτεία είναι ο λιγότερο καλός κυβερνήτης. Είναι πολύ χειρότερη από την κυριαρχία των πολεμιστών και των αριστοκρατών, και ακόμη χειρότερη από τη μοναρχία. Αλλά δεν είναι και κακό.  

Αν αναμίξουμε όλα αυτά τα επίπεδα – μοναρχία, αριστοκρατία και πολιτεία – έχουμε μια θετική εικόνα ενός κράτους που δεν είναι τέλειο αλλά καλό. Ο Αριστοτέλης δεν λέει ότι υπάρχει τέτοια κατάσταση. Λέει ότι μπορεί και πρέπει να υπάρχει. Είναι αυτή η «ακίνητη μηχανή» προς την οποία μας ελκύει. Είναι αυτός ο φυσικός χώρος της πολιτικής στον οποίο κατευθύνονται όλες οι διαδικασίες. Σε κάθε κράτος πρέπει να υπάρχει ένας έξυπνος βασιλιάς που νοιάζεται για το κοινό καλό, πρέπει να υπάρχουν οι καλύτεροι αριστοκράτες πολεμιστές που έχουν αποδείξει με τη ζωή τους, το θάρρος τους και την ικανότητά τους ότι έχουν δικαίωμα στην εξουσία και πρέπει να υπάρχει ένας υπεύθυνος, ευγενικός, ευσεβής και αγέρωχος λαός. 

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, δεν υπάρχει αμφιβολία για την ύπαρξη μιας ιδανικής πολιτείας. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, υπάρχει αμφιβολία επειδή η κανονική κατάσταση μπορεί να εμφανιστεί ή όχι. 

Ο Μέγας Αλέξανδρος έκανε δική του την ιδέα του Αριστοτέλη

Και κοιτάξτε πώς αυτό το πολιτικό δόγμα άλλαξε το μυαλό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι Μακεδόνες έρχονται από το βορρά, κατακτούν την Αθήνα και ο Αριστοτέλης λέει στον μαθητή του Αλέξανδρο ότι πρέπει να ενώσουμε τα πάντα, πρέπει να υπάρχει μια «ακίνητη μηχανή» στο κέντρο, πρέπει να αγωνιστούμε για την πιθανή δημιουργία ενός κράτους, με επικεφαλής έναν βασιλιά που φροντίζει για το καλό, με μια αριστοκρατία και έναν υπεύθυνο πληθυσμό γύρω του. Ο Αλέξανδρος σκέφτεται – ο Αλέξανδρος το κάνει. Ακούει τον δάσκαλό του, και μέσα σε λίγα χρόνια τον απέραντο ελληνικό κόσμο, ο οποίος δεν θα είχε ποτέ ενοποιηθεί από κανέναν στην ιστορία, συν τεράστιες περιοχές όπως η βόρεια Ινδία, ολόκληρη η Μέση Ανατολή, όλο το Ιράν – όλα αυτά εμπίπτουν στους Έλληνες. 

Αυτό είναι που κάνει έναν καλό φιλόσοφο και αυτό που κάνει έναν καλό μαθητή. Ο Αλέξανδρος συνειδητοποίησε ότι ήταν ο αληθινός βασιλιάς, επέλεξε τους αντιπάλους του, επέλεξε το καλύτερο και κατέκτησε τον κόσμο. Η οντολογία της πολιτικής του Αριστοτέλη παίρνει το χαρακτήρα της δράσης, ενός ενεργού φαινομένου. Για να εμφανιστεί κάτι, πρέπει να εκδηλωθεί. Το κράτος δημιουργείται όταν το δημιουργούμε. Αυτή είναι η φιλοσοφική πράξη του Αριστοτέλη. 

Παρατηρήστε πώς μεταμορφώνεται η πολιτική φιλοσοφία κατά τη μετάβαση από τον Πλάτωνα στον Αριστοτέλη, από μια φιλοσοφία στην οποία ο στοχασμός κυριαρχεί πλήρως στη δράση – προκύπτει η «στοχαστική δράση» του Αριστοτέλη. Αν πάρουμε αυτό το δόγμα στα σοβαρά, θα έχουμε μια αυτοκρατορία με έναν πραγματικά καλύτερο βασιλιά, πραγματικά καλύτερους αριστοκράτες και υπεύθυνους πολίτες. Είναι ο συνδυασμός μοναρχίας, αριστοκρατίας και πολιτείας που διαμόρφωσε το εφικτό και πραγματοποιήσιμο ιδανικό του κλασικού μεσογειακού πολιτισμού. Αυτή η ιδέα αποτέλεσε τη βάση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Χτισμένη πάνω στο «καλούπι» του Μεγάλου Αλεξάνδρου, είναι μια πλήρως αριστοτελική αυτοκρατορία που κυριαρχείται από τρεις αρχές: τον Καίσαρα (τον άγιο αυτοκράτορα), τη Σύγκλητο (αριστοκρατία) και τον λαό (την πολιτεία). Ο ιδεατός στόχος του Αριστοτέλη, ο φυσικός τόπος της αριστοτελικής πολιτικής, είναι εφικτός, εφικτός, επιθυμητός και το καλύτερο βήμα προς αυτόν. 

Υπάρχει επίσης ένα διεστραμμένο αντίγραφο του ορθογωνίου τριγώνου: 

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, όπως και σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η χειρότερη τυραννία είναι η κυριαρχία του ιδιώτη (ηλίθιου, idiot). Ο Carl Schmitt το αποκαλεί «κυρίαρχη δικτατορία» (όταν ο δικτάτορας ενεργεί μόνο στο όνομά του ως άτομο). Έτσι, η κυριαρχία ενός στην περίπτωση του θετικού είναι η καλύτερη, και η ίδια κυριαρχία ενός στην περίπτωση του ακανόνιστου τριγώνου είναι η χειρότερη. Ολόκληρο το μοντέλο του Αριστοτέλη μετατρέπεται σε μια πολύ σύνθετη εικόνα της Πολιτικής. Έτσι, εάν ένας κυβερνήτης δεν καθοδηγείται από το κοινό καλό, αλλά από τα ατομικά του συμφέροντα, τότε είναι ο εκπρόσωπος του χειρότερου πολιτικού συστήματος. Οτιδήποτε καλύτερο από την τυραννία, αλλά εξακολουθεί να είναι μια φρικτή μορφή διακυβέρνησης, είναι η ολιγαρχία, η κυβέρνηση των λίγων. Η ολιγαρχία είναι το αντίθετο της αριστοκρατίας. Στον αριστοκρατικό τύπο, μερικοί από τους καλύτερους κυβερνούν, στον ολιγαρχικό τύπο, μερικοί από τους χειρότερους κυβερνούν. 

Το επόμενο επίπεδο της άσχημης μορφής διακυβέρνησης είναι η δημοκρατία. Η δημοκρατία είναι μια παρωδία της πολιτείας.                                              
Ενώ στην πολιτική οι υπεύθυνοι πολίτες λαμβάνουν υπεύθυνες αποφάσεις, στη δημοκρατία οι ανεύθυνοι πολίτες λαμβάνουν ανεύθυνες αποφάσεις, κινούμενοι από σποραδικές λάμψεις μιας νυσταγμένης συνείδησης. Με άλλα λόγια, η δημοκρατία είναι μια παρωδία της οργάνωσης της πλειοψηφίας, όταν ενεργούν υπό το πρόσχημα της πλειοψηφίας.                               

Εκείνη την εποχή, ο Αριστοτέλης απέκλεισε όχι μόνο τους σκλάβους αυτής της δημοκρατίας, αλλά και πολλούς εργαζόμενους. Ο φιλόσοφος θεωρούσε τη δημοκρατία ως μια κακή κυβέρνηση των πνευματικά κατώτερων μαζών.

Υποστήριξε ότι αν η τυραννία είναι ριζικά διαφορετική από τη μοναρχία (όπως πάνω και κάτω) και η ολιγαρχία είναι επίσης ριζικά διαφορετική από την αριστοκρατία, τότε η πολιτική διαφέρει σε μικρότερο βαθμό από τη δημοκρατία. Αλλά χειρότερη από τη δημοκρατία είναι η ολιγαρχία και χειρότερη από την ολιγαρχία είναι η τυραννία. Παρόμοια με την κυριαρχία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μπορεί κανείς να φανταστεί μια αντι-αυτοκρατορική αυτοκρατορία, όπου ένας τύραννος βασίζεται σε ολιγάρχες για να κυβερνήσει, υπό την κάλυψη μιας πλειοψηφίας που δεν καταλαβαίνει τίποτα. Αυτή είναι η λαμπερή δεκαετία του 1990 της Ρωσικής Ομοσπονδίας. 

Η ανάλυση του Αριστοτέλη με όλα τα μοντέλα του είναι απολύτως εφαρμόσιμη σε οποιοδήποτε πολιτικό σύστημα οποιασδήποτε εποχής.