Semi-periferie

Laten we ons nu richten op een andere theorie - de "wereldsysteemanalyse" van Immanuel Wallerstein [1]. Immanuel Wallerstein, een vertegenwoordiger van de marxistische school van internationale betrekkingen (vooral in zijn trotskistische interpretatie), gebaseerd op de leer van de "lange duur" (F. Braudel [2]) en de Latijns-Amerikaanse structurele economische theoretici (R. Prebisch [3], S. Furtado [4]), ontwikkelde een model van wereldzonering naar ontwikkelingsniveau van het kapitalisme. Deze visie is een uitwerking van Vladimir Lenins ideeën over imperialisme [5] als het hoogste ontwikkelingsstadium van het kapitalisme, volgens welke het kapitalistische systeem van nature neigt naar mondialisme en het verspreiden van zijn invloed over de hele mensheid. De koloniale oorlogen tussen de ontwikkelde mogendheden zijn slechts het beginstadium. Het kapitalisme realiseert geleidelijk de eenheid van zijn supranationale doelstellingen en vormt de kern van een wereldregering. Dit is volledig in overeenstemming met de liberale theorie van internationale betrekkingen, waar het fenomeen "imperialisme", dat door marxisten kritisch wordt begrepen, in apologetische termen wordt beschreven als het doel van een "mondiale samenleving", één wereld.

De geografische uitdrukking van de wereldsysteemtheorie is de identificatie van drie lagen [6]

Het centrum, de kern of het "rijke noorden", vormt de zone met de hoogste ontwikkeling van het kapitalisme. Noord-Amerika en West-Europa komen overeen met de kern, dat wil zeggen het Atlantisme en de bijbehorende West-Europese beschaving, waarvan de pool in de 20ste eeuw is verschoven naar de Verenigde Staten. De kern van Wallersteins wereldsysteem valt samen met de "eerste wereld".

Rondom de kern bevindt zich de eerste ring, die in de theorie van Wallerstein "semi-periferie" wordt genoemd. Het omvat landen die qua ontwikkeling inferieur zijn aan de kern, maar die wanhopig proberen hun achterstand in te halen ten opzichte van wat zij als het model zien. De semi-perifere landen zijn ook kapitalistisch, maar passen de modellen van het kapitalisme aan hun nationale kenmerken aan. In de regel worden daarin "Caesaristische" regimes (volgens de nomenclatuur van A.Gramsci [7]) gevormd, dat wil zeggen dat de liberale hegemonie slechts gedeeltelijk wordt aanvaard - voornamelijk in de economie, technologieën en industrialisatiepatronen, terwijl lokale modellen die overeenkomen met pre-kapitalistische of niet-kapitalistische modellen het politieke systeem, de cultuur en het sociale bewustzijn blijven domineren.

De semi-periferie van Wallerstein omvat de meest ontwikkelde landen van Latijns-Amerika - vooral Brazilië, India, China en Rusland. Met andere woorden, we krijgen weer ongeveer de BRIC- of BRICS-clublanden, d.w.z. de "tweede wereld".

De periferie van Wallerstein komt overeen met wat oorspronkelijk werd begrepen als de "derde wereld" met dezelfde basiskenmerken - onderontwikkeling, achterstand, inefficiëntie, archaïsme, gebrek aan concurrentievermogen, corruptie, enz. Dit wordt ook wel het "arme zuiden" genoemd.

In Wallersteins theorie van wereldsystemen volgt een uitspraak over de belangrijkste ontwikkelingstrend. Het komt voort uit het marxistische geloof in vooruitgang en de verandering van economische formaties. Dit betekent dat er niet alleen ruimtelijke, maar ook historische en tijdelijke relaties bestaan tussen de kern, de semi-periferie en de periferie.
- De periferie komt overeen met het verleden, met de archaïsche pre-kapitalistische orde.

- De kern belichaamt de universele toekomst, het mondiale kapitalisme (vandaar de globalisering).

En de semi-periferie is de zone waarin de afbraak moet plaatsvinden in wat teruggaat naar de kern en wat in de periferie terechtkomt. Volgens Wallerstein is de semi-periferie geen alternatief voor het kapitalisme, maar slechts de vertraagde fase ervan. Het is een uitgestelde toekomst. Wallerstein zelf was daarom niet bijzonder geïnteresseerd in de semi-periferie, en volgde alleen die trends die de opsplitsing van dergelijke samenlevingen in een globalistische liberale elite en een steeds archaïscher en proletariërende massa bevestigden. Wallerstein voorspelde dat de semi-periferie spoedig zou splitsen in een kern en een periferie en zou ophouden te bestaan.

Zodra de semi-periferie verdwijnt, zal de hele wereld mondiaal zijn: het rijke Noorden zal rechtstreeks in wisselwerking staan met het arme Zuiden, waar de elites opnieuw in de kern zullen worden opgenomen, en de massa's zullen zich in een mondiale migratie vermengen met de massa's van de andere zones en het mondiale internationale proletariaat worden. Dan begint de door Marx voorspelde proletarische revolutie, de crisis van het mondiale kapitalistische systeem en later het communisme. En dit mag pas gebeuren na de voltooiing van het kapitalistische globaliseringsproces, en dus na de afschaffing van de semi-periferie. Als trotskist en anti-Stalinist geloofde Wallerstein dat het socialisme niet in één land kon worden opgebouwd - noch in de USSR noch in China, het zou slechts een uitstel zijn van de globalisering, en dus van de daaropvolgende wereldrevolutie. Net zoals Marx en Engels in hun Manifest van de Communistische Partij [8] benadrukten dat terwijl de bourgeoisie worstelt met middeleeuwse instellingen, de communisten haar moeten steunen, en pas na het succes van de bourgeoisrevoluties de directe confrontatie met de kapitalisten moeten aangaan, Op dezelfde manier zijn Wallerstein en de meerderheid van de cultuurmarxisten en hedendaagse linksmensen voorstander van globalisering tegen het behoud van soevereiniteit door de afzonderlijke machten, om hen pas na de totale overwinning van de liberalen en globalisten resoluut tegemoet te treden. Daarom noemen zij hun doctrine niet antiglobalisme maar alterglobalisme, en stellen zij eerder projecten van post-liberalisme dan van antiliberalisme voor [9].

Een multipolaire lezing van semipolarisme

In de context van een multipolaire wereld is Wallersteins wereldsysteem als compleet geheel eerder de antithese. Multipolariteit ziet het verschijnsel semi-periferie heel anders. Het is niet slechts een tijdelijke toestand van achtergebleven samenlevingen die nog niet zijn opgenomen in de kern, maar de mogelijkheid van een alternatieve loop van de geschiedenis die de universaliteit van het kapitalisme en de liberale globalisering verwerpt en de kern het recht ontzegt om synoniem te zijn met de toekomst en een voorbeeld van universele bestemming. De semi-periferie wordt hier niet opgevat als een tussenvorm tussen kern en periferie, maar als een zelfstandige combinatie van een onveranderde onderliggende beschavingsidentiteit en een moderniseringsproces. Huntington [10], die sprak van een botsing der beschavingen ter vervanging van de bipolaire wereld, gebruikte de uitdrukking "modernisering zonder verwestersing". Dit is een bewuste strategie van de elites van de semi-periferie, die ervoor kiezen niet te integreren in de mondiale elites van de kern, maar de heersende klasse te blijven in de beschavingscontext van de semi-periferie. Dit is wat we zien in China, de islamitische landen en deels ook in Rusland.

Het concept van de semi-periferie, los van de marxistisch-trotskistische context van de wereldsysteemtheorie, blijkt identiek te zijn aan de "tweede wereld". Hierdoor kunnen wij ons nauwkeuriger en gedetailleerder richten op de vectoren van de betrekkingen tussen de landen in de halve periferie (BRICS) en de kernlanden en de landen in de netto-periferie.
Door het potentieel van de semi-perifere landen te combineren en een intellectuele dialoog tot stand te brengen tussen de elites die bewust hebben besloten niet te integreren in de kern van het mondiale liberale kapitalisme, krijgen we een project met middelen die vergelijkbaar zijn met en zelfs verder gaan dan het totale potentieel van de kern ("eerste wereld"), maar met een totaal andere ontwikkelingsvector. Intellectueel gezien fungeert de semi-periferie hier niet als het territorium van een "uitgestelde toekomst", maar als een zone van vrije keuze, die op elk moment soeverein elementen van "toekomst" en "verleden" in elke verhouding kan combineren. Het volstaat om het liberale en marxistische dogma van lineaire tijd en socio-technische vooruitgang los te laten. Maar dit is niet zo moeilijk als het lijkt, want confucianistische, islamitische, orthodoxe, katholieke en hindoetheorieën kennen het dogma van de vooruitgang niet, en zien de toekomst waarop kapitalisten en marxisten hameren puur negatief, als een eschatologisch apocalyptisch scenario, of hebben er een heel andere kijk op.

De semi-periferie ("de tweede wereld") is dan niet langer een tussenfase en een grijs gebied tussen "vooruitgang" en "wreedheid", "beschaving" en "archaïsch", maar laat zich gelden als een gebied van soevereine beschavingen die zelf fundamentele criteria, normen en maatstaven vaststellen - met betrekking tot de menselijke natuur, God, onsterfelijkheid, tijd, ziel, religie, geslacht, familie, maatschappij, rechtvaardigheid, ontwikkeling, enz.

De kern zelf verliest dan zijn status als universeel doel en wordt slechts één beschaving onder andere. "De Tweede Wereld" stelt: alles is een semi-periferie, van waaruit men ofwel naar de kern ofwel naar de periferie kan gaan. En de kernlanden zelf zijn geen abstract voorbeeld van een universele toekomst, maar slechts één van de regio's van de mensheid, één van haar provincies, die haar keuze heeft gemaakt, maar deze keuze moet binnen haar grenzen blijven.

Voetnoten:

[1] Wallerstein I. The Modern World-System: Capitalist Agriculture and the Emergence of the European World Economy in the Sixteenth Century. New York: Academic Press, 1976

[2] Braudel F. Le Temps du Monde. Paris: Armand Colin, 1979.

[3] Prebisch R. Capitalismo periférico. Crisis y transformación, Santiago de Chile: CEPAL,1981.

[4] Furtado C. Desenvolvimento e subdesenvolvimento. Rio de Janeiro: Fundo de Cultura, 1961.

[5] Ленин В.И. Империализм, как высшая стадия капитализма. Популярный очерк/ Ленин В.И. Полное собрание сочинений. 5-издание. Т. 27. М.: Политиздат, 1969.

[6] Wallerstein I. World-Systems Analysis: An Introduction. Durham, North Carolina: Duke University Press. 2004. 

[7] Грамши А. Избранные произведения: Т. 1—3. — М.: Изд. иностранной литературы, 1957—1959.

[8] Маркс К., Энгельс Ф. Манифест коммунистической партии/ Маркс К., Энгельс Ф. Сочинения. Т. 4. М.: государственное издательство политической литературы, 1955.

[9] Wallerstein I. After Liberalism. New York: New Press, 1995.

[10] Huntington S. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. New York : Simon & Schuster, 1996.