Σε αυτή τη μελέτη, θα συζητήσουμε όχι τόσο τις πραγματιστικές και τεχνικές λειτουργίες της λογοκρισίας, όσο το ιδιαίτερο πνευματικό και μεταφυσικό καθεστώς της.

Εξ ορισμού, ο λογοκριτής βρίσκεται σε ένα συγκεκριμένο σημείο του εννοιολογικού και διανοητικού χώρου, δηλαδή στο σύνορο μεταξύ διαφορετικών πολιτισμικών κόσμων, στη γραμμή που χαράσσεται μεταξύ "αυτού" και "άλλου", μεταξύ του όντος και του μη όντος, μεταξύ του ενός και των πολλών, μεταξύ του "αυτού" και του "άλλου".  Αυτό το όριο δεν είναι μια λεπτή γραμμή, μια γραμμή σε ένα επίπεδο, που χωρίζει παραδόσεις, κοινωνίες και κοσμοθεωρίες. Αντιπροσωπεύει ένα τρισδιάστατο έδαφος, ένα ποιοτικό σύμπαν νοήματος (με οριζόντιες και κάθετες διαστάσεις), το οποίο η Daria Dugina έχει ονομάσει "σύνορο", έναν χώρο εννοιολογικών διασταυρώσεων, αλληλεπιδράσεων, συγκρούσεων, διαφωνιών, πολέμων, συνθηκών και συμφιλιώσεων. Υπάρχει μια οριζόντια λογοκρισία και μια κάθετη λογοκρισία: στην πρώτη περίπτωση αντιπαρατίθενται τα επιφανειακά, επίπεδα, πραγματολογικά, φαινομενολογικά στρώματα των πολιτισμικών χώρων, ενώ στη δεύτερη περίπτωση αντιπαρατίθενται τα βαθιά, ουσιαστικά στρώματα των νοημάτων. Ο λογοκριτής στέκεται στην περίπλοκη διασταύρωση του μέσα και του έξω, των παραδόσεων, των κοσμοθεωριών, των νοητικών παραδειγμάτων, των στερεοτύπων, των πνευματικών πρακτικών και των θεωρητικών αντιλήψεων. Παρουσιάζεται ως ερευνητής, εμπειρογνώμονας και κριτής, δεχόμενος στην επικράτειά του "κάτι ξένο" - αλλότριο, προερχόμενο από την "άλλη πλευρά", διαφορετικό σε αξία, ιδεολογικά ασύγκριτο. Ταυτόχρονα, ο λογοκριτής λειτουργεί ως συνοριακός φυλάκας, ως φρουρός που αντιτίθεται σε εχθρικές έννοιες και αρνείται σε ορισμένα νοήματα να διεισδύσουν στη δική του κουλτούρα. Ο λογοκριτής ορίζει τη δυνατότητα και τα όρια των ουσιαστικών επαφών και της αφομοίωσης ιδεών, ιδεολογιών, αξιών· κρίνει την εγγύτητα ή το ασυμβίβαστο των αντιπαρατιθέμενων ιδεών και κοσμοθεωρητικών αρχών (που συναντώνται στα σύνορα). Λειτουργεί ως πνευματικός συνοριοφύλακας, είναι υπεύθυνος για τους " μεθοριακούς" πολέμους, στις περιοχές μεταξύ των κόσμων - εννοιολογικών, πολιτιστικών, πολιτισμικών. Παρακολουθεί, με ποιον τρόπο εντάσσεται ένα σύνολο θέσεων στο πλαίσιο των διατάξεων ενός άλλου πολιτισμού.

Εξετάζοντας τις λειτουργίες της λογοκρισίας στην κοινωνία της Νέας Εποχής, μπορούμε να πούμε ότι η λογοκρισία γινόταν κυρίως αντιληπτή ως μια μυστηριώδης ιερή πράξη που αποσκοπούσε στον περιορισμό της πρόσβασης στη μυστική γνώση, στη μύηση των αδύναμων, και ταυτόχρονα στην παροχή πρόσβασης στις ίδιες γνώσεις και δεξιότητες στους δυνατούς και αξιοπρεπείς ανθρώπους. Η διττή λειτουργία της λογοκρισίας προϋπέθετε υψηλό βαθμό κυριαρχίας εκ μέρους των λογοκριτών των αρχών και των παραδειγμάτων των πολιτισμών που υπήρχαν στις παραμεθόριες περιοχές, την ικανότητα να διακρίνουν (να διαχωρίζουν) και να αναζητούν την ενότητα των πολιτισμών, ανυψώνοντάς τους σε ένα πιθανό ανώτερο ενιαίο θεμέλιο.

Ο φύλακας του ορίου

Στη μυθολογία και στις θρησκευτικές μυητικές πρακτικές υπάρχει ένας ειδικός χαρακτήρας, ο Φύλακας του Ορίου (Threshold - Κατώφλι), ο οποίος υποτίθεται ότι συναντά τον ήρωα, τον πνευματικό περιπλανώμενο, τον αναζητητή ενός μαγικού αντικειμένου ή μιας γνώσης που βρίσκεται στο όριο ("χάσμα μεταξύ των επιπέδων"), προβαίνει σε ένα είδος πιστοποίησης της μυητικής του ιδιότητας και αφήνει τον ήρωα να περάσει αν οι ιδιότητές του πληρούν τις προϋποθέσεις για το πέρασμα σε ένα νέο επίπεδο, ή απαγορεύει το πέρασμα αν ο δυνητικός ήρωας είναι ακατάλληλος. Ο λογοκριτής είναι, κατά μία έννοια, συμμετέχων στη μυητική δράση: ταυτόχρονα φύλακας και οδηγός. Οφείλει να προστατεύει τις αξίες της μιας πλευράς των συνόρων από τις προκλήσεις και τις καταπατήσεις της άλλης πλευράς και ταυτόχρονα τις βοηθά να αλληλεπιδρούν οσμωτικά, να αντιπαρατίθενται, να έρχονται σε επαφή, να διαπερνούν η μία την άλλη. Η τελωνειακή υπηρεσία του "φύλακα του ορίου" είναι μια δοκιμασία για τον ήρωα που προσπαθεί να διασχίσει τα σύνορα, την "κόκκινη γραμμή", και για τον φύλακα που αποφασίζει αν κάποιος ή κάτι, ως φορέας κάποιας γνώσης, νοήματος ή πράξης, είναι άξιος να σταθεί στο σύνορο, στην άλλη κουλτούρα, στην υπόθεση του εναλλακτικού κόσμου, στους νέους τόπους που δίνονται σε άλλους θεούς. Καθήκον του είναι να ξεπεράσει την ισχυρή παρόρμηση και τη δημιουργική αίσθηση και να διώξει την αδύναμη και ανάξια ουσία. Ο σύγχρονος κόσμος μας παρουσιάζει κυνικά ένα ομοίωμα ενός τέτοιου λογοκριτή: τον "έλεγχο προσώπου” (face control) στην είσοδο μιας ντίσκο. Στα ρωσικά παραμύθια, τα μεγαλύτερα αδέλφια της Ιβάνουσκα της Ανόητης, πηγαίνοντας να αναζητήσουν ένα αγνοούμενο πρόσωπο ή ένα μαγικό αντικείμενο, συχνά εξαφανίζονται και στη συνέχεια βρίσκονται να στέκονται σε ένα συγκεκριμένο κατώφλι.

Λογοκριτής: κυρίαρχος ιερέας-πολεμιστής

Η οριακή γραμμή που συνδέει και χωρίζει διαφορετικούς κόσμους είναι επικίνδυνη, απροσδόκητη και καταστροφική. Ο λογοκριτής (ο φύλακας του ορίου) πρέπει να καθορίσει αν οι δύο πλευρές είναι έτοιμες να συναντηθούν: το πέρασμα του ορίου μπορεί να απαιτεί μια θυσία, ένα συμβολικό τίμημα εισδοχής. Η αναβλητικότητα, δηλαδή η αναποφασιστικότητα, η αναβολή του περάσματος σε ένα νέο επίπεδο, είναι το κυριότερο ψυχικό φαινόμενο της διάβασης του κατωφλιού, της προσέγγισης του νέου.  Ο λογοκριτής σηκώνει το πέπλο και υπό αυτή την έννοια είναι ο επικυρίαρχος. Ο λογοκριτής είναι ένα φίλτρο. Είναι ένας οδηγός, ένας επιτηρητής. Για να αντιληφθεί το άλλο, το νέο, πρέπει να εκτελέσει μια πράξη διάλυσης, διαλύοντας δόγματα και παγιωμένα φίλτρα. Ο λογοκριτής καλείται να γίνει αλχημιστής, να διαλύσει τα συνηθισμένα στερεότυπα της αντίληψης και ταυτόχρονα να μπορέσει, ενώ αλλάζει, να μην αλλάζει. Καλείται να ανατρέψει το παλιό σύστημα συμφωνιών και συμβάσεων και να επιτρέψει στο νέο να προσαρμοστεί, δηλαδή να δράσει με έναν ριψοκίνδυνο, ακραίο, επικίνδυνο τρόπο. Ο λογοκριτής πρέπει να είναι ταυτόχρονα σοφός -για να γνωρίζει και να κατανοεί- και πολεμιστής -για να τολμά να σπάει τα όρια και να αγωνίζεται γι' αυτά. Καλείται να είναι και κυρίαρχος, ιερός βασιλιάς, προορισμένος να θέτει κανόνες και να μάχεται γι' αυτούς, να μην υποχωρεί· να μην υποχωρεί στο ελάχιστο.

Οι λογοκριτές μέσα σε παραμύθι, η μορφή της Baba-Yaga

Η λογοκρισία είναι η πρακτική της σύνδεσης και της αποσύνδεσης θέσεων, διδασκαλιών, δογμάτων και Λόγου, και αυτό συγχρόνως. Είναι η αλληλοεπικάλυψη και η ταυτόχρονη κατανόηση δύο αντίθετων πνευματικών περιεχομένων, είναι η υπεράσπισή τους και ταυτόχρονα ο κίνδυνος της ανάμειξής τους, της αναντιστοιχίας, της δυσανάλογης σχέσης, όταν το ένα περιεχόμενο εισχωρεί στο άλλο, όταν τα "πολλά" απορροφούν την Μονάδα (όπως στις τελευταίες υποθέσεις του πλατωνικού "Παρμενίδη"), όταν "αυτό σκοτώνει εκείνο" (όπως στο μυθιστόρημα του Βίκτωρος Ουγκώ "Παναγία των Παρισίων"). Η λογοκρισία είναι η αρχετυπική κατάσταση της συνάντησης μεταξύ "αυτού και εκείνου", μεταξύ του κόσμου του εαυτού και του κόσμου του άλλου, μεταξύ του συνειδητού και του ασυνείδητου, μεταξύ του κόσμου των ζωντανών και του κόσμου των νεκρών. Είναι μια μονομαχία μεταξύ ζωής και θανάτου. Ο V.Y. Propp, ένας ευφυής αναστηλωτής των δομών των ρωσικών παραμυθιών, βλέπει την περιπέτεια των πρωταγωνιστών του ως ένα μεγάλο μυητικό ταξίδι στα όρια μεταξύ ζωής και θανάτου, μεταξύ δάσους και κάτω κόσμου, όπου οι "φύλακες του ορίου" (θεματοφύλακες της μυητικής πρακτικής) και συνεπώς λογοκριτές είναι η Baba-Yaga, το Φίδι-Gorynych, ο Koschey ο Αθάνατος και άλλοι σκοτεινοί χαρακτήρες.

Διχασμός του λογοκριτή. Σχιζοφρένεια

Η λογοκρισία συνεπάγεται μια σημαντική αποσταθεροποίηση της κανονικής αντίληψης του κόσμου, προκαλεί μια εμπειρία γνωστικής ασυμφωνίας και μια σύγκρουση μεταξύ των εννοιολογικών περιεχομένων διαφορετικών εποχών και χώρων. Κατά μια έννοια, ο λογοκριτής χάνει την επαφή με την κανονικότητα, η συνείδησή του αναπόφευκτα διασπάται, βιώνει μια πραγματική εσωτερική αντιπαράθεση, μετατρέπεται σε σχιζοφρενή. Το σύνορο της λογοκρισίας μπορεί να συνδεθεί με ένα άλμα, ένα σπάσιμο του ορίου, ένα τραύμα τόσο για τον υπόλογο στη λογοκρισία, που υφίσταται αυτή την εμπειρία όσο και για τον δρώντα που εκτελεί τη λογοκρισία, δηλαδή τόσο για το υποκείμενο όσο και για το αντικείμενο της λογοκρισίας, ο οποίος μπορεί μερικές φορές να συνδυάσει αυτές τις πλευρές της διαδικασίας και να ανταλλάξει καταστάσεις.

Ενάντια στο άπειρο

Η λογοκρισία είναι η εποπτεία και ο έλεγχος ορισμένων πνευματικών δραστηριοτήτων. Μήπως αφορά μόνο ορισμένες από αυτές; Ή όλες; Μας φαίνεται ότι πρέπει να τονίσουμε τον καθολικό και περιεκτικό χαρακτήρα των απαγορεύσεων και των περιορισμών της σκέψης, της έκφρασης, της ομιλίας, του Λόγου στο ανθρώπινο σύμπαν. Είναι ενδιαφέρον ότι η ίδια η ύπαρξη των ορίων, δηλαδή οι διακρίσεις μεταξύ του ενός και του άλλου, είναι η θέση του ορίου μιας ορισμένης ακολουθίας μετασχηματισμών, δηλαδή η εφαρμογή της λογοκρισίας. Το όριο (πέρας) χαιρετιζόταν πάντοτε στην αρχαία Ελλάδα ως τάξη και αρμονία, ενώ ο όρος ἄπειρον "απεριόριστο", "αόριστο" σήμαινε το απροσμέτρητο καταστροφικό χάος, το οποίο έπρεπε να ξεπεραστεί.

Αν στραφούμε στην πλατωνική παράδοση, η λογοκρισία αποδεικνύεται ότι είναι μια διάχυτη διαδικασία. Στον Πλάτωνα, η ολιστική δυναμική του κόσμου εκφράζεται με τη φράση "να βάλω τη σφραγίδα της αιωνιότητας στη διαδικασία του γίγνεσθαι". Η αιωνιότητα (οι ιδέες, τα είδη, οι ιδανικές δομές του κόσμου) λογοκρίνει την κίνηση, την αλλαγή, το γίγνεσθαι.

Η λογοκρισία του Γνωστικού μύθου

Η οικουμενικότητα και η εποικοδομητικότητα της λογοκρισίας από τη μια πλευρά, και ταυτόχρονα η κατασταλτικότητα και ο περιορισμός της από την άλλη, απεικονίζεται περίεργα στις Γνωστικές εκδοχές των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων, οι οποίες επιμένουν στην αρχή της δυαδικότητας του κόσμου, στην παρουσία, παράλληλα με το τέλειο πλήρωμα του ουρανού, μιας ατελούς, αποτυχημένης, κακής δημιουργίας του κόσμου από ένα "σκοτεινό φως", την παρουσία κάποιας ρωγμής στον Θεό. Με τους Γνωστικούς, εμφανίζεται ένας "κακός λογοκριτής" στο πρόσωπο του "κακού δημιουργού", ο οποίος έχει αναδυθεί από το μυστικό νεύρο της μεγάλης Θεότητας και έχει αρπάξει ένα σύνολο δυνάμεων από την απόλυτη πληρότητα (πλήρωμα), δημιουργώντας μια περιοριστική μεταβατική γραμμή από το κατώτερο υλικό σύμπαν στους πνευματικούς αιώνες του ουρανού. Αυτός ο αδαής και ατελής φύλακας των κατώτερων σφαιρών του σύμπαντος, ο οποίος σφετερίστηκε τις θεϊκές δυνάμεις και κράτησε την πεσμένη ανθρώπινη ψυχή στον αλλοτριωμένο υλικό κόσμο, ασκεί ακριβώς μια κοσμολογική λογοκρισία στους Γνωστικούς, αποκλείοντας την επιστροφή της ψυχής στις ανώτερες σφαίρες των θεϊκών αιώνων. Έτσι, ο Γνωστικός δημιουργός δεν εμφανίζεται ως ένας παντογνώστης και παντοδύναμος μεσολαβητής των γειτονικών κόσμων (καλός λογοκριτής), αλλά ως ένας αγράμματος και περιχαρακωμένος δεσμοφύλακας-άρχοντας, ο οποίος προσπαθεί να εμποδίσει τη διέλευση της ανθρώπινης ψυχής από την πύλη της σωτηρίας προς τα πάνω, προς τον ουρανό, στέλνοντάς την στη δυστυχία (Εἱμαρμένη), αναγκαστικά, στα καζάνια του δημιουργού. Είναι ενδιαφέρον ότι η ένδειξη της καθολικής λογοκρισίας εντός της πληρωματικής συμπαντικής τάξης περιέχεται στο ίδιο το θεμέλιο του Γνωστικού μύθου του σκοτεινού φωτός του υπέρτατου Θεού, την άγνοια, την εικασία και την εξέγερση της Πίστης Σοφίας Pistis Sofia, η οποία ανακάλυψε τους ανώτερους αιώνες της ουράνιας πληρότητας (πλήρωμα) και για την περιέργειά της και την τόλμη της αντι-ιεραρχικής της εξέγερσης βυθίστηκε από τιμωρία στις κατώτερες περιοχές του σύμπαντος. Με άλλα λόγια, στον Γνωστικό δυϊστικό Πλατωνισμό, η συμπεριφορά των ίδιων των αιώνων καυτηριάζεται και η Πίστις Σοφία - Pistis Sofia, έχοντας παραβιάσει την τάξη του κόσμου και θέλοντας να προσεγγίσει την ακατάληπτη άβυσσο, ρίχνεται κάτω, γινόμενη ταυτόχρονα και παραβάτης της τάξης που επαναστατεί κατά της λογοκρισίας, δηλαδή υποκείμενο της αντι-λογοκρισίας, και αντικείμενο της λογοκρισίας από αιώνες ανώτερους από την ίδια. Επιπλέον, η Σοφία (στον Γνωστικό Βαλεντίνο - Gnostic Valentinus) παράγει έναν δημιουργό που θέτει τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ της πληρότητας του ουρανού και του σύμπαντος κόσμου. Η Σοφία γίνεται αντικείμενο και υποκείμενο λογοκρισίας, πρώτα παραβιάζοντας την τάξη και επιθυμώντας παράνομα να προσεγγίσει τον ανώτερο αιώνα - τα βάθη - και στη συνέχεια απορρίπτοντας τους φύλακες της τάξης, λογοκριτές του ουράνιου βράχου, δημιουργεί η ίδια τον ημίθεο που γίνεται ο λογοκριτής και δημιουργός της διαχωριστικής γραμμής μεταξύ του ανώτερου και του κατώτερου σύμπαντος.

Μια άλλη σημαντική μεταφυσική αξία της λογοκρισίας είναι η προστατευτική, αποφατική λειτουργία της, η λειτουργία της απόκρυψης των έσχατων θεμελίων, των πιθανών βαθών του αρχέγονου, του Πατέρα, του Pervaeon, του Απόλυτου, της απόλυτης δύναμης, της δύναμης κάθε ύπαρξης. Τα δυσθεώρητα βάθη εκφράζονται με απόλυτη σιωπή, συγκρίσιμη με την απόλυτη λογοκρισία (απαγόρευση) του λόγου και του Λόγου. Η επαναστατημένη Σοφία του Γνωστικού Πανθέου, που επιθυμούσε διακαώς να γνωρίσει την αλήθεια του αρχέγονου, φιλοδοξούσε να φτάσει στην υψηλότερη άβυσσο της ανείπωτης ουσίας του πληρώματος, αλλά η αδυναμία της να διεισδύσει σ' αυτήν την έριξε στον πόνο και την αμηχανία, προκαλώντας μια συνάντηση με το όριο (ὅρος), το οποίο έβαλε τα πάντα στη σωστή τους τάξη και αποκατέστησε τη θέση της στο πλήρωμα, στέλνοντάς την στις κατώτερες περιοχές του χώρου. Σκοπός μιας τέτοιας λογοκρισίας είναι η αποκατάσταση της τάξης και η αποκατάσταση των πραγματικών αναλογιών.

Μια πυραμίδα με κομμένη την κορυφή

Ένα παράδοξο όραμα μεγάλης μεταφυσικής λογοκρισίας υπάρχει στη φαντασμαγορική διδασκαλία του Ρουμάνου φιλοσόφου του 20ού αιώνα με έντονη γνωστικιστική τάση, Luciano Blaga. Η κύρια μορφή στη φιλοσοφία του Blaga είναι ο Μεγάλος Ανώνυμος, η υπέρτατη αρχή, το Απόλυτο, το κέντρο της δημιουργικής δύναμης. Αν ο Μεγάλος Ανώνυμος, υποστηρίζει ο Blaga, ενεργεί με τον τρόπο της απολυτότητάς του, τότε όλα τα δημιουργήματά του θα είναι επίσης απόλυτα, οδηγώντας σε δύο ή περισσότερα "Απόλυτα". Ωστόσο, μπορεί να υπάρχει μόνο ένα Απόλυτο. Η εμφάνιση ενός "δεύτερου Απολύτου" θα παραβίαζε την απολυτότητα του πρώτου. Για το λόγο αυτό, το Απόλυτο υπονοεί σκόπιμα στα δημιουργήματά του μια ατέλεια και μια αδυναμία αναγνώρισης της ολότητάς του ως Απόλυτου, διότι η πλήρης αναγνώρισή του σημαίνει ότι γίνεται Απόλυτο. Αυτή είναι η "υπερβατική λογοκρισία".

Με το Αγαθό, η κατάσταση μιας τέτοιας λογοκρισίας αναπαρίσταται συμβολικά με τη μορφή μιας πυραμίδας, με την κορυφή αποκομμένη και διαχωρισμένη από τη βάση. Ο άνθρωπος με τη νόησή του μπορεί να φτάσει μόνο στο πλάτωμα του τραπεζοειδούς ογκομετρικού σχήματος. Αυτή η άνω επιφάνεια της αποκομμένης πυραμίδας, το όριο της γνώσης και της προσέγγισης της θείας γνώσης και αποκάλυψης, είναι αυτό που ο Blaga αποκαλεί " μυστηριακό ορίζοντα". Πάνω από αυτήν δεσπόζει η κορυφή της πυραμίδας, την οποία δεν έφτασε ποτέ ο άνθρωπος με τη γνώση ή τη μυστικιστική του εμπειρία.

Ο άνθρωπος, σύμφωνα με τον Blaga, είναι ένα ζώο που έχει υποστεί μια "οντολογική μετάλλαξη": φιλοδοξεί να κοιτάξει "εκεί πάνω", "πέρα από το άμεσο, στην τελειότητα του υπερβατικού", και να κατοικήσει "στον ορίζοντα του μυστηρίου και της αποκάλυψης". Είναι αυτός που λαχταρά να γνωρίσει το άγνωστο Απόλυτο, αλλά δεν μπορεί ποτέ να το κάνει, γιατί τότε θα γινόταν ίσος με τον Θεό, πράγμα αδύνατο, γιατί η λογοκρισία αφήνει μια αιώνια απόσταση ανάμεσα στον άνθρωπο και τον Θεό.
Ο πολιτισμός είναι μια φιλοδοξία να ξεπεραστεί η λογοκρισία, είναι μια εκτόξευση στο αδύνατο, ο πολιτισμός δεν είναι χρηστικός, είναι μυστηριώδης και μεταφορικός. Ο πολιτισμός, αντίθετα, είναι η επιθυμία να διατηρηθεί η λογοκρισία. Είναι λειτουργικός και τεχνικός. Ο πολιτισμός είναι δημιουργικότητα, ο πολιτισμός είναι παραγωγή.

Μας φαίνεται ότι ακόμη και η καντιανή ιδέα του υπερβατικού χαρακτήρα της ανθρώπινης γνώσης και του ανέφικτου του υπερβατικού πράγματος καθαυτού μπορεί να θεωρηθεί ως μια συνολική λογοκρισία που επιβάλλεται στην ανθρώπινη νόηση από έναν άγνωστο κάποιον.

Κατ' αρχήν, λογοκρισία είναι κάθε υπάρχον ή διακηρυγμένο πέπλο, φράγμα, τσαντόρ ή μαντήλι (συμπεριλαμβανομένου του πέπλου στα μαλλιά μιας γυναίκας).

Λογοκρισία στον παράδεισο

Λογοκρισία είναι ο περιορισμός ή η απαγόρευση μιας λέξης, σκέψης, πράξης, πρακτικής, έκφρασης ή συστήματος απόψεων που δεν είναι σύμφωνες με τους νόμους, τις κατευθυντήριες γραμμές, τις πολιτικές, τους κανόνες, τις παραδόσεις, τα πρότυπα κ.λπ. που είναι αποδεκτά από μια κοινότητα ή κοινωνία. Ο Θεός στον παράδεισο απαγόρευσε στον Αδάμ και την Εύα μια πράξη: να φάνε από το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού. Αυτό ήταν ίσως μια απαγόρευση του δυϊσμού του κόσμου, του διαχωρισμού του σε καλό και κακό, μια απαγόρευση της γνώσης του τι είναι κακό.

Δεν βλέπουμε εδώ τις πρώτες κινήσεις περιορισμού της ελευθερίας, τους πρώτους απόηχους της λογοκρισίας; Ο ίδιος ο Παράδεισος είναι ένα είδος ευτυχισμένου τόπου που χωρίζεται από τον άλλο κόσμο με ένα όριο - ένας τόπος που ουσιαστικά υπόκειται στη θεία λογοκρισία στην καλοσύνη του διαχωρισμού του. Αλλά ακόμη και στον καλό τόπο, απαιτείται περαιτέρω λογοκρισία, δηλαδή να καθοριστεί το όριο του τι θεωρείται απαράδεκτο, κακό, ανεπίτρεπτο, τιμωρούμενο με θάνατο. Μια δεύτερη πράξη καλής λογοκρισίας εκ μέρους του Θεού;

Η λογοκρισία του ζώου

Στη θεωρία της ψυχανάλυσης του Ζ. Φρόιντ υπάρχουν δύο περιπτώσεις που είναι υπεύθυνες για τη λογοκρισία του ασυνείδητου: η δομή του εαυτού και η δομή του υπερεγώ. Ταυτόχρονα, ο χώρος της αντι-λογοκρισίας του Φρόυντ είναι τα όνειρα ως το ξεδίπλωμα της καταπιεσμένης και εκτοπισμένης επιθυμίας. Εξ ου και το περίφημο σύνθημα του Φρόυντ "Μάθετε να καταλαβαίνετε τα όνειρά σας!"

Ο άνθρωπος - έλεγε ο Αριστοτέλης - είναι ζῷον λόγον ἔχον. Τό ζώον τό ἐν τῷ Λόγῳ, ἤ τό ζώον τό ἐν τῷ Λόγῳ. Βλέπουμε εδώ τη διαχωριστική λειτουργία μεταξύ του "απλού ζώου" και του "ζώου που κατέχει τον Λόγο". Δεν είναι το όριο που χάραξε ο Αριστοτέλης η γραμμή που τονίζει το μοιραίο μη αναστρέψιμο του ανθρώπινου πεπρωμένου, που σημαίνει την απαγόρευση για τον άνθρωπο να γίνει ζώο, να χάσει τον φωτισμό του από τον Λόγο - δηλαδή το βήμα μιας αμετάκλητης πλήρους αποδοκιμασίας του Θεού ή της φύσης; Παρεμπιπτόντως, η διατύπωση του τελευταίου μέρους του ερωτήματος σχετικά με το θέμα της λογοκρισίας και η ίδια η απάντηση σε αυτό το ερώτημα εξαρτώνται από το σύστημα συντεταγμένων, το παράδειγμα στο οποίο βρισκόμαστε και τον λόγο - reason. Και εδώ είναι απαραίτητη μια ορισμένη απόκλιση προς τα παραδείγματα (σ.μτφ. - υπό την κουνιανή επιστημολογική έννοια του όρου παράδειγμα “paradigm”).

Παραδείγματα

Ας ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι το ίδιο το οντολογικό καθεστώς της λογοκρισίας, καθώς και η ερμηνεία της στην επιστημολογία, εξαρτάται από το παράδειγμα της σκέψης, το οποίο επιμένει και μοιράζεται η ανθρωπότητα ή ένα καθορισμένο τμήμα της σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή ή σε μια δεδομένη περιοχή του χώρου. Ειδικότερα, από τη θεωρία των τριών παγκόσμιων μεταϊστορικών παραδειγμάτων που εντοπίστηκαν από τον Rene Guénon και τους παραδοσιακούς φιλοσόφους του 20ού αιώνα (Παράδοση και Νεωτερικότητα) και μελετήθηκαν και περιγράφηκαν λεπτομερώς από τον A. Dugin (βλ. A. Dugin "Postphilosophy"), ο οποίος προσδιόρισε τρία θεμελιώδη παραδείγματα: Παράδοση, Νεωτερικότητα και Μετανεωτερικότητα. Όλα διαδέχθηκαν το ένα το άλλο στην ανθρώπινη ιστορία, αν και συχνά συνυπήρχαν παράλληλα, σε συνεχή πνευματική αντιπαλότητα, σε διανοητικούς πολέμους - πολέμους του νου, τους οποίους ο Αλεξάντρ Ντούγκιν ονόμασε "νοομαχία".

Τι είναι ένα παράδειγμα; ένα σύστημα προτιμώμενων κοσμοθεωρητικών προσανατολισμών, κατασκευασμένων ιεραρχιών αρχών, συστημάτων αξιών και δομών, που προηγούνται λογικά οποιουδήποτε συνεκτικού θεολογικού, φιλοσοφικού, επιστημονικού λόγου, εκφράσεων της καθημερινής συνείδησης, λόγων, κειμένων μιας συγκεκριμένης ιστορικής εποχής ή χώρου πολιτισμού. Κατ' αυτόν τον τρόπο, αποτελεί μια σειρά από ολοκληρωμένες γλώσσες που προλαμβάνουν και περιλαμβάνουν κάθε πράξη λόγου. Ένα παράδειγμα είναι ένας θησαυρός μορφών σκέψης, αρχών σκέψης που διέπουν την παραγωγή γνώσης, δομούν τους νόμους του είναι, της πράξης, της ποίησης (δημιουργικότητας) μιας συγκεκριμένης κοινωνίας ή ενός συνόλου κοινωνιών μιας συγκεκριμένης εποχής, είναι το σύνολο των θεμελιωδών μυθολογιών, θεολογιών, φιλοσοφιών, κοινωνιολογιών, συχνά κρυμμένων, μη ορατών στην επιφάνεια, που τεκμηριώνουν τις στρατηγικές του κοινωνικού γίγνεσθαι και της κατανόησης του κόσμου- είναι ένα συνεχές βασικών αρχών κοσμοθεωρίας, ανώτερων θεμελίων που καθορίζουν τις μορφές και τους κανόνες της σκέψης και της δράσης, της πολιτικής, της οικονομίας, των εκπαιδευτικών μοντέλων, της παραγωγής, της δημιουργικότητας, της χειροτεχνίας κ.λπ. Η παραδειγματική προσέγγιση της ιστορίας της σκέψης, της φιλοσοφίας, της επιστήμης και της γλώσσας προϋποθέτει ότι πίσω από συγκεκριμένα συστήματα κοσμοθεωριών, γνώσεων, θεωριών και ανθρώπινων πρακτικών βρίσκονται βαθιά παραδείγματα, πρότυπα, δομές και αρχές αυτής της συγκεκριμενοποίησης, στις περισσότερες περιπτώσεις συνειδητά, αντανακλαστικά και συμφωνημένα από μια ορισμένη συναίνεση των διανοουμένων και των κυρίαρχων τάξεων της κοινωνίας. Τα παραδείγματα αυτά δεν βρίσκονται στην επιφάνεια, δεν αρθρώνονται συγκεκριμένα και, κατά κανόνα, αποκαλύπτονται σε περιόδους κρίσης, σε περιόδους αλλαγής, κατάρρευσης και μετατόπισης των παραδειγμάτων. Σε ήρεμους καιρούς, κρύβονται κάτω από το βάρος συγκεκριμένων θεωριών, συσσωματωμάτων γεγονότων, περιεχομένων και ακολουθιών, που αποσύρονται βαθιά στη δημόσια συνείδηση. Ταυτόχρονα όμως, τα παραδείγματα (μέχρι τη στιγμή της αλλαγής τους) παραμένουν ακλόνητα, έστω και σιωπηρά, και μεταδίδονται από τα βάθη και κυβερνούν χωρίς εναλλακτική λύση, καθορίζοντας τον χαρακτήρα του ορισμού των στόχων της κοινωνίας, την τυπολογία της κοσμοθεωρίας της, το καθεστώς της σκέψης, τη φύση των θεωριών, το νόημα των εννοιών, τον χαρακτήρα των κοινωνικών σχεδίων, τις στρατηγικές φιλοσοφίας, τους τύπους αξιών και στόχων.

Το παράδειγμα της παράδοσης

Πώς μπορούν να χαρακτηριστούν εν συντομία τα παραδείγματα της Παράδοσης, του Μοντέρνου και του Μεταμοντέρνου;

Το παράδειγμα της Παράδοσης βασίζεται στις αρχές του θεοκεντρισμού, της θεϊκής δημιουργίας του κόσμου και του ανθρώπου, της καθετότητας, της ιεραρχίας, του ολισμού - αναγνώριση της ακεραιότητας και της διασύνδεσης όλων των στοιχείων της δημιουργίας, της αλληλεξάρτησης των μερών του σύμπαντος, της αμοιβαίας ευθύνης των μερών του όλου. Ο άνθρωπος νοείται εδώ ως παράγοντας της θείας πρόνοιας, ως συνεργάτης της νοήμονος αγγελικής στρατιάς, ο οποίος βλέπει τον στόχο του στην τελείωση, στην άνοδο της ουράνιας σκάλας προς το Ένα (τον Θεό), στη μεταμόρφωση, στη θέωση (η ορθόδοξη παράδοση λέει: "Ο Θεός έγινε άνθρωπος για να γίνει ο άνθρωπος Θεός"). Η παράδοση συνδέει την αιωνιότητα και το γίγνεσθαι, βλέποντας τον χρόνο ως σφραγίδα της αιωνιότητας στο γίγνεσθαι, ως εικόνα του Ενός με πολλούς τρόπους. Ο χώρος νοείται στην Παράδοση ως ιερός, ετερογενής, ποιοτικός, κορεσμένος με νοήματα και ίχνη ιερής ιστορίας.

Νεωτερικότητα

Η νεωτερικότητα αναθεωρεί το παράδειγμα της Παράδοσης, θεωρώντας το ως ένα σκοτεινό και εξαντλημένο παρελθόν· σχετικοποιεί την ιδέα του Θεού, απαρνιέται τον θεοκεντρισμό, την καθετότητα, την ιεραρχία και την αιωνιότητα· αποϊεροποιεί την Εκκλησία, μηχανικοποιεί τις έννοιες του χρόνου και του χώρου (υποστηρίζοντας έναν μονοδιάστατο χρόνο χωρίς αιωνιότητα και τελειότητα και έναν ισότροπα ποσοτικό χώρο) και εστιάζει στην πρόοδο και την ανάπτυξη.

Στην ανθρωπολογία, ο μοντερνισμός κατασκευάζει ένα μοντέλο ατομοκεντρισμού, ανακηρύσσοντας τον άνθρωπο ελεύθερο από τον Θεό και την κάθετη οντολογία, στηριζόμενο στην αρχή του ανθρωποκεντρισμού και του αυτόνομου ατόμου, φτιαγμένο κατ' εικόνα και ομοίωση του ελεύθερου αδιαίρετου ατόμου του Δημόκριτου-Επίκουρου. Το οριζόμενο άτομο διακηρύσσει την ανεξαρτησία του από την κάθετη ιεραρχία, την εκκλησία, το κράτος, την κοινότητα, τον λαό, το έθνος και όλα τα άλλα συλλογικά "είδωλα" (ή, ακριβέστερα, τα είδωλα, τα "φαντάσματα"), είτε πρόκειται για "φαντάσματα" της "σπηλιάς", της "φυλής", της "αγοράς", του "θεάτρου" κ.λπ. (F. Bacon). Το παράδειγμα της Νεωτερικότητας διακηρύσσει τη γέννηση του ατομικοποιημένου ιδιώτη, το οποίο έχει εγκαταλείψει την έννοια του "κοινού" ή του είδους και του φύλου ("ονοματισμός"), έχει απορρίψει όλες τις ιεραρχίες και τις συλλογικές ταυτότητες, τις γενικές προκαταλήψεις και τα φαντάσματα και έχει αναγγείλει την έλευση του ελεύθερου ατομικοποιημένου επιχειρηματία, που στρέφεται προς τα γεγονότα και τη χρησιμότητα, προς την "πραγματικότητα" στο καθαρό γίγνεσθαι, προς τη φυσική και την ύλη και, τέλος, προς τη μόνη αυθεντικότητα της αξίας στο πρόσωπο του ορθολογικού "εγώ" του ( R. Descartes - Ντεκάρτ).

Μεταμοντερνισμός

Το κύριο νόημα της επόμενης εποχής, του Μεταμοντερνισμού, συνίσταται στην περαιτέρω απελευθέρωση του ατόμου από τα απομεινάρια της συλλογικής ταυτότητας, μέχρι του σημείου της διάλυσής του στα συστατικά του μέρη. Ο Μεταμοντερνισμός επιδιώκει την ιδέα της ριζικής χειραφέτησης ή της ίδιας της απελευθέρωσης, αφαιρώντας από το άτομο όλους τους τελευταίους ορισμούς και ιδιότητες, οι οποίες στο παράδειγμα της Παράδοσης δομούσαν την ουσία, την ταυτότητα του ατόμου, και οι οποίες στη Νεωτερικότητα στη συνέχεια σχετικοποιήθηκαν και εξαλείφθηκαν.  Ο μεταμοντερνισμός θεωρεί ότι ο Μοντερνισμός είναι ασυνεπής στο να απελευθερώσει τον άνθρωπο από την "δουλοπαροικία" προς τον Λόγο, τον Νου, την ιεραρχία, την καθετότητα· τον καλεί να εγκαταλείψει τις άψυχες οφθαλμαπάτες της ιστορίας, τις ιδιότητες και τους ορισμούς που τον δεσμεύουν στις συλλογικές δομές - την προσκόλληση στη χώρα, το έθνος, το κράτος, το φύλο και τη γλώσσα. Στον μεταμοντερνισμό, ο άνθρωπος προτείνεται επίμονα ως μια μεταναστευτική οντότητα, ένας νομάδας χωρίς περιουσία, ένας τουρίστας του κόσμου με έναν υπολογιστή, που εγκαθίσταται σε τυχαίους τόπους σύμφωνα με τη θέληση της αγοράς εργασίας. Αυτός ο άνθρωπος του κόσμου δύσκολα μπορεί να έχει πεποιθήσεις, σκέψεις, στόχους· δύσκολα μπορεί να σκεφτεί ή να σχεδιάσει τη ζωή του, γιατί μια σκέψη είναι "μια αλυσίδα από δέσμους με τον Νου, τον Λόγο", ενώ ένα σχέδιο είναι "ουτοπία", "περιορισμός", "μη ελευθερία" να αλλάξει ανά πάσα στιγμή την κατεύθυνση της κίνησής του (του γίγνεσθαι). Ό,τι στην Παράδοση υπόκειτο στον έλεγχο της αιωνιότητας (αξίες, ιδέες, ιδανικά κ.λπ.) στη Μετανεωτερικότητα καταργείται. Το ελεύθερο είναι του νέου ανθρώπου επιπλέει στο ποτάμι του σχηματισμού σαν "ρίζωμα", μια ρίζα κάτω από το έδαφος, που αναπτύσσεται χαοτικά, προς μια αυθαίρετη κατεύθυνση, αλλά σχεδόν πάντα οριζόντια, μόνο περιστασιακά απελευθερώνει βλαστούς προς τα πάνω. Το κράτος, το έθνος, ο λαός, το έθνος, κάθε συλλογικότητα, κοινότητα, φατρία, οικογένεια, κοινότητα ομοϊδεατών - "ψευδαισθήσεις και αυταπάτες του παρελθόντος", οι οποίες, με την κατάλληλη πρακτική, θα διαλυθούν όπως τα κάστρα του αέρα, η ομίχλη πάνω από το νερό.

Ο μεταμοντερνισμός θέλει να απελευθερώσει το νέο ον από τα σχέδια, από τις σκέψεις, από τα νοήματα, από την ιστορία, από κάθε προσδιορισμό, συμπεριλαμβανομένου εκείνου του συνόλου. Άνθρωπε - αυτό ακούγεται "πολύ ολιστικό", "πολύ ολοκληρωτικό". Είναι απαραίτητο να δοθεί σε κάθε ανθρώπινο στοιχείο, σε κάθε όργανο, η δυνατότητα να "ζήσει μια ζωή" ανεξάρτητα και ελεύθερα και επίσης αναγκαστικά να εκφραστεί σε ένα "κοινοβούλιο οργάνων" (J. Deleuze, F. Guattari, B. Latour), ή μάλλον, ούτε καν να εκφραστεί, αλλά να εκπέμψει μια ελεύθερη απάντηση ή έναν ήχο - ένα νιαούρισμα ή ένα γρύλισμα (αν και ακόμη και η μίμηση μιας γλώσσας των ζώων οδηγεί ένα ριζικά ατομοποιημένο ον της Μετανεωτερικότητας από την ελεύθερη έκφραση στη συλλογική γλώσσα των ζώων). Η γλώσσα που μιλούσαν μέχρι σήμερα οι άνθρωποι είναι "μια απόλυτη ολοκληρωτική μηχανή ανθρώπινου καταναγκασμού και περιορισμού". Θα αντικατασταθεί από τις ατομικές εκφωνήσεις των επιμέρους οργάνων, οργανικά αντίγραφα - γουργουρητά και βρυχηθμούς. Στην πραγματικότητα, το αυτόνομο άτομο της Νεωτερικότητας, το οποίο επικαλείται την αληθινή χειραφέτηση, πρέπει στη Μετανεωτερικότητα να γίνει ένα dividuum, διαιρετό, έτσι ώστε κάθε σωματίδιο να μπορεί να επιδοθεί κατά βούληση, να "εξιστενσιαλιστεί", να αγαπήσει, να φιλήσει χωρίς πληρότητα, να ψηφίσει, να τρέξει προς τα εμπρός ή προς τα πλάγια χωρίς σκοπό και νόημα. Το φύλο θα πρέπει επίσης να θεωρηθεί ως ένας τελικός περιορισμός, ο οποίος μπορεί να απορριφθεί ή να ανταλλαχθεί χωρίς λύπη, ανάλογα με την κατάσταση και τις διαθέσεις των μικρότερων τμημάτων του οργανισμού.

Η στρατηγική της διάλυσης του ανθρώπου στη Μετανεωτερικότητα εμφανίζεται αρχικά ως μια ενοχλητική και ανατριχιαστική καρικατούρα της έννοιας της θεϊκής δημιουργίας του, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή στο παράδειγμα της Παράδοσης. Όμως μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει ότι το κύριο νεύρο της λογικής της φθίνουσας ακολουθίας των μεταβαλλόμενων παραδειγμάτων είναι ακριβώς η γραμμή της αποδυνάμωσης, του εξευτελισμού και τελικά της εξάλειψης του ανθρώπου ως τέτοιου.

Το παράδειγμα εξαρτάται από τη συναίνεση της πνευματικής ελίτ

Ο Guénon σημείωσε με ευφυή τρόπο ότι η νεωτερικότητα, η οποία ανέτρεψε τον κόσμο της Παράδοσης, δεν είναι σε καμία περίπτωση αποτέλεσμα της αντικειμενικής πορείας της ιστορίας. Είναι το προϊόν της απεγνωσμένης δραστηριότητας ενός συλλογικού υποκειμένου - μιας ομάδας διανοουμένων, επιστημόνων και φιλοσόφων από τη Νέα Εποχή, δηλαδή τον δυτικό τμήμα της ανθρωπότητας. Βασίζεται σε μια προμελετημένη και διακριτή διανοητική μήτρα, η οποία έχει μια αυστηρά επαληθευμένη λογική, αντίστροφη προς τη λογική του παραδείγματος της Παράδοσης, και μια αποφασιστικά αναστοχαστική στρατηγική σκέψης που ανατρέπει τη σκέψη της ανθρωπότητας της εποχής της Παράδοσης. Ταυτόχρονα, οι αρχές της Νεωτερικότητας, όπως διατυπώθηκαν από τους φιλοσόφους του ύστερου Μεσαίωνα, της εποχής των διαφωνιών για τις καθολικές έννοιες (12ος έως 14ος αιώνας) και της Νέας Εποχής, όχι μόνο αντιτίθενται ενεργά στις παραδοσιακές απόψεις της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, αλλά διεκδικούν και την κυριαρχία στον ευρωπαϊκό πνευματικό χώρο - με την αποκλειστικότητα, τη μοναδικότητα και την καθολικότητα.

Γιατί τα παραδείγματα γενικά, και το παράδειγμα του παρόντος ειδικότερα, δεν επικαιροποιούνται και δεν αναγνωρίζονται πάντοτε; Επειδή τα παραδείγματα ενσωματώνονται στη σκέψη ως λειτουργικά συστήματα, τα οποία γίνονται διαισθητικό υπόβαθρο για κάθε σκέψη και απλώς δεν γίνονται αντιληπτά από τους χρήστες που τα απορροφούν μαζί με το σχολικό πρόγραμμα σπουδών, τη λειτουργία του κόσμου της ζωής, τις συνήθειες και τα στερεότυπα της αντίληψης. Σήμερα, είναι το παράδειγμα της Νεωτερικότητας και η ακραία εκδοχή του - το παράδειγμα της Μετα-νεωτερικότητας - αυτή η έμμεση, υποκείμενη, αλλά πιο σημαντική, θεμελιώδης παραδοχή, αυτή η κυρίαρχη δομή της μετα-γλώσσας που προκαθορίζει τα όρια των δηλώσεων και τα όρια του κόσμου ενός σύγχρονου ανθρώπου. Είναι το είδος της γλώσσας και του τρόπου σκέψης που καθορίζει τελικά τη διάταξη των κόσμων, είτε πρόκειται για σύγχρονους είτε για παραδοσιακούς. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι αυτό το λειτουργικό σύστημα της νεωτερικότητας είναι μια επιβαλλόμενη, ανθρωπογενής, τεχνητή και χειριστική δομή, ένα είδος μηχανής, προσομοίωσης και ψευδαίσθησης.

Κάθε παράδειγμα έχει τη λογοκρισία του.

Ασχολούμενοι με τη λογική των παραδειγμάτων σκέψης στην ανθρώπινη ιστορία, στο πλαίσιο αυτού του άρθρου θα πρέπει φυσικά να συνδέσουμε το θέμα της παγκόσμιας σκέψης, τα παραδείγματα κοσμοθεωρίας (Παράδοση, Μοντέρνο και Μεταμοντέρνο) και το θέμα της λογοκρισίας.

Εδώ, προς το παρόν, μπορούμε να περιοριστούμε σε μερικά βασικά και κάπως ρητορικά ερωτήματα: κάθε παράδειγμα σκέψης δεν είναι ένας τρόπος άσκησης λογοκρισίας; Πώς η αλλαγή των παραδειγμάτων και η ποιότητα του καθενός καθορίζει τη δυναμική και τη λογική της ανθρώπινης χειραφέτησης ή υποταγής; Μήπως ο ισχυρισμός της χειραφέτησης του ανθρώπου από τα παραδείγματα της Νεωτερικότητας και της Μετανεωτερικότητας δεν είναι μια μυθοπλασία, μια λανθασμένη προοπτική, που μετακινεί τον άνθρωπο από τα μονοπάτια ενός τύπου λογοκρισίας της ανθρώπινης ζωής στα μονοπάτια ενός άλλου τύπου λογοκρισίας, επίσης στενά αντιλαμβανομένου; Εξάλλου, στην πρώτη περίπτωση (Παράδοση), πρόκειται για τη λογοκρισία των "κήπων του παραδείσου", στις ράγες των "κάθετων προσανατολισμών", στο χώρο της μεγάλης επιστροφής στις πηγές (ἐπιστροφή) της ανόδου και της θέωσης του ανθρώπου, ενώ στον δεύτερο (Μοντέρνο - Νεωτερικό) και στον τρίτο (Μεταμοντέρνο - Μετανεωτερικό) οι υψηλότερες εκφράσεις του ανθρώπινου πνεύματος και της ψυχής είναι μάλλον λογοκριμένες, οι ανθρώπινοι κόσμοι περιορίζονται στην ακατέργαστη ύλη και τη σωματικότητα, στην ασφυκτική οικονομία και τον πραγματισμό, στο κέρδος και τη χρησιμότητα, στην ατομικιστική εγκατάλειψη και τη διάλυση του ανθρώπου μέσα στα δαιμονικά κόλπα της Μεγάλης Μητέρας.

Μετάφραση: Οικονόμου Δημήτριος

Κατάλογος παραπομπών:

Deleuze J. The Logic of Meaning. Moscow: Academic Project, 2010.
Deleuze J. The Fold. Leibniz and the Baroque. Moscow: Logos Publishing House, 1997.
Deleuze J., Guattari F. Anti-Edipus: capitalism and schizophrenia. Ekaterinburg: U-Factoria, 2007.
Dugin A. Post-philosophy. Moscow: Academic Project, 2020.
Dugin A. G. In search of the obscure logos. Moscow: Academic Project, 2014;
Dugin A. G. Noomachia. Three logos. Moscow: Akademicheskiy proekt, 2014.
Dugin A.G. Noomachia. Geosophy. Horizons and civilisations. Moscow: Academic project, 2017.
Dugin A.G. Noomachia. The logos of Turan. Indo-European ideology of verticality. Moscow: Academic Project, 2017.
Dugin A.G. Noomachia. Horizons and civilisations of Eurasia. Indo-European heritage and traces of the Great Mother. Moscow: Academic Project, 2017.
Dugin A.G. Noomachia. Iranian logos. The war of light and the culture of expectation. Moscow: Academic Project, 2016.
Dugin A.G. Noomachia. The Great India. The civilisation of the absolute. Moscow: Academic Project, 2017.
Dugin A.G. Noomachia. Hellenic logos. The valley of truth. Moscow: Academic Project, 2016.
Dugin A.G. Noomachia. Byzantine logos. Hellenism and empire. Moscow: Academic Project, 2016.
Dugin A.G. Noomachia. Latin logos. Sun and cross. Moscow: Academic Project, 2016.
Dugin A.G. Noomachia. Germanic logos. The apophatic man. Moscow: Academic Project, 2015.
Dugin A.G. Noomachy. The French Logos. Orpheus and Melusine. Moscow: Academic Project, 2015.
Dugin A.G. Noomachia. England or Britain? Sea power and positive subject. Moscow: Academic Project, 2015.
Dugin A.G. Noomachia. Civilisations of the New World. The pragmatics of dreams and the decomposition of horizons. Moscow: Academic Project, 2017.
Dugin A.G. Noomachia. Eastern Europe. Slavic logos: Balkan ships and Sarmatian style. Moscow: Academic Project, 2018.
Dugin A.G. Noomachia. Non-Slavic horizons of Eastern Europe: ghoul song and the voice of the deep. Moscow: Academic Project, 2018.
Dugin A.G. Noomakhia. The realm of the earth. The structure of Russian identity. Moscow: Academic Project, 2019.
Dugin A.G. Noomakhia. Russian history. The people and the state in search of a subject. Moscow: Academic Project, 2019.
Dugin A.G. Noomachia. Images of Russian thought. The solar tsar, the glow of Sophia and subterranean Russia. Moscow: Academic Project, 2020.
Dugin A.G. Noomachia. Semites. Monotheism of the Moon and the Gestalt of Va'al. Moscow: Academic Project, 2017.
Dugin A.G. Noomachia. The Hamites. North African civilisation. Moscow: Academic Project, 2018.
Dugin A.G. Noomachia. The logos of Africa. The people of the black sun. Moscow: Academic Project, 2018.
Dugin A.G. Noomachia. The yellow dragon. Far Eastern civilisations. China. Korea. Japan. Indochina. Moscow: Academic Project, 2017.
Dugin A.G. Noomachia. Oceania. The challenge of water. Moscow: Academic Project, 2018.
Jonas G. Gnosticism. (The Gnostic religion). SPb: Lan', 1998.
Caiua R. Myth and Man. Man and the sacred. MOSCOW: OGI, 2003.
Kerenyi K. Dionysus: Proo6raz of inexhaustible life. Moscow: Ladomir, 2007.
Korben A. The dramatic element in Gnostic cosmogonies // Magic Mountain. 2007. NO. XIII.
Quine, W.W.O. Ontological Relativity. M.: Logos, 1996.
Latour B. There was no new time. Essays on symmetrical anthropology. St Petersburg: European University Press, 2006.
Moss M. The social functions of the sacred: selected works. SPb: Eurasia, 2000.
Propp V. Я. The historical roots of the magical tale. L.: Leningrad State University Publishing House, 1986.
Blaga L. Les differentielles divines. P.: Librairie du savoir, 1990.
Blaga L. Trilogy of knowledge. P.: Librairie du savoir, 1992.
Blaga L. Trilogy of culture. P.: Librairie du Savoir-Fronde, 1995.
Schmidt C. (Hrsg.) Pistis Sophia, ein gnostisches Originalwerk des dritten Jahrhunderts aus dem Koptischen übersetzt. Leipzig: Hinrichs, 1925.