Κείμενο της ομιλίας του Zhang Weiwei στο Παγκόσμιο Συνέδριο για την Πολυπολικότητα στις 29 Απριλίου 2023.

Την παραμονή της επίσκεψης του Κινέζου Προέδρου Σι Τζινπίν στη Ρωσία στις 19 Μαρτίου, έδωσα συνέντευξη στο Russia Today και όταν με ρώτησαν πώς βλέπω τις δυτικές σκληρές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, είπα ότι η Ρωσία έχει απομονωθεί από τη Δύση και η Δύση έχει απομονωθεί από τους υπόλοιπους. Γιατί έτσι; ο λόγος είναι απλός: ενώ η στρατιωτική επιχείρηση της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι αμφιλεγόμενη, ένας από τους διακηρυγμένους στόχους της Ρωσίας είναι να αλλάξει την πολυπολική παγκόσμια τάξη με επικεφαλής τις ΗΠΑ, σε μια πραγματικά πολυπολική παγκόσμια τάξη, και αυτός ο στόχος υποστηρίζεται ευρέως ή τουλάχιστον γίνεται κατανοητός από τον μη δυτικό κόσμο.

Η υποστήριξή τους ή η κατανόηση αυτού του στόχου ενισχύεται από το γεγονός ότι πλέον μεγάλες μη δυτικές δυνάμεις όπως η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία και το Ιράν αυτοαποκαλούνται, όλο και περισσότερο,  πολιτισμικά κράτη. Μπορεί να διαφωνούν ως προς τον ακριβή ορισμό του όρου πολιτισμικό κράτος, ωστόσο φαίνεται να συμφωνούν σε τρία τουλάχιστον θέματα: πρώτον, όλοι τους αποτελούν αντίστοιχα έναν μοναδικό πολιτισμό, δεύτερον, έχουν βαρεθεί την επιβολή των αξιών της Δύσης σε αυτούς στο όνομα των "οικουμενικών αξιών" και τρίτον, αντιστέκονται στη δυτική ανάμειξη στις εσωτερικές τους υποθέσεις.

Αυτά τα ανερχόμενα πολιτισμικά κράτη αμφισβητούν πράγματι τη λεγόμενη φιλελεύθερη μονοπολική παγκόσμια τάξη, και ο κόσμος γίνεται έτσι μάρτυρας μιας μετατόπισης της παγκόσμιας τάξης από μια κάθετη τάξη, στην οποία η Δύση βρίσκεται πάνω από τους υπόλοιπους, σε μια οριζόντια τάξη, στην οποία η Δύση και οι υπόλοιποι είναι ισότιμοι μεταξύ τους από άποψη πλούτου, ισχύος και ιδεών. Για να μην αναφέρουμε άλλες μη δυτικές δυνάμεις, η Κίνα από μόνη της έχει συμβάλει στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη περισσότερο από ό,τι οι χώρες της G7 μαζί (38% έναντι 25%) τα τελευταία δέκα χρόνια. Η οπλοποίηση του δολαρίου από τις ΗΠΑ στις κυρώσεις που επέβαλαν κατά της Ρωσίας οδήγησε μόνο στο να εγκαταλείψουν όλο και περισσότερες μη δυτικές χώρες τη χρήση του δολαρίου στις διεθνείς συναλλαγές τους, ένα τεράστιο πλήγμα στην υπάρχουσα μονοπολική οικονομική τάξη. Πέρυσι, το 70% του σινορωσικού εμπορίου έγινε στα τοπικά τους νομίσματα, ενώ η Ινδία, η Βραζιλία, το Ιράν, η Τουρκία, η Ινδονησία και άλλες μεγάλες μη δυτικές χώρες προωθούν το εμπόριο στα τοπικά τους νομίσματα.

Είναι επίσης βέβαιο ότι στις διεθνείς σχέσεις, οι δυτικές δυνάμεις ακολουθούν εδώ και καιρό μια στρατηγική του "διαίρει και βασίλευε" από την εποχή της αποικιοκρατίας. Αντίθετα, οι μεγάλες μη δυτικές δυνάμεις, ιδίως η Κίνα, ακολουθώντας την παράδοσή της ως κράτος πολιτισμού, επιδιώκει ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή τη στρατηγική "ενώσης και ευημερίας", όπως φαίνεται στο τεράστιο πρότζεκτ της Belt and Road Initiative (BRI), το οποίο αποδεικνύεται δημοφιλές στις περισσότερες χώρες, και η Κίνα πιστεύει επίσης ότι αυτό το ιδεώδες του Unite and Prosper αντιπροσωπεύει τα καλύτερα συμφέροντα των Κινέζων καθώς και των περισσότερων άλλων λαών.

Με την πολιτική ισχύ και το ηθικό κύρος της Ουάσινγκτον να φθίνουν γρήγορα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, είναι φυσικό οι μη δυτικές χώρες να αντλούν έμπνευση από τις δικές τους κουλτούρες και πολιτισμούς ως έναν τρόπο να διαφοροποιηθούν από το απαξιωμένο αμερικανικό φιλελεύθερο μοντέλο και τη μονοπολική ηγεμονία του.

Είναι ενδιαφέρον ότι η ιδέα του πολιτισμικού κράτους είναι επίσης ελκυστική για πολλούς στον δυτικό κόσμο. Για παράδειγμα, αντιμέτωπος με τις τρομακτικές προκλήσεις της "επανεθνικοποίησης" της Εύρωπης, ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν σχεδόν ανοιχτά θαύμασε το ιδεώδες του πολιτισμικού κράτους, όταν αναφέρθηκε στην Κίνα, τη Ρωσία και την Ινδία ως τέτοια παραδείγματα και δήλωσε ότι το ιστορικό πεπρωμένο της Γαλλίας είναι να οδηγήσει την Ευρώπη σε μια πολιτισμική ανανέωση.

Για τη Δεξιά στη Δύση, το μοντέλο του πολιτισμικού κράτους είναι ένας τρόπος να υπερασπιστεί τις παραδοσιακές αξίες και να αντισταθεί στην υπερβολή του υπερφιλελευθερισμού και στον ευρέως αντιληπτό πολιτισμικό εκφυλισμό, ενώ για την Αριστερά, το μοντέλο αυτό δείχνει τον δέοντα σεβασμό προς τους αυτόχθονες πολιτισμούς και τις παραδόσεις ως ένας τρόπος απόρριψης του δυτικού ιμπεριαλισμού και της υπερβολής του νεοφιλελευθερισμού.

Πράγματι, τα ανερχόμενα κράτη-πολιτισμοί της Ευρασίας αυτοπροσδιορίζονται κυρίως ενάντια στη φιλελεύθερη Δύση, ενώ η Δύση παλεύει τώρα να προσδιορίσει τη δική της ταυτότητα, κάτι που φαίνεται πιο δύσκολο από ό,τι για την Κίνα ή τη Ρωσία. Κατ' αρχάς, οι φιλελεύθεροι κηρύττουν εδώ και καιρό οικουμενικές αξίες πέρα από εθνικά ή πολιτισμικά όρια και πιστεύουν ότι οι αξίες τους είναι οικουμενικές, ούτε δυτικές, ούτε ευρωπαϊκές, ούτε ιουδαιοχριστιανικές, ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο ευρωπαίος πολιτικός επιστήμονας Bruno Maçães, η φιλελεύθερη "Δύση" είναι πλέον νεκρή, αντανακλώντας τη συμπάθειά του για "μια εξέγερση ενάντια στην παγκόσμια απονεύρωση".

Ωστόσο, μπορεί η Δύση να υπάρξει ως ανεξάρτητη πολιτισμική οντότητα; Ο βρετανός μελετητής Christoph Coker σημειώνει ότι "ούτε οι Έλληνες ούτε οι Ευρωπαίοι του 16ου αιώνα... θεωρούσαν τους εαυτούς τους "δυτικούς", ένας όρος που χρονολογείται μόνο στα τέλη του 18ου αιώνα". Ορισμένοι δυτικοί φιλελεύθεροι υποστηρίζουν την επιστροφή στον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, ωστόσο ήταν προφανές ότι ο φιλελευθερισμός του Διαφωτισμού με τις οικουμενικές του τάσεις οδήγησε τη Δύση στο σημερινό της δίλημμα, οι οποίες έχουν αποκόψει τη Δύση, και ιδιαίτερα την Ευρώπη, από τις δικές της πολιτισμικές ρίζες, καθώς όπως σημειώνει ο Macaes "οι δυτικές κοινωνίες θυσίασαν τους ιδιαίτερους πολιτισμούς τους για χάρη ενός οικουμενικού σχεδίου". Πράγματι, μια πολιτισμικά, κοινωνικά και πολιτικά διαιρεμένη Δύση, όπως συμβαίνει σήμερα, εξακολουθεί να δίνει μια δύσκολη μάχη πριν από τη διαμόρφωση μιας κοινής πολιτισμικής ταυτότητας, αν αυτή υπάρχει.

Σε μια μεσομακροπρόθεσμη προοπτική, καθώς η παγκόσμια τάξη πραγμάτων γίνεται όλο και περισσότερο οριζόντια παρά κάθετη και καθώς η Δύση και οι υπόλοιποι, είναι περισσότερο ισότιμοι μεταξύ τους από την άποψη του πλούτου, της ισχύος και των ιδεών, είναι πιθανό να γίνουμε μάρτυρες της ανόδου περισσότερων πολιτισμικών κοινοτήτων ή κρατών, αυτόκλητων ή αυθεντικών, από τα οποία μπορεί κάλλιστα να υπάρξει μια δυτική πολιτισμική κοινότητα ισότιμη με τις άλλες. Ας ελπίσουμε ότι οι δυτικές μονομερώς καθορισμένες "οικουμενικές αξίες" θα αντικατασταθούν σταδιακά από ορισμένες κοινές αξίες που θα υιοθετηθούν από το σύνολο της διεθνούς κοινότητας, όπως η ειρήνη, η ανθρωπιά, η διεθνής αλληλεγγύη και η μία ανθρώπινη κοινότητα, και όλες οι πολιτισμικές κοινότητες θα πρέπει να συνεισφέρουν σε αυτό το ευγενές εγχείρημα προς το συμφέρον όλης της ανθρωπότητας.

Μετάφραση: Οικονόμου Δημήτριος