Περίληψη

Το άρθρο αυτό ασχολείται με την πραγμάτωση της πολιτικής φιλοσοφίας του Νεοπλατωνισμού του αυτοκράτορα Φλάβιου Κλαύδιου Ιουλιανού. Η βασιλεία του δεν ήταν μια προσπάθεια να αποκαταστήσει ή να επανιδρύσει τον Παγανισμό, αλλά μια εντελώς νέα μεταφυσική και θρησκευτικά θέματα, τα οποία δεν ταίριαζαν ούτε με τον Χριστιανισμό, ο οποίος δεν είχε ακόμη αποκτήσει στέρεη πολιτική πλατφόρμα, ούτε με τον Παγανισμό, ο οποίος έχανε με γοργούς ρυθμούς την την προηγούμενη δύναμή του. Η κεντρική κατηγορία της πολιτικής φιλοσοφίας του Ιουλιανού είναι η ιδέα ενός "μεσολαβητή", του "Βασιλιά Ήλιου", ο οποίος ενσαρκώνει μια μεταφυσικά αναγκαία μορφή και λειτουργία για τον κόσμο, όπως ο "φιλόσοφος-ηγεμόνας" του Πλάτωνα, που συνδέει τον νοητό και τον υλικό κόσμο.

Ακολουθώντας την πλατωνική αρχή

ομολογίας του μεταφυσικού και του πολιτικού, ο Ιουλιανός βλέπει τον Ήλιο ως στοιχείο της συμπαντικής ιεραρχίας, παρέχοντας έναν σύνδεσμο μεταξύ του νοητού και του υλικού κόσμου, καθώς και την πολιτική μορφή του ηγεμόνα, του βασιλιά, ο οποίος στην πολιτική φιλοσοφία του Ιουλιανού γίνεται μεταφραστής των ιδεών. Ο Ιουλιανός γίνεται ο μεταφραστής των ιδεών στον αδιαφώτιστο κόσμο, που απέχει από το Ένα.

Ο κύριος σκοπός αυτής της εργασίας είναι να ανασυνθέσει την πολιτική φιλοσοφία του αυτοκράτορα Ιουλιανού και να βρει τη θέση της στο τοπίο της Νεοπλατωνικής διδασκαλίας. Η σύντομη αλλά φωτεινή βασιλεία του Ιουλιανού ήταν μια προσπάθεια να οικοδομηθεί μια παγκόσμια Πλατωνόπολη, βασισμένη στις αρχές της Πολιτείας του Πλάτωνα. Πολλές από τις αρχές που αναπτύχθηκαν στην πολιτική φιλοσοφία του Ιουλιανού θα απορροφηθούν τελικά από τον Χριστιανισμό, αντικαθιστώντας το ετοιμόρροπο οικοδόμημα της αρχαιότητας.

Εισαγωγή

Οι ιστορικοί του ύστερου Πλατωνισμού υιοθετούν συχνά την προσέγγιση ότι ο Νεοπλατωνισμός υποτίθεται ότι δεν περιλαμβάνει το πολιτικό επίπεδο στη σφαίρα του ενδιαφέροντός του και είναι αποκλειστικά στοχαστικά προσανατολισμένος, με επίκεντρο τον αποφατικό Ένα (Ἕν), στην ιεραρχία των εκπορεύσεων και στις θεουργικές πρακτικές. Την άποψη αυτή υποστηρίζει, ιδίως, ο Γερμανός ιστορικός του Πλατωνισμού, Ehrhardt [Ehrhardt, 1953]. Η θέση αυτή, επικρίνεται επανειλημμένα στο έργο του Dominic O'Meara "Platonopolis: Platonic Political Philosophy in Late Antiquity" (Η Πλατωνική Πολιτική Φιλοσοφία στην Ύστερη Αρχαιότητα). [O'Meara, 2003] , μπορεί να αμφισβητηθεί, και ένα από τα αποφασιστικά επιχειρήματα στο θέμα αυτό μπορεί να είναι η περίπτωση του αυτοκράτορα Ιουλιανού (331 ή 332-363), ο οποίος όχι μόνο προσέφερε μια ανεπτυγμένη εκδοχή της Νεοπλατωνικής πολιτικής θεωρίας, αλλά και έκανε μια σειρά από αποφασιστικά βήματα για την πρακτική εφαρμογή της στη διοίκηση της αυτοκρατορίας.

Κύριο μέρος

Ο αυτοκράτορας Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός, εκπρόσωπος της σχολής του Νεοπλατωνισμού της Περγάμου, αποτελεί την εικόνα ενός πλατωνιστή που δεν προβληματίστηκε απλώς για την ανάγκη ενός φιλοσόφου να είναι πολιτικός, αλλά και ήταν για ένα σύντομο αλλά πολύ ζωντανό χρονικό διάστημα, ως αυτοκράτορας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ένας αυτοκράτορας που ενσάρκωσε στη μορφή του το πολιτικό σχέδιο της ιδανικής πολιτείας του Πλάτωνα. Σπάνιος ήταν αυτός ο συνδυασμός υψηλής λατρείας της στοχαστικής ζωής με την πολιτική υπηρεσία (υπήρξαν πολύ λίγοι φιλόσοφοι-ηγεμόνες στην ιστορία της - ένας από αυτούς είναι ο Μάρκος Αυρήλιος, ένας στοχαστής που, από πολλές απόψεις, ενέπνευσε τον Ιουλιανό). "Ονειροπόλοι αυτού του ύφους σπάνια συναντώνται μεταξύ των πριγκίπων:  Γι' αυτό πρέπει να τον τιμήσουμε [τον αυτοκράτορα Ιουλιανό]". [Duruy, 1883] - παρατηρεί ο Γάλλος ιστορικός Victor Duruy. Μια εντυπωσιακή διαφορά από τους προκατόχους του θα ήταν η πολύ πραγματική εμμονή με τη φιλοσοφία, η υψηλότερη έκφραση της οποίας ήταν, στα μάτια του ίδιου του Ιουλιανού, οι νεοπλατωνικές διδασκαλίες. Ο νεαρός αυτοκράτορας γοητεύτηκε ιδιαίτερα από τον Ιαμβλίχο (245/280 - 325/330), εκπρόσωπο της συριακής σχολής του Νεοπλατωνισμού. Η σχολή της Περγάμου, απ' όπου ο ίδιος ο Ιουλιανός, ήταν ένα είδος παρακλάδι της συριακής σχολής, και ο Ιαμβλίχος θεωρούνταν εκεί αδιαμφισβήτητη αυθεντία.

Για τον Ιουλιανό, ο Ιάμβλιχος ήταν το πρότυπο του "μυστικού και τέλειου" [Julian, 2016], και στα γραπτά του βρήκε "την μόνη τέλεια σοφία που ο άνθρωπος δύναται να ανακαλύψει". Ωστόσο, ο βιογράφος του Ιουλιανού Jacques Benoit-Meschen [Benoit-Meschen, 2001] παρατηρεί ότι ο Ιουλιανός δεν απηχεί και δεν αναπαράγει απλώς τη διδασκαλία του Ιάμβλιχου, αλλά τη συμπληρώνει και την αναπτύσσει, αναπτύσσει τη διδασκαλία του μεσαίου στοιχείου ("ενδιάμεσος κόσμος"), του βασιλιά Ήλιου (σε τρεις υποστάσεις), περιγράφοντας έτσι λεπτομερώς το μεταφυσικό τοπίο της Νεοπλατωνικής φιλοσοφίας.

Η υψηλότερη υπόσταση του Ήλιου ήταν ο αποφατικός Ήλιος, ταυτόσημος με το Ένα (Ἕν) του Πλωτίνου. Ο μεσαίος Ήλιος ήταν το μεταφυσικό Φως, το οποίο συνδέει τους νοητά αντιληπτούς (νοερούς) κόσμους με το σύμπαν. Και τέλος, η τρίτη υπόσταση του Ήλιου ήταν ο Ήλιος του ορατού σωματικού κόσμου, ο οποίος αντιπροσώπευε το κατώτερο όριο των εκπορεύσεων της Απόλυτης Αρχής.

Για τον Ιουλιανό, το ζήτημα της σύνδεσης μεταξύ του θεωρητικού και του υλικού κόσμου (δηλ. το πρόβλημα του "μεσαίου Ήλιου") καθίσταται το κύριο. Και αναζητά απάντηση σε αυτό τόσο οντολογικά όσο και πολιτικά. Γι' αυτόν, όπως και για κάθε πλατωνιστή, το πολιτικό και το οντολογικό επίπεδο είναι αλληλένδετα και ομόλογα. Ο μεσολαβητής, ο Ήλιος για τον Ιουλιανό, είναι τόσο μια μεταφυσική όσο και μια πολιτική μορφή, ο βασιλιάς (σχετικά με τον Ήλιο ο Ιουλιανός χρησιμοποιεί τα ουσιαστικά - βασιλεύς - βασιλιάς, κύριος- άρχοντας, και τα ρήματα ἐπιτροπεύω - είμαι φύλακας, άρχοντας και ἡγέομαι - διαχειρίζομαι, οδηγώ, προχωρώ). Οι παραλληλισμοί μεταξύ του Ήλιου και της μορφής του ηγεμόνα διαπερνούν ολόκληρο τον ύμνο "Στον Βασιλιά Ήλιο". Για παράδειγμα: "Ο Ήλιος είναι ένας από τους πιο σημαντικούς και πιο δυνατούς ανθρώπους της ανθρωπότητας: "Οι πλανήτες οδηγούν γύρω από αυτόν [τον Ήλιο] σε ένα στρογγυλό χορό, κρατώντας την απόστασή τους, σαν γύρω από τον βασιλιά τους" [Ιουλιανός, 2016]. Ακριβώς όπως ο Ήλιος, ο θεός Ήλιος, λειτουργεί ως μεταφραστής των ιδεών στον αισθησιακό κόσμο, ο αυτοκράτορας-φιλόσοφος είναι ο σύντροφος, η συνοδεία του βασιλιά Ήλιου. Είναι ο "σύντροφος" (ὀπᾱδός) που αποκαλεί και ο ίδιος ο Ιουλιανός στην αρχή του ύμνου [ό.π.]. Σε κάθε ηγεμόνα, σημειώνει ο Ιουλιανός στην πραγματεία του "Περί των πράξεων του ηγεμόνα και της βασιλείας", πρέπει να υπάρχει "ένας υπηρέτης και μάντης του βασιλιά των θεών [Ήλιου]". [ό.π.] Επίσης από τον Βασιλιά Ήλιο, η σοφία και η γνώση, καθώς και η ουσία, υιοθετείται από την Αθηνά, την προστάτιδα θεά της πόλης και των κρατών: Η σοφία της, η οποία προέρχεται από τον Ήλιο, "είναι η βάση της πολιτικής επικοινωνίας" [ό.π.] Στην αντίληψη του Ιουλιανού, ο Ήλιος εμφανίζεται επίσης ως ο ιδρυτής της Ρώμης: ο Ιουλιανός θεωρεί ως απόδειξη τον μύθο ότι η ψυχή του Ρωμύλου καταγόταν από τον Ήλιο.  "Η στενή σύγκλιση του Ήλιου και της Σελήνης <...> κατέστησε δυνατή την κάθοδο της ψυχής του στη γη και την την κάθοδο της ψυχής του στη γη και την ανάληψή του από τη γη μετά την καταστροφή του θνητού μέρους του σώματός του από τη φωτιά του κεραυνού" [ό.π.].

Η ενότητα του μεταφυσικά νοηματοδοτούμενου Φωτός, που συμβολίζεται από τον Ήλιο, διαπερνά ολόκληρο το σύστημα της φιλοσοφίας του Ιουλιανού. Σύμφωνα με τη νεοπλατωνική άποψη, η ενότητα είναι πάντοτε αποφατική και μπορεί να επιτευχθεί μόνο εφαπτόμενα. Η υψηλότερη μορφή της ενότητας είναι προσβάσιμη μέσω της μονάδας, μέσω της κοινωνίας με το Ένα. Έτσι το σύμπαν φαίνεται να συγκεντρώνεται, τραβώντας προς το Ένα, αλλά ποτέ δεν το φτάνει. Επίσης, η ύψιστη υπόσταση του Βασιλιά Ήλιου στον Ιουλιανό είναι αποφατική. Η φύση του Φωτός προέρχεται από αυτό το αποφατικό σκοτάδι του αόρατου Ήλιου και από εκεί διαπερνά όλα τα άλλα επίπεδα της δημιουργίας. Το κράτος, νοούμενο ως αυτοκρατορία, δηλαδή η συγκέντρωση του πλήθους των λαών στην ενότητα, είναι ένα γένος. Δεν είναι η ίδια η ενότητα και ή το ίδιο το Φως, αλλά η θέληση προς αυτήν, η κίνηση προς αυτήν. Ακριβώς όπως η ψυχή ή η ουσία του βασιλιά κατεβαίνει από τις ανώτερες σφαίρες, έτσι και το ίδιο το βασίλειο τείνει στον βασιλιά ως πηγή του, που δίνει στην πολιτική τη γενεολογική της χάρη.

Ο Ιουλιανός έθεσε στον εαυτό του το σχεδόν ακατόρθωτο έργο να πραγματοποιήσει το πλατωνικό ιδεώδες του φιλοσόφου-βασιλιά στο πλαίσιο της πραγματικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του τέταρτου αιώνα, εν μέσω της ολοένα και περισσότερο αυξανόμενης δύναμης και επιρροής του Χριστιανισμού, για να γίνει "σύντροφος" του Ήλιου, ο οποίος θα ήταν ο εγγυητής της δικαιοσύνης (δικαιοσύνη). "Η κύρια κινητήρια δύναμή του ήταν ένα αίσθημα ευθύνης τόσο ισχυρό όσο και εκείνο του φιλοσόφου στο θρόνο, Μάρκου Αυρήλιου, τον οποίο ο φιλόσοφος είχε ως είδωλο". [Zalinsky, 2016].

Κατά τη διάρκεια του ενάμιση έτους της αυτοκρατορικής του βασιλείας (και νωρίτερα όντας Καίσαρας στη Γαλατία για αρκετά χρόνια) ο Ιουλιανός, καθοδηγούμενος από τις αρχές της πλατωνικής πολιτείας (όπως σωστά σημειώνει ο Walter Hyde, "ο Ιουλιανός εφάρμοζε την πλατωνική θεωρία στην πράξη" [Hyde, 1843]), προσπάθησε να εναρμονίσει το πολιτικό σύστημα με το φιλοσοφικό ιδεώδες που θέτει η πλατωνική φιλοσοφική παράδοση [Αθανασιάδη, 1981], και εν μέρει τα κατάφερε.

Επιτυχημένος πολιτικός εμφανίζεται επίσης ως προικισμένος στρατιωτικός ηγέτης (λαμπρές νίκες στη Γαλατία πάνω στους Γερμανούς, αποτελεσματική διοίκηση του στρατού, μέχρι το θάνατό του - μέχρι την τελική μάχη με τους Πέρσες, στην οποία σκοτώθηκε ο αυτοκράτορας), και ως ριζοσπαστικός μεταρρυθμιστής της παγανιστικής πίστης, η οποία έχανε τη δύναμή της λόγω της έλευσης της νέας, ακόμη θολής χριστιανικής θρησκείας (εκείνη την εποχή ήταν κατακερματισμένη από αναρίθμητους όχλους που πολεμούσαν βίαια μεταξύ τους). Ο Ιουλιανός δεν ήταν απλώς ένας κοσμικός ηγεμόνας, αλλά και προσπάθησε να ενσαρκώσει την ιδανική εικόνα του φιλοσόφου-βασιλιά στην οντολογική του - συμπαντική - κοσμοαντίληψη - σε αυστηρή συμφωνία με τους συμβολικούς νόμους του Νεοπλατωνισμού. Η διακηρυγμένη θρησκευτική ανεκτικότητα του Ιουλιανού βασιζόταν επίσης σε βαθιά φιλοσοφικές πεποιθήσεις. Δεν ήταν μια απλή απόρριψη του εκχριστιανισμού της αυτοκρατορίας υπέρ της κοσμικότητας, ούτε καν ήταν η αντικατάσταση μιας θρησκείας από μια άλλη. Σύμφωνα με τη σκέψη του Ιουλιανού, η πίστη, η θρησκεία, η εξουσία -το βασίλειο της γνώμης (δόξα) - πρέπει να υποταχθούν στην υπέρτατη αρχή, τον βασιλιά του σύμπαντος, "αυτόν γύρω από τον οποίο είναι όλα τα πράγματα". Αλλά αυτή η υποταγή δεν θα μπορούσε να να είναι τυπική, διότι ολόκληρη η ιεραρχική δομή της κυρίαρχης αρχής - του Βασιλιά Ήλιου - ήταν ανοιχτή από πάνω, δηλαδή γενεαλογική. Στη δομή της Νεοπλατωνικής φιλοσοφίας μπορεί κανείς να είναι βέβαιος μόνο για μια κίνηση προς το Ένα, αλλά όχι για το ίδιο το Ένα, το οποίο είναι ανέφικτο. Κατά συνέπεια, το πολιτικό μοντέλο του Ιουλιανού αντιπροσώπευε την αρχή μιας "ανοικτής αυτοκρατορίας", όπου η επιταγή ήταν η επιδίωξη της σοφίας, αλλά όχι η ίδια η σοφία, επειδή τελικά δεν μπορούσε να ενσωματωθεί σε κανένα σύνολο δογμάτων - όχι μόνο χριστιανικών, αλλά και παγανιστικών. Το συμπέρασμα όμως από αυτό το άνοιγμα ήταν το αντίθετο με τις κοσμικές τάσεις της Νέας Εποχής: η ιερότητα και η αρχή του Φωτός πρέπει να κυριαρχήσουν, και αυτή είναι η επιταγή της πολιτικής φιλοσοφίας του Ιουλιανού, μόνο που αυτός ο κανόνας δεν μπορεί να είναι σταθερός σε αμετάβλητους νόμους. Η έννοια του Φωτός είναι ότι είναι ζωντανό. Και έτσι πρέπει να είναι ζωντανή η ανοιχτή αυτοκρατορία και ο κυβερνήτης της.  Εδώ αποκαθίσταται η ίδια η έννοια της φιλοσοφίας, το βαθύτερο νόημά της. Φιλοσοφία είναι η αγάπη για τη σοφία, η κίνηση προς αυτήν. Είναι η αναζήτηση του Φωτός, να υπηρετείς τον Βασιλιά Ήλιο, να τον συνοδεύεις. Αλλά αν τυποποιήσουμε αυτή τη σοφία. δεν έχουμε να κάνουμε με φιλοσοφία, έχουμε να κάνουμε με σόφισμα. Το οποίο είναι πιθανώς αυτό που απωθεί τον Ιουλιανό από τον Χριστιανισμό. Κλείνοντας τον εαυτό του σε ένα αυστηρό δόγμα, η γονυκλισία της ανοιχτής αυτοκρατορίας... αντικαταστάθηκε από έναν αλλοτριωμένο κώδικα, και έτσι η αυτοκρατορία έκλεισε από πάνω, χάνοντας την συνολική ιερότητα προς όφελος μιας μόνο πιθανής εκδοχής της θρησκείας. Ο τομέας της γνώμης

(δόξα) είναι συνειδητά το βασίλειο του σχετικού, του ενδεχόμενου. Πρέπει να προσανατολίζεται στην κατεύθυνση του Ήλιου, οπότε η γνώμη θα γίνει ορθοδοξία (ορθο-δοξία), "σωστή γνώμη", αλλά εξακολουθεί να είναι μόνο μια γνώμη.

Αυτό που έχει ενδιαφέρον στη μοίρα του Ιουλιανού είναι το γεγονός ότι δεν είχε καμία ιδιαίτερη φιλοδοξία να αποκτήσει εξουσία, ασχολήθηκε κυρίως με τη φιλοσοφία και εντυπωσιάστηκε από τις τελετουργίες θεουργικού χαρακτήρα. Ο Ιουλιανός ήταν πρώτα απ' όλα φιλόσοφος και μόνο λόγω του αναπόφευκτου της μοίρας, των οιωνών και του δρόμου που επέλεξε γι' αυτόν ο ηγεμόνας Ήλιος. Στο "εγκώμιο στον Ιουλιανό, ο Λιβάνιος παρατηρεί: "δεν επεδίωξε την κυριαρχία, αλλά την ευημερία των πόλεων". [Libanius, 2014], και νωρίτερα ο ρήτορας σημειώνει ότι αν υπήρχε άλλος υποψήφιος για τον θρόνο στην εποχή του Ιουλιανού, που θα μπορούσε να αναζωογονήσει τον Ελληνισμό, ο Ιουλιανός θα είχε "αποφύγει επίμονα την εξουσία". Ο Ιουλιανός ήταν φιλόσοφος, καταδικασμένος από τη Θεία Πρόνοια στην κάθοδο, στην εκπόρευση, οπότε η αποστολή του είχε ένα δημιουργικό και σωτηριολογικό χαρακτήρα. Ήταν καταδικασμένος να γίνει ηγεμόνας λόγω της φιλοσοφικής του φύσης, σύντροφος του Ήλιου.

Η "μεσότητα" του Ήλιου, για την οποία γράψαμε παραπάνω, η αρχηγία του αντιστοιχεί στην θέση του φιλοσόφου-βασιλιά στην ιδανική κατάσταση. Όπως και ο Ήλιος, στην δική του δημιουργική δραστηριότητα, ο οποίος δημιουργεί ή κοσμεί πολλά είδη ("για ένα είδος(eidos) έχει τελειοποιήσει, άλλα έχει παράγει, άλλα έχει κοσμίσει, άλλα έχει αφυπνίσει [στη ζωή και την ταυτότητα], έτσι ώστε να μην υπάρχουν είδη(eidoi) που να μην είναι είδη στη ζωή και την ταυτότητα], έτσι ώστε να μην υπάρχει ούτε ένα πράγμα που έξω από τη δημιουργική δύναμη που πηγάζει από τον Ήλιο θα μπορούσε να έχει προκύψει ή να έχει γεννηθεί". [Ιουλιανός, 2016]), ο φιλόσοφος δίνει στις κτήσεις την κατάλληλη οριοθέτηση. Αυτός, ο "ενδιάμεσος", είναι ο αγωγός της γνήσιας γνώσης της μυστικής φύσης των πραγμάτων και ο οργανωτής της τάξης με βάση αυτή την αληθινή γνώση. Ο Ήλιος συνδέεται επίσης από τον Ιουλιανό με τον Απόλλωνα1, ο οποίος έχει εγκαθιδρύσει σε όλη τη γη μαντεία που θα δίνουν στους ανθρώπους τη θεόπνευστη αλήθεια. Ο αυτοκράτορας πιστεύει επίσης ότι ο Ήλιος-Απόλλωνας είναι ο γενάρχης του Ρωμαϊκού λαού, γεγονός που προσθέτει στο πολιτικό δόγμα του Ιουλιανού τη θέση της "θεϊκής επιλογής" των Ρωμαίων.

Ο Ήλιος-Ζευς εμφανίζεται επίσης ως φορέας της βασιλικής αρχής. Και ακόμη και ο θεός των νυχτερινών μυστηρίων Διόνυσος, ο οποίος γίνεται στον Ιουλιανό μια άλλη ενσάρκωση του Ήλιου, ο Ήλιος-Διόνυσος, ερμηνεύεται ως συνέχεια της ίδιας κυβερνητικής αρχής βαθιά μέσα στους υλικούς κόσμους. Δίας,  Απόλλωνας και Διόνυσος, σύμφωνα με τον Ιουλιανό, σηματοδοτούν τις τρεις στιγμές του πολιτικού ημίθεου του τέλειου ηγεμόνα. Ως Δίας κυβερνά τον κόσμο. Ως Απόλλωνας γράφει νόμους και επιβάλλει τον ιερό κάθετο άξονα στην ηλιακή αυτοκρατορία. Ως Διόνυσος, προστατεύει τις θρησκείες, τις λατρείες και τις τέχνες, καθώς επίσης επιβλέπει τα μυστήρια και διατάσσει τις λειτουργίες.

Υπάρχουν κάποια στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η εικόνα του μεσολαβητή Ήλιου  εντυπωσίασε τόσο τον αυτοκράτορα ώστε όταν αναμόρφωσε τον στρατό αντικατέστησε τη χριστιανική επιγραφή στον αυτοκρατορικό θυρεό, "Εν Τούτω Νίκα", με μια μιθραϊκή αφιέρωση "Ανίκητος Ήλιος". Προφανώς, η εικόνα του Μίθρα λαμβάνεται εδώ ως φιλοσοφική μεταφορά και όχι ως ένδειξη ότι ο Μιθραϊσμός ήταν αυτός που ενέπνευσε τις θρησκευτικοπολιτικές μεταρρυθμίσεις του Ιουλιανού. Ο Sol Invictus είναι ο ίδιος ο Βασιλιάς Ήλιος στη γενικευμένη αρχική του φύση. Θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ο κοινός παρονομαστής των διαφόρων θρησκευτικών εικόνων - στο πνεύμα της νεοπλατωνικής σύνθεσης ή εκείνου του Νεοπλατωνιστή Πρόκλου που αργότερα θα αποκαλούσε "Πλατωνική Θεολογία". [Πρόκλος, 2001].

Στην περίπτωση αυτής της αντικατάστασης του In hoc signo vinci από τον Sol Invictus, η οποία ερμηνεύεται μερικές φορές ως το σαφέστερο παράδειγμα "παγανιστικής αποκατάστασης", μπορούμε να δούμε κάτι άλλο: όχι την αντικατάσταση μιας λατρείας από μια άλλη, αλλά την επίκληση μιας φιλοσοφικής πηγής κοινής για τις διάφορες θρησκείες και πίστεις. Ακριβώς όπως η αυτοκρατορία συγκεντρώνει λαούς και βασίλεια, έτσι και μια ολοκληρωμένη αυτοκρατορική ιερότητα ανυψώνει όλες τις ιδιωτικές μορφές σε μια γενεαλογική πηγή. Εξάλλου, ο σταυρός είναι επίσης ηλιακό σύμβολο, και στο αυτοκρατορικό έμβλημα ήταν στενά συνδεδεμένος με το επεισόδιο της στρατιωτικής νίκης και την πολιτική άνθηση της Ρώμης υπό τον Κωνσταντίνο.

Συμπέρασμα

Η εποχή του Ιουλιανού ήταν μια προσπάθεια να οικοδομηθεί μια παγκόσμια αυτοκρατορία-Πλατωνόπολη: ως ως γνήσιος πλατωνιστής, προσπάθησε να καλύψει και να μεταρρυθμίσει όλους τους τομείς - θρησκευτικούς2 (εισαγωγή τελετών μετάνοιας, φιλανθρωπία, ηθικοποίηση από τον Ιουλιανό των επίσημων παγανιστικών λατρειών, το διάταγμα της ανεκτικότητας), Στην ανακτορική ζωή (εξορθολογισμός του προσωπικού της Αυλής, πρόσκληση ευγενών φιλοσόφων, ρητόρων, ιερέων στο Ανάκτορο, επαναφορά της Συγκλήτου στην προηγούμενη θέση και εξουσία της) και στα  οικονομικά (αποκατάσταση των αστικών δικαίωμα των Δήμων να εισπράττουν φόρους υπέρ των πόλεων). Αλλά η πορεία της ιστορίας ήταν ήδη προκαθορισμένη. Ο Χριστιανισμός, ενώ απορροφά ορισμένα στοιχεία του Ελληνισμού (ιδίως ενσωματώνοντας το δόγμα της πλατωνικής βασιλείας και αφομοιώνοντας τα καλύτερα στοιχεία του Νεοπλατωνικού μυστικισμού και της θεολογίας), γκρεμίζει ανεπανόρθωτα το ετοιμόρροπο οικοδόμημα της αρχαιότητας.

Ο ιστορικός Inge παρατηρεί ότι ο Ιουλιανός "ήταν συντηρητικός όταν δεν υπήρχε πια τίποτα να συντηρηθεί" [Inge, 1900]. Η ώρα του Ιουλιανού είχε περάσει και ένας νέος ηγεμόνας ήρθε στον κόσμο. Στο εξής, η αυτοκρατορική ιερότητα και η μεταφυσική αποστολή του αυτοκράτορα ερμηνεύτηκε σε ένα στενό χριστιανικό πλαίσιο - ως η μορφή του κατέχοντος (κατέχων), του "συγκρατητή", του οποίου η σημασιολογία καθορίστηκε από τη δομή της χριστιανικής εσχατολογίας, όπου ο ορθόδοξος αυτοκράτορας, όπως ερμηνεύτηκε από τον Ιωάννη Χρυσόστομο, θεωρήθηκε ως το κύριο εμπόδιο στην έλευση του Αντιχρίστου. Αλλά ακόμη και σε αυτή την έννοια του "κατέχοντος" μπορεί κανείς να δει μακρινές αντηχήσεις της πολιτικής  οντολογίας του Βασιλιά-Ήλιου, αφού στον Βυζαντισμό η αυτοκρατορία γίνεται επίσης μεταφυσικό φαινόμενο και αποκτά έτσι φιλοσοφικό χαρακτήρα. Στο εξής, ωστόσο, πρόκειται για μια ουσιαστικά μειωμένη εκδοχή του Πολιτικού Πλατωνισμού, πιο ιδιωτική και δογματικά
καθορισμένη από την καθολική εμβέλεια της πολιτικής φιλοσοφίας του Ιουλιανού.

Σημειώσεις

1 Στην "Πολιτεία" του Πλάτωνα ο Απόλλωνας κατέχει επίσης κεντρική θέση: είναι αυτός που αναγνωρίζεται στο βιβλίο IV ως ο μόνος αληθινός νομοθέτης. Οι νόμοι της ιδανικής πολιτείας, σύμφωνα με τον Σωκράτη, δεν πρέπει να θεσπίζονται με βάση "προϋπάρχουσες ικανότητες" ή με βάση τη μοναδική βούληση κάποιου, αλλά με βάση μια υπερβατική, θεϊκή αρχή. Έτσι, οι νόμοι του κράτους μπορούν να κατανοηθούν ως δελφικές προφητείες, οι οποίες στην εικόνα μιας ιδανικής πολιτείας θα έχουν το μονοπώλιο της ερμηνείας από τον Βασιλιά-Φιλόσοφο.

2 Η παγανιστική θρησκεία αποδυναμώθηκε σημαντικά τον τέταρτο αιώνα. Ο Zelinsky στο έργο του "Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία" σημειώνει, ότι στην εποχή του Ιουλιανού "η θέα του κυριότερου ναού στον αρχαίο κόσμο, του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς, προκάλεσε Απογοήτευση". "Ο Ιουλιανός, θέλοντας να ακούσει τη φωνή των Δελφικών χρησμών, έστειλε εκεί τους θεουργούς του, με την τελευταία Πυθία να αποδεικνύεται αντάξια των προκατόχων της. Θλιβερή ήταν η απάντηση:

«Είπατε τω βασιλήι , χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά, Ουκέτι Φοίβος έχει καλύβαν ου μαντίδα δάφνην, ου παγάν λαλεούσαν, απέσβετο και λάλον ύδωρ».

{στμ. «Πέστε του βασιλιά: γκρεμίστηκαν οι πλουμιστές αυλές εχάθη, δεν έχει ο Φοίβος πια καλύβι, ούτε προφητικιά έχει δάφνη μήτε πηγή που να λαλά και το μελητικό νερό βουβάθη» νεοελληνική απόδοση Ν. Καζαντζάκη }

(Цит. по: Зелинский Ф.Ф. Римская империя. Указ. соч. С.425).

Βιβλιογραφία

1. Бенуа-Мешен Ж. Юлиан Отступник. М.: Молодая гвардия, 2001. 74 c.
2. Зелинский Ф.Ф. Римская империя. СПб.: Алетейя, 2016. 488 c.
3. Либаний. Речи. СПб.: Квадривиум, 2014. Том I. 760 c.
4. Прокл. Платоновская теология. СПб: Летний сад, 2001. 624 c.
5. Юлиан. Полное собрание творений. СПб.: Квадривиум, 2016. 1088 c.
6. Athanassiadi P. Julian: An Intellectual Biography. Oxford: Clarendon Press, 1981. 245 p.
7. Bowersock G. Julian the Apostate. London, 1978. 152 p.
8. Duruy V. Annuaire de l'Association pour l'encouragement des études grecques en France // Revue des Études Grecques. 1883. Vol. 17. P. 319-323.
9. Ehrhardt A. The Political Philosophy of Neo-Platonism // Mélanges V. Arangio-Ruiz. Naples, 1953.
10. Gardner A. Julian Philosopher and Emperor and the Last Struggle of Paganism Against Christianity. London: G.P. Putnam's Son, 1895. 464 p.
11. Hyde W. Emperor Julian // The classical weekly. 1843. Vol. 37. № 3.
12. Inge W.R. The Permanent Influence of Neoplatonism upon Christianity // The American Journal of Theology. 1900. Vol. 4. No. 2.
13. O’Meara D.J. Platonopolis. Platonic Political Philosophy in Late Antiquity. Oxford: Clarendon Press, 2003. 264 p.
14. Veyne P. L'Empire Gréco-Romain. Paris: Seuil, 2005. 876 p.

Επιμέλεια μετάφρασης Ρήγας Ακραίος

από εδώ: http://publishing-vak.ru/file/archive-philosophy-2018-2/4-dugina.pdf