Met het missionaire marxisme had Rusland een ideologie die goed aansloot bij een oud Russisch zendingsbewustzijn, dat verweven was met de idee van Moskou als het derde Rome. Het oude Rome had zich in die visie in 1054 in een schisma begeven, het nieuwe, Constantinopel, was in 1453 door de Turken veroverd en het derde was Moskou, waarna er geen vierde meer zou komen. Na het feest van 1000 jaar Russisch christendom in 1988 werd het marxisme afgedankt en begon de renaissance van de Russisch-orthodoxe Kerk, wat een terugkeer was naar een voorrevolutionair, slavofiel zendingsbewustzijn. Voeg daar een euraziatische ideologie bij en je hebt de merkwaardige mix van motivaties, waarmee Rusland nu op een nieuwe Koude Oorlog lijkt aan te sturen.

Onvermijdelijk?
Toen de USSR nog vitaal was, werden traktaten verspreid met aanwijzingen voor het welslagen van de wereldrevolutie: wakker sluimerende conflicten aan, kweek actiegroepen en sla toe als de chaos rijp is voor de dictatuur van het proletariaat. Tegenwoordig stelt Moskou vast dat het Westen alom diezelfde tactiek toepast voor de vestiging van een neoliberale werelddictatuur, waar nu Oekraïne voor aan de beurt was. Voor de inlijving van de Krim heeft Rusland een stokje gestoken op een manier die niet bepaald een prijs voor loepzuivere democratie verdient. Was deze botsing onvermijdelijk? Aangenomen, dat een euraziatische ideologie van Rusland onverenigbaar is met een westers streven naar een neoliberale wereldrevolutie, was die botsing inderdaad onvermijdelijk of, zoals rechtgeaarde marxisten het zouden zeggen: 'historisch noodzakelijk'.

Een raadsel
Alexander Doegin is een vooraanstaand ideoloog van het neo-eurazianisme, dat de roeping van Rusland vooral in Azië zoekt en een soort orthodox-islamitisch-boeddhistische oecumene nastreeft met Europa als westers randgebied en Oekraïne als grensland. Een verwante en in feite interessantere denker is Alexander Panarin, die een grotere rol ziet voor de orthodoxie in Europa. Hoe de huidige patriarch van Moskou en de talentvolle metropoliet Hilarion hierover denken, weet ik niet, maar het is wel duidelijk dat ook zij een vinger in de pap hebben. Het heilige Rusland roert zich weer en het verbaasde Westen weet zich er opnieuw geen raad mee. Rusland blijft, zoals Churchill het zei, een raadsel verpakt in een mysterie binnen een enigma. Daar weten de ideologen van het neoliberalisme geen raad mee en ze proberen tevergeefs flinkheid voor te wenden.

Richting inferno
Het zou goed zijn geweest als het Westen meteen in het begin van de veranderingen in Rusland na 1988 had bijgedragen tot stabilisering van de kerkelijke situatie, wat toen met de Poolse paus best had gekund, maar het grootkapitaal was meer geïnteresseerd in ontmanteling van de Sovjet-Unie dan in kerkelijke aangelegenheden, die nochtans een grote rol hebben gespeeld in de val van de USSR. Het zou een bekering van het hele Westen vergen om nu alsnog het roer om te gooien, maar hier wringt de schoen, want dat is precies wat het mondaine Westen niet wil. Rusland voelt zich met de renaissance van het christendom bedreigd door een post-christelijk Westen, dat vooral het homohuwelijk verkondigt en zich op een hellend vlak richting inferno bevindt onder leiding van politici die aan niets anders denken dan aan de eerstvolgende verkiezingen.

Halsstarrigheid
Zo is er inderdaad geen remedie en een nieuwe Koude Oorlog zal evenzeer te wijten zijn aan halsstarrigheid in het Westen als aan die in het Oosten. Waar Europa nu vooral behoefte aan heeft, is aan staatslieden die alle partijmannetjes aan de kant schuiven en met vooruitziende blik de maatregelen nemen die nodig zijn. Een voorbeeld? Er is sprake van, dat Turkije de Hagia Sophia weer open wil stellen voor islamitische erediensten. Dat zal het Derde Rome allicht niet lijdzaam over zijn kant laten gaan. Geboden is een tripartite conferentie van Russen, Turken en Europeanen voor de uitwerking van een vreedzame oplossing van dit sluimerende conflict. Zo zou het mogelijk zijn bijtijds het lont uit dit kruitvat te trekken en nieuwe godsdienstoorlogen te voorkomen.

Als door een wonder
Het grote probleem is dat het Westen zich heeft overgegeven aan een dogmatische scheiding van Kerk en staat, die het politici belet initiatieven op godsdienstig terrein te nemen. Zo zijn ze er wel toe gedwongen steeds verder te gaan met secularisering en alles te legaliseren wat God verboden heeft. Aan die scheiding zal het Westen ten gronde gaan als het zich niet door een wonder toch nog bekeert van zijn verkeerde prioriteiten. Mensen hebben rechten op van alles en nog wat, maar dan ook, zou je zeggen, op goede leiders, die verder kijken dan hun neus lang is.