The Fourth Political Theory

beyond left and right but against the center

डेमोक्र्याटहरूले अमेरिकी वैश्विक प्रभुत्वको संरक्षणमा ध्यान केन्द्रित गरिरहेका छन्, जसले रुस र चीनसँगको युद्धको जोखिम ल्याउन सक्छ भने ट्रम्प बहुध्रुवीयतालाई प्राथमिकता दिन्छन्। ट्रम्पको एकध्रुवीयताको अस्वीकारले रुस र चीनजस्ता बहुध्रुवीयताको समर्थकहरूलाई सहयोग मिल्नेछ।

उत्तर कोरिया एउटा राम्रो देश हो। चाखलाग्दो कुरा त के छ भने कोरियाली शब्द ’जुचे’ (주체)एक गहन दार्शनिक शब्द हो। यसको अर्थ ’विषय’वा हाइडेगेरियन डासिन पनि हो (हामीले यसलाई नेपालीमा "अस्तित्व" वा "हुनु"संग सम्बन्धित गर्न सक्छौ)। यसमा आत्मनिर्भरता, स्वतन्त्रता, नागरिक सार्वभौमिकतालगायत कुरा समावेश छन् ।

रूसी राजनीतिक दार्शनिक र विश्लेषक अलेक्जेन्डर दुगिन जसलाई केही पश्चिमी मिडियाले पुटिनको मस्तिष्क भन्छन् । उनी रूसमा सबैभन्दा विवादास्पद विद्वानहरूमध्ये एक हुन् । हाल उनी चीनको सोशल मिडिया प्लेटफर्महरू जस्तै सिना वेइबो र बिलिबिलीमा चिनियाँ वेब प्रयोगकर्ताहरू र विद्वानहरूसँग धेरै र गहिरो संचारको खोजीमा सामेल भएका छन्।

अलेक्जेन्डर दुगिन एक ६२ वर्षीय रूसी प्राज्ञिक दार्शनिक हुन्। उनले आफ्नो जीवन मस्कोमा बिताएका छन्। युवावस्थामा उनी सोभियत व्यवस्थासँग सहमत थिएनन् र अहिले उनी अङ्ग्रेजी भाषाको प्रेसमा ‘पुटिनको मस्तिष्क’ को रूपमा विश्वभरि प्रसिद्ध छन् । 

धेरैलाई आश्चर्यचकित पार्ने कुरा के छ भने भारत अहिले विश्वकै सबैभन्दा तीव्र गतिमा आर्थिक वृद्धि भइरहेको देश हो । सन् २०२३ मा देशको कुल गार्हस्थ्य उत्पादन ८.४ प्रतिशतले वृद्धि भएको थियो । सन् २०२७ सम्ममा यो विश्वको तेस्रो ठूलो अर्थतन्त्र बन्ने प्रक्षेपण गरिएको छ । यही प्रवृत्ति रहिरहने हो भने भारतले सन् २०३० को दशकमा अमेरिका पछि पर्नेछ । यहाँ सम्म कि चीनलाई समेत उछिन्न सक्छ ।

सान्सी प्रान्तको ह्वाङलिङ काउन्टीमा रहेको 'हुआंग-दी सम्राटको समाधिस्थलमा यो उत्सव आयोजना गरिएको थियो। सो समारोहमा ढोल बजाउने, घण्टी बजाउने, फूलको टोकरी चढाउने साथै गायक, वाचक र नर्तकहरूको प्रस्तुतिसहित नौ वटा परम्परागत अनुष्ठानहरू गरिएका थिए ।

मस्को पनि डोनेट्स्क, सेवस्तोपोल र बेल्गोरोड जस्तै फ्रन्ट-लाइन शहर हो । युद्धमा रहेको देशमा शान्तिपूर्ण सहरहरू हुन सक्दैनन्। यसलाई हामिले अहिले गहिराइमा बुझ्नु राम्रो हुन्छ । निस्सन्देह युद्धरत देशमा विशेष व्यवहार सम्बन्धि उपाय र नियमहरू लागू गर्नुपर्छ।

अलेक्जेन्डर दुगिनले मस्कोमा आयोजना भएको बहुध्रुवीय फोरममा २६ फेब्रुअरी २०२४ मा विचार प्रस्तुत गर्नुभयो । बहुध्रुवीय विश्व मूलतः एउटा दर्शन हो। यसको मूलमा पश्चिमी सार्वभौमिकता  विश्वव्यापकतावाद) को आलोचना लुकेको छ।

मस्को । अन्तर्राष्ट्रिय कंग्रेस रुसोफाइल मुभमेन्ट (आईएमआर) र फोरम अन मल्टिपोलारिटीको दोस्रो कंग्रेस सोमबार मस्कोमा सम्पन भएको छ । यो कार्यक्रम लोमोनोसोभ इनोभेसन क्लस्टरमा आयोजना गरिएको हो ।

टकर कार्लसनको अन्तर्वार्ता किन पश्चिम र रूस दुवैका लागि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ ? आउनुहोस् हामी यस बिषयमा सरल भागबाट छलफल सुरु गरौं: रूस । यहाँ टकर कार्लसन रूसी समाजभित्र दुई विपरीत ध्रुवीयहरूको लागि एक केन्द्रबिन्दु बनेका छन् : वैचारिक देशभक्तहरू र कुलीन पश्चिमाहरू जो अझै पनि पुटिन र विशेष सैन्य अपरेसनप्रति वफादार रहन्छन् । देशभक्तहरूका लागि टकर कार्लसन 'हामीमध्ये कै एक' हुन् । उनी परम्परावादी, दक्षिणपन्थी रुढिवादी र उदारवादका कट्टर विरोधी हुन् । उनी एक्काइसौं शताब्दीका रुसी जारका दूतहरू जस्तै देखिन्छन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धको सिद्धान्तमा हेगेलको दर्शनको प्रभाव पत्ता लगाऔं। मार्क्सवाद र उदारवादमा यो कुरा सबैभन्दा स्पष्ट छ, तर यथार्थवादमा हेगेलको खासै प्रभाव परेन । आउनुहोस्, यस विषयलाई नजिकबाट नियालौं।

सन् २०२४ को पूर्वसन्ध्यामा विश्वको समग्र तस्वीर र मुख्य भूराजनीतिक प्रवृत्तिलाई एक नजर राख्न उपयुक्त छ । सामान्यतया हामी एकध्रुवीयताबाट बहुध्रुवीयतामा संक्रमणको क्षणमा छौं। यसवर्ष ब्रिक्स-१० मा बहुध्रुवीयताले थप संरचना प्राप्त गरेको छ (अर्जेन्टिना जुन भर्खरै यस संगठनमा सामेल भएको थियो,अर्को भूमण्डलवादी जोकर जेभियर माइलीद्वारा हतारमा त्यहाँबाट हटाइयो)।

रूसी संसारप्रति समर्पित क्रेमलिनमा विश्व रूसी जन परिषद्को जुबली कंग्रेसको प्रारम्भमा रूसी विश्वको अवधारणालाई अलि बढी विस्तारमा सम्बोधन गर्न आवश्यक छ।  

प्रसिद्ध दार्शनिक अलेक्जेन्डर दुगिनले एङ्ग्लो–स्याक्सन उदारवादविरुद्ध आफ्नो दृष्टिकोण प्रस्तुत गरेका छन् । विश्व रूसी जन परिषद्ले आयोजना गरेको 'वैचारिक विश्लेषण' विषयक कार्यक्रममा दार्शनिक दुगिनले भने, 'रूसी विचारधारालाई एङ्ग्लो–स्याक्सन विश्वव्यापी उदारवादसँग तुलना गर्न आवश्यक छ ।'

'रुसको हारमा जादुको प्रतिबिम्ब',जसको बारेमा पश्चिमाहरूले प्रत्यक्ष रूपमा बोल्न थाले, साथै आफै यसलाई रोक्न सल्लाह दिए। मानवशास्त्रको सफा र एकदम उपयुक्त सन्दर्भको साथ सैन्य-राजनीतिकमा 'प्रोपोगान्डा' अर्को नाम हो। प्रोपोगान्डा युद्धको जादु हो । वास्तविकतामा पनि जादू एकदम प्रभावकारी हुन्छ। जादूगरले एक सूत्र उच्चारण गर्दछ जसले दर्शकहरूलाई यो वा त्यो गरेर वास्तविकता जस्तै  विश्वास दिलाउँछ र दर्शकले विश्वास गर्छन् । र... बाँच्न र काम गर्न थाल्छन् मानौं जादुगरद्वारा घोषणा गरिएको यो वास्तविकता मात्र एक थियो। र चरण-चरण गरेर,साना कार्यहरूको अभिसरण मार्फत,वास्तविकता वास्तवमा यसले प्रतिनिधित्व गर्ने कुराको नजिक हुन्छ। जादुगर (वैचारिक कार्यकर्ता, कमिसार, विशेषज्ञ, टिप्पणीकार, पत्रकार, शमन) ले वर्णन गरेअनुसार मानिसहरूले वास्तविकता निर्माण गर्छन्। कुनै पनि विचारधाराले यसरी नै काम गर्छ ।

'डीपीआरके' सँग रूसको सम्बन्ध सुमधुर हुनु भनेको एक अद्भुत पहल हो । रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन र उत्तर कोरियाका वंशाणुगत प्रमुख किम जोङ–उनबीच भएको भेटघाट र वार्ताले WEF (विश्व आर्थिक मञ्च) मा हलचल मच्चाएको थियो । पश्चिमा देशहरूले कुनै पनि हालतमा यो सम्बन्ध रोक्नुपर्छ तथा रूस र उत्तर कोरिया एक अर्का बीच कुनै पनि गतिविधिमा प्रतिबन्ध लगाउनुपर्छ भन्ने टिप्पणी गरे । 

रूसका सहरहरूमा आज राति पश्चिमका आतंकारी शक्तिहरूको यूएभी आक्रमण (नेटोद्वारा हामीविरुद्ध लडेको युद्धको छायाँमा युक्रेन बढ्दो छ) विशेष गरी तीव्र थियो । आवाजहरू अन्ततः मौनमा रुपान्तरण भएका छन् । कसरी आउँछन्? कसले निगरानी गरेन ? अझ हामीले गतिलो तरिकाले हेर्नुपर्दथ्यो । सबैले अब के गर्ने भनेर सोच्न थालेका छन् ।

मेरो (दिवंगत) साथी मिखाइल युरिभ जो महान देशभक्त व्यापारी हुन्। उनले  एकपटक मलाई एउटा प्रश्न सोधेः किन शून्य वैदेशिक व्यापार सन्तुलन नमुना हो, उदाहरणका लागि जुन देशले जति किन्छ उति बेच्छ (अर्थात आयातको मात्रा जुन परिमाणमा हुन्छ निर्यातको मात्रा पनि सोही परिमाणमा हुन्छ ? यो बाहिर जान्छ, उनले निष्कर्ष निकाले कि नमुना व्यापार (आदर्श) भनेको विदेशी व्यापारलाई शून्यमा झार्नु हो, यो धेरै राम्रो विषय भइ दियो कि जसका कारण उनले आफ्नो चासोको किताव 'Fortress Russia' रचना गरे । मुख्य विचार यो छः रूसले संसारबाट आफूलाई बन्द गर्नुपर्छ र हाम्रो परम्परागत रूसी मूल्यमान्यताहरूको आधारमा एक स्वायत्त समाज निर्माण गर्नुपर्छ । यदि तपाईं एक पूर्णरुपमा संतुलित वैदेशिक व्यापार चाहनुहुन्छ भने, यो गर्नुहोस् । त्यो चाहिँ सोचाईको एकदमै फलदायी मार्ग हो ।